Αμυγδαλιά

Για άλλες χρήσεις, δείτε: Αμυγδαλιά (αποσαφήνιση).

Η αμυγδαλιά είναι είδος φυτών της οικογένειας των Ροδοειδών (Rosaceae) που πολλές φορές εντάσσεται στο γένος Prunus (Προύμνη). Το κοινότερο είδος είναι η Προύμνη η γλυκεία (Prunus dulcis) που φύεται σε όλες σχεδόν τις θερμές και ξηρές περιοχές της Παραμεσογειακής ζώνης όπου καλλιεργείται από τα αρχαία χρόνια. Για αυτόν το λόγο ο καθορισμός τού τόπου προέλευσής του είναι πολύ δύσκολος. Είναι δένδρο φυλλοβόλο με ύψος από 4 ως 12 μέτρα, κορμό διαμέτρου μέχρι 30 εκατοστά και φύλλα ελλειψοειδή, λογχοειδή και οδοντωτά.

Αμυγδαλιά
Ανθισμένο δέντρο αμυγδαλιάς
Συστηματική ταξινόμηση
Σύστημα: κατά CRONQUIST, 1981
Βασίλειο: Φυτά (Plantae) Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida) Τάξη: Ροδώδη (Rosales) Οικογένεια: Ροδοειδή (Rosaceae) Υποοικογένεια: Αμυγδαλοειδή (Amygdaloideae) Γένος: Προύμνη (Prunus) Είδος: P. dulcis
Διώνυμο
Prunus dulcis (L.) Merr. & L.M.Perry
Συνώνυμα
Prunus amygdalus Amygdalus communis

Ιστορία

Η μη εξημερωμένη αμυγδαλιά εμφανίζεται σε ανασκαφές στην Ελλάδα από το 8.000 π.Χ. έως το 3.000 π.Χ. που γίνεται η εξημέρωση της. Η εξημερωμένη αμυγδαλιά ήταν ευρέως γνωστή στους Εβραίους από τον 16ο π.χ. αιώνα. Όταν πέθανε ο Αιγύπτιος βασιλιάς Τουταγχαμών γύρω στο 1325 π.Χ. τα αμύγδαλα ήταν μία από τις τροφές που τοποθετήθηκαν στον περίφημο τάφο του για να τον τρέφουν στη μετά θάνατο ζωή του. Στους Έλληνες και τους Πέρσες αναφέρεται σαφώς ως εδώδιμο από τον 6ο π.Χ. αιώνα. Από την Ελλάδα διαδόθηκε στην Ιταλία κατά τον 2ο π.Χ. αιώνα η δε Λατινική ονομασία του αμυγδάλου ήταν nux Graecum (= ελληνικό καρύδι).

Καλλιέργεια

Η αμυγδαλιά διαθέτει τεράστια αντοχή στην ξηρασία, ωστόσο υπάρχουν ποικιλίες λιγότερο ή περισσότερο ανθεκτικές (όπως η ποικιλία Ρέτσου). Οι ευνοϊκοί τύποι εδαφών είναι ανάλογοι με το είδος του υποκειμένου επάνω στο οποίο εμβολιάζεται η Αμυγδαλιά. Γενικά όμως η αμυγδαλιά κάνει σχεδόν σε όλα τα είδη εδαφών , ακόμη και σε πετρώδη και με μεγάλη κλίση εδάφη.

Οι ιδανικότερες κλιματολογικές συνθήκες για την καλλιέργεια της αμυγδαλιάς είναι οι μεσογειακές με τις ακόλουθες ιδιομορφίες: σύντομο φθινόπωρο, βροχερός και ψυχρός χειμώνας χωρίς ιδιαίτερα χαμηλές θερομοκρασίες, άνοιξη που διαδέχεται άμεσα το χειμώνα, χωρίς παγετούς από την στιγμή που θα φουσκώσουν τα μάτια, ζεστό και άνυδρο καλοκαίρι και φθινόπωρο χωρίς βροχές.

Πολλαπλασιασμός

Η αμυγδαλιά πολλαπλασιάζεται κυρίως με ενοφθαλμισμό με όρθιο Τ πάνω σε υποκείμενα σπορόφυτα ή κλώνους ηλικίας 1-2 ετών, αν και μερικές φορές χρησιμοποιείται ο εγκεντρισμός (σχιστός ή υπόφλοιος στεφανίτης) συνήθως σε δέντρα μεγάλης ηλικίας. Ο ενοφθαλμισμός μπορεί να γίνει νωρίς την άνοιξη μόλις αρχίσει να αποκολλάται εύκολα ο φλοιός του υποκειμένου με κοιμώμενο οφθαλμό από εμβολιοφόρους βλαστούς, που κόπηκαν έγκαιρα και διατηρήθηκαν κατάλληλα συσκευασμένοι σε θερμοκρασία 3-4°C. Σαν πιο κατάλληλη εποχή θεωρείται το καλοκαίρι (μέσα Ιουλίου) και το φθινόπωρο (αρχές Σεπτεμβρίου) με ευνοϊκές κλιματικές συνθήκες, περίοδοι που εξασφαλίζουν και κατάλληλα εμβόλια.

Επεξεργασία

Ο καρπός της αμυγδαλιάς, πρώτα συλλέγεται από το δένδρο με το κατάλληλο τίναγμα (πλέον από εξειδικευμένα μηχανήματα), μετά αποξηραίνεται στον ήλιο συνήθως για δέκα ημέρες, στη συνέχεια αποφλοιώνεται, και οδηγείται στους σπαστήρες για αποκελύφωση. Η παραγόμενη αμυγδαλόψιχα είτε καταναλώνεται ωμή είτε ψημένη ή καραμελωμένη. Μπορεί επίσης να κοπεί σε κύβους ή και να λευκανθεί.

Άνθη

Τα άνθη είναι λευκά ή ροζ, εκπτύσσονται πριν από τα φύλλα και είναι μονήρη ή ανά δύο. Ο κάλυκας και η στεφάνη είναι πενταμερή, οι στήμονες 15-30 και η ωοθήκη μεσοφυής. Η ωοθήκη περιέχει δυο σπερματικούς βλάστες που αναπτύσσονται ανάλογα με την ποικιλία, πότε η μία, πότε και οι δύο, και τα αμύγδαλα λέγονται τότε μονά ή διπλά. Χάρη στην πρωιμότητα της άνθησης, την πυκνότητα των λουλουδιών επάνω στους κλάδους, που δεν κρύβονται από τα φύλλα και τη λευκότητα των πετάλων της, η αμυγδαλιά θεωρείται ως ένα αξιόλογο καλλωπιστικό δένδρο. Οι καλλιεργούμενες ποικιλίες αμυγδαλιάς είναι αυτόστειρες (δεν αυτογονιμοποιούνται) και μερικές είναι μεταξύ τους ασυμβίβαστες (δεν αλληλογονιμοποιούνται), έτσι ένα σοβαρό πρόβλημα για τον καλλιεργητή είναι η επικονίαση της αμυγδαλιάς που βασίζεται στα έντομα και ιδιαίτερα στις μέλισσες.

Καρποί και χρήσεις

Ο καρπός της αμυγδαλιάς κατατάσσεται στα ακρόδρυα, παρόλο που είναι μια χνουδωτή δρύπη που συγκομίζεται μετά την υπερωρίμανση. Το περικάρπιο διακόπτει τη διόγκωσή του μετά την ξυλοποίηση του ενδοκαρπίου. Στη συνέχεια χάνει την υγρασία του, ξεκολλάει από το ενδοκάρπιο και σκίζεται κατά μήκος της ραφής του καρπόφυλλου. Στο εσωτερικό υπάρχει ο πυρήνας ο οποίος αποτελείται από ένα ή δύο σπέρματα, τα οποία είναι τα αμύγδαλα ή αμυγδαλόψιχα.

Λόγω της φυσικής επιλογής η συντριπτική πλειονότητα των αμυγδάλων των αγριαμυγδαλιών στο παρελθόν είχε πολύ πικρή γεύση, ώστε να αποφεύγεται το τσιμπολόγημα τους από τα πουλιά (δεν αποτελούσε συνειδητή επιλογή, απλώς τα πικρά αμύγδαλα αποκτούσαν με αυτόν τον τρόπο απογόνους). Η ανθρώπινη παρέμβαση μέσω της τεχνητής επιλογής επέλεξε τους ελάχιστους άπικρους καρπούς και τους καλλιέργησε συστηματικά, έτσι σήμερα έχουμε πολλούς άπικρους καρπούς και ελάχιστους πικρούς. Τα αμύγδαλα περιέχουν υψηλό ποσοστό πρωτεΐνης (21%), σιδήρου, ασβεστίου, φωσφόρου, και βιταμινών Β. Τα αμύγδαλα περιέχουν υψηλό ποσοστό λίπους (κοντά στο 50%), με πολλά μονοακόρεστα (39%) και λίγα κορεσμένα (3,7%).

Το ξύλο της αμυγδαλιάς χρησιμοποιείται κυρίως για ξυλολεπτουργικές εργασίες και για την παραγωγή στομίων του μουσικού οργάνου Γκάιντα.

Ποικιλίες και Παραγωγή

Οι 10 πρώτες χώρες σε παραγωγή αμυγδάλων στον κόσμο το 2010, 2011
Χώρα	Παραγωγή 2010, 2011 (εκατομμύρια τόννοι)	Αποδόσεις 2010, 2011 (τόνοι/εκτάριο)
Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής ! Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής	1,41 0,73	4.85 4,50
Ισπανία ! Ισπανία	0,22 0,21	0,40 0,40
Ιράν ! Ιράν	0,16 0,17	2,97 1,91
Ιταλία ! Ιταλία	0,11 0,10	1,26 1,39
Μαρόκο ! Μαρόκο	0,10 0,13	0,98 1,52
Συρία ! Συρία	0,073 0,13	1,49 2,52
Αφγανιστάν ! Αφγανιστάν	0,056 0,061	5,00 4,50
Τουρκία ! Τουρκία	0,055 0,070	3,23 3,41
Τυνησία ! Τυνησία	0,052 0,061	0,32 0,32
Αλγερία ! Αλγερία	0,039 0,050	1,16 1,80
Σύνολα παγκοσμίως	2,51 2,00	1,62 1,27

Στην Ελλάδα υπάρχουν πολλές ποικιλίες, όπως Φερανιά, Τέξας, Ρέτσου, Καλογεράτα Χίου, Βολάτα Χίου, Νίκηκα Χίου, Ποταμίτικα Λασιθίου, Καλαροτικά Λασιθίου, Κρυστάλια Φουρνής Λασίθιου, Ξηρολίμνης, Διστόμου Βοιωτίας, Φυλλίς και 11/21/67. Η ποικιλία Φυλλίς πήρε το όνομά της από τη μυθική πριγκίπισσα της Θράκης Φυλλίδα, που κρεμάστηκε από μια αμυγδαλιά όταν κατάλαβε ότι ο αγαπημένος της Δημοφώντας δεν θα επέστρεφε κοντά της.

Η Παγκόσμια παραγωγή αμυγδάλων είναι 2,51 εκατομμύρια τόνοι τον χρόνο. Οι μεγαλύτερες χώρες παραγωγής είναι οι ΗΠΑ, η Ισπανία, η Ιταλία και το Ιράν. Η ελληνική παραγωγή ως επί το πλείστον καταναλώνεται στο εσωτερικό, ενώ οι εξαγωγές αφορούν κυρίως πικραμύγδαλα που χρησιμοποιούνται στην αρωματοποιία και τη ζαχαροπλαστική.

Η αμυγδαλιά ως έμπνευση στην τέχνη

Στην Ελλάδα η αμυγδαλιά είναι προάγγελος της άνοιξης και επακόλουθα του έρωτα, ως εκ τούτου ενέπνευσε τον ποιητή Γεώργιο Δροσίνη να γράψει την "Ανθισμένη αμυγδαλιά", τον θεατρικό συγγραφέα Δημήτρη Γιαννουκάκη να γράψει θεατρικό και κινηματογραφικό έργο με τον ίδιο τίτλο, όπου αναφέρεται στην παλιά Αθήνα και τον έρωτα που αναπτύσσεται μεταξύ δύο νέων. Το ποίημα του Γ. Δροσίνη μελοποίησε ο Γιώργος Κωστής και έγινε παγκόσμια επιτυχία με τίτλο "Ετίναξε την ανθισμένη αμυγδαλιά".

Πηγές

• Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, τόμος 8, σελίδα 80
• Όπλα Μικρόβια και Ατσάλι τού Jared Diamond, σελίδα 144, Εκδόσεις Κλειδάριθμος, ISBN 978-960-6717-12-3

Δείτε επίσης

• Αμύγδαλο

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Prunus amygdalus στο Wikimedia Commons
• Λεξιλογικός ορισμός του αμυγδαλιά στο Βικιλεξικό