Βεζίρης

Ο βεζίρης ή βεζύρης (φαρσί وزیر, αραβικά وزير (لقب, τουρκικά vezir - στο λήμμα θα χρησιμοποιούνται οι εκλατινισμένες αποδόσεις των όρων) υπήρξε ανώτατος διοικητικός αξιωματούχος σε διάφορες ισλαμικές μοναρχίες του παρελθόντος. Τα εκάστοτε καθήκοντά του διέφεραν από εποχή σε εποχή κι από κράτος σε κράτος, συνήθως όμως επρόκειτο για αξίωμα αντίστοιχο του αρμοστή ή του υπουργού.

Ο όρος γεννήθηκε στην Περσία, όπου από την προϊσλαμική κιόλας περίοδο ονομάζονταν vichir - αργότερα εξελίχθηκε σε vazīr - οι σημαντικότεροι υπουργοί του σάχη (από το αβεστικό vichira που σήμαινε τον έχοντα δικαιοδοσία). Από εκεί, η λέξη πέρασε στο αραβικό λεξιλόγιο και το Κοράνι. Στη μεγαλύτερη μεσαιωνική αραβική αυτοκρατορία, το Αββασιδικό Χαλιφάτο, σήμαινε το ενδιάμεσο αξίωμα μεταξύ χαλίφη και κοινών θνητών: επειδή ο χαλίφης θεωρείτο απόγονος του Μωάμεθ και ήταν εξυψωμένος σε ένα σχεδόν θεϊκό καθεστώς, διόριζε έναν wazir ως πληρεξούσιο στην επικοινωνία του με το λαό, καθώς και ως υπεύθυνο για τα καθημερινά ζητήματα του κράτους. Παρεμφερή χρήση είχε ο όρος σε αρκετά ακόμα ισλαμικά κράτη της περιόδου, σύγχρονα ή διάδοχα των Αββασιδών, σημαίνοντας τον πληρεξούσιο του θρόνου σε έναν τόπο ή για έναν τομέα της διοίκησης ή τον επιτετραμμένο του.

Ανάμεσα στα βασίλεια της σύγχρονης εποχής, ξεχωρίζει η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Εκεί ονόμαζαν vezir τους πιο σημαντικούς πασάδες, δηλ. κυβερνήτες επαρχιών που έχαιραν σχετικής αυτονομίας - ένα αξίωμα τόσο σημαντικό που εξασφάλιζε συμμετοχή στο διβάνι, το στενό συμβουλευτικό όργανο του σουλτάνου, το οποίο βαθμιαία μετατράπηκε σε υπουργικό συμβούλιο. Ο συντονιστής του οργάνου ονομαζόταν επίσης vezir (απ' τα τέλη του 14ου αι. vezir-i azam, μέγας βεζίρης) και ήταν ο σπουδαιότερος πολιτειακός παράγοντας μετά το σουλτάνο, κάτι σαν πρωθυπουργός. Τα αξιώματα αυτά καταργήθηκαν μόλις το 1923, όταν ο Κεμάλ Ατατούρκ ανακήρυξε την Τουρκική Δημοκρατία, υιοθετώντας παράλληλα μια πιο δυτική διοικητική οργάνωση και ορολογία.

Στις μέρες μας, η λέξη συνεχίζει να χρησιμοποιείται στα περισσότερα κράτη της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής σημαίνοντας τον υπουργό, αλλά μόνο στο εσωτερικό τους ή στις μεταξύ τους επαφές. Στις διεθνείς σχέσεις τους χρησιμοποιούν τη δυτική ορολογία.