Ζακ Καρτιέ

Ο Ζακ Καρτιέ (Jacques Cartier, Σαιν-Μαλό, Γαλλία, 23 Σεπτεμβρίου 1491 – Σαιν-Μαλό, Γαλλία, 1 Σεπτεμβρίου 1557) ήταν Γάλλος εξερευνητής, που έγινε γνωστός για την εξερεύνηση του Ανατολικού Καναδά στις αρχές του 16ου αιώνα.

Ζακ Καρτιέ
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Jacques Cartier (Γαλλικά)
Γέννηση	31  Δεκεμβρίου 1491 Σαιν-Μαλό
Θάνατος	1  Σεπτεμβρίου 1557 Σαιν-Μαλό
Αιτία θανάτου	πανώλη και Τύφος
Συνθήκες θανάτου	φυσικά αίτια
Τόπος ταφής	Saint-Malo Cathedral
Χώρα πολιτογράφησης	Βασίλειο της Γαλλίας
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	Γαλλικά
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	πλοηγός εξερευνητής θαλασσοπόρος εφευρέτης ναυτικός πολιτικός
Οικογένεια
Σύζυγος	Mary Catherine des Granches
Στρατιωτική σταδιοδρομία
Βαθμός/στρατός	ναύαρχος
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμα	Governor of New France (1534–1541)
Υπογραφή
Σχετικά πολυμέσα

Βιογραφία

Ο Καρτιέ γεννήθηκε το 1491 στο Σαιν-Μαλό του δουκάτου της Βρετάνης, το οποίο, λίγες δεκαετίες αργότερα, ενώθηκε με τη Γαλλία (1532). Ήταν γόνος σεβαστής ναυτικής οικογένειας, αλλά ανέβηκε κοινωνικά ακόμα περισσότερο με το να νυμφευθεί το 1520 την Κατρίν ντε Γκρανς (Catherine des Granches), η οποία ήταν κόρη εφοπλιστή.

Τον Καρτιέ παρουσίασε, το 1532, στο βασιλέα της Γαλλίας Φραγκίσκο Α΄ ο τότε ηγούμενος της μονής του Μον Σεν Μισέλ Ζαν λε Βενέρ (Jean le Veneur). Η συνάντηση αυτή ήταν καθοριστική για την εξερευνητική πορεία του Καρτιέ, καθώς με εντολή του βασιλιά πραγματοποίησε τα ταξίδια του στο Νέο Κόσμο.

Σε ανάμνηση αυτού του γεγονότος υπάρχει σήμερα στο Μον Σεν Μισέλ αναμνηστική πλάκα αφιερωμένη στη Γαλλοκαναδική φιλία.

Η αναμνηστική πλάκα για τον Καρτιέ στο Μον Σεν Μισέλ

Πρώτο ταξίδι (1534)

Το πρώτο ταξίδι του Καρτιέ προς τον Νέο Κόσμο πραγματοποιήθηκε το 1534. Ο Καρτιέ ήλπιζε ότι θα ανακάλυπτε το «Βόρειο Πέρασμα» που θα οδηγούσε στην Άπω Ανατολή. Στις 10 Μαΐου του 1534, ο Καρτιέ έφτασε με δύο πλοία (Triton και Goéland) στις ακτές της Νέας Γης, για να εξερευνήσει όλη την περιοχή γύρω από τη σημερινή Νέα Σκωτία και τον κόλπο του Αγίου Λαυρεντίου. Οι πρώτες του εντυπώσεις από τον Νέο Κόσμο ήταν πολύ αρνητικές. «Μου φαίνεται ότι αυτός είναι ο τόπος που ο Θεός έδωσε στον Κάιν», έγραψε χαρακτηριστικά στα απομνημονεύματά του.

Στις Νήσους των Πτηνών (Îles-aux-Oiseaux), οι άνδρες του σκότωσαν περί τα 1000 πουλιά, κυρίως μεγάλους πιγκουίνους (πρόκειται πλέον για εξαφανισμένο είδος). Ο Καρτιέ συνάντησε επίσης αυτόχθονες Μίκμακ και Ιροκέζους. Προκειμένου να πείσει τον βασιλιά και τους αριστοκράτες επιχειρηματίες της Γαλλίας για τις ανακαλύψεις του, απήγαγε δύο γιους του Ντονακόνα, αρχηγού των Ιροκέζων, και τους πήρε μαζί του στη Γαλλία τον Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου.

Δεύτερο ταξίδι (1535–1536)

Ο Καρτιέ απέπλευσε ξανά για τον Νέο Κόσμο στις 19 Μαΐου του 1535. Η αρμάδα του περιελάμβανε τρία πλοία (Petite Hermine, Emerillon και Grande Hermine), εκατόν δέκα άνδρες, τα δύο απαχθέντα αγόρια του ιροκέζου αρχηγού Ντονακόνα, και προμήθειες για ένδεκα μήνες. Τα πλοία του εισήλθαν στον ποταμό Άγιο Λαυρέντιο και έφτασαν μέχρι το ιροκέζικο χωριό Σταντακόνα (σημερινή Πόλη του Κεμπέκ· στα γαλλ. είναι γνωστό ως Stadaconé: Σταντακονέ), όπου αφέθηκαν ελεύθερα τα δύο απαχθέντα παιδιά.

Με το μικρότερο από τα τρία πλοία, ο Καρτιέ συνέχισε την εξερεύνηση του ποταμού, και στις 2 Οκτωβρίου του 1535 έφτασε στο ιροκέζικο χωριό Χοσελάγκα (σημερινό Μόντρεαλ). Το χωριό αυτό ήταν πολύ μεγαλύτερο από το Σταντακόνα. Περισσότεροι από χίλιοι αυτόχθονες καλωσόρισαν τον γάλλο εξερευνητή και τους ναύτες του.

Ο Καρτιέ έμεινε δυο ημέρες στο Χοσελάγκα και στις 11 Οκτωβρίου επέστρεψε στο Σταντακόνα. Επειδή ο χειμώνας πλησίαζε και η πλεύση στον Ατλαντικό θα ήταν πιο επικίνδυνη, ο Καρτιέ αποφάσισε να περάσει τον χειμώνα στο Νέο Κόσμο. Τα πλοία του αγκυροβόλησαν κοντά στο Σταντακόνα. Οι άνδρες του Καρτιέ έφτιαξαν ένα πρόχειρο οχυρό στις όχθες του ποταμού και ετοίμασαν παστό κρέας και παστά ψάρια για να έχουν για τον χειμώνα.

Ο χειμώνας ήταν πολύ βαρύς. Τα πλοία τους ακινητοποιήθηκαν στον παγωμένο ποταμό από τον Νοέμβριο του 1535 έως τον Απρίλιο του 1536. Επιπλέον, οι γάλλοι ναύτες προσβλήθηκαν από σκορβούτο, με αποτέλεσμα να πεθάνουν είκοσι πέντε απ' αυτούς. Οι υπόλοιποι γλίτωσαν χάρη στους αυτόχθονες, που τους έδειξαν ότι το αφέψημα από λευκό κέδρο θεραπεύει το σκορβούτο.

Εκείνο τον χειμώνα, ο Καρτιέ άρχισε να γράφει τις ταξιδιωτικές του εντυπώσεις, που κυκλοφόρησαν τελικά σε βιβλίο στη Γαλλία το 1545, υπό τον τίτλο Σύντομη καταγραφή και περιληπτική αφήγηση του πλου εν έτει 1535 και 1536 (Bref récit et succincte narration de la navigation faite en MDXXXV et MDXXXVI).

Τον Μάιο του 1536, ο Καρτιέ απέπλευσε από τον Άγιο Λαυρέντιο για να επιστρέψει στη Γαλλία. Μαζί του πήρε δέσμιο τον αρχηγό των Ιροκέζων Ντονακόνα, για να αποδείξει στον βασιλιά και τους ευγενείς της Γαλλίας) ότι στον Νέο Κόσμο υπάρχει το «Βασίλειο του Σάγκεναι», που είναι γεμάτο από χρυσό, ρουμπίνια και άλλους θησαυρούς. Η μικρή αρμάδα του Καρτιέ έφτασε στο Σαιν Μαλό της Γαλλίας στις 15 Ιουλίου του 1536.

Τρίτο ταξίδι (1541–1542)

Ο Καρτιέ ξεκίνησε από το Σαιν Μαλό για το τρίτο του ταξίδι προς τον Νέο Κόσμο στις 23 Μαΐου 1541. Στόχος του ταξιδιού ήταν η ανακάλυψη του «Βασιλείου του Σάγκεναι», με τα μυθικά πλούτη, η αποίκηση των εδαφών και η διάδοση του καθολικισμού. Επικεφαλής της νέας αποστολής ορίσθηκε ο «αντιβασιλέας του Καναδά» Ζαν-Φρανσουά ντε λα Ροκ ντε Ροβερμπάλ (Jean-François de la Rocque de Roberval), στρατιωτικός και μέλος της αυλής του γάλλου βασιλιά Φραγκίσκου Α΄. Ωστόσο, ο αντιβασιλέας καθυστέρησε πολύ να αποπλεύσει και έτσι ο Καρτιέ έφυγε χωρίς αυτόν.

Τα πλοία του Καρτιέ έφτασαν στο Σταντακόνα στις 23 Αυγούστου. Όμως, ο Καρτιέ αποφάσισε να μην φτιάξουν νέο καταυλισμό στην ίδια θέση, επειδή η υποδοχή από τους Ιροκέζους ήταν μάλλον ψυχρή. Οι Γάλλοι προχώρησαν άλλα εννιά μίλια ενάντια στο ρεύμα του ποταμού και αποφάσισαν να στήσουν καταυλισμό στη θέση που σήμερα ονομάζεται Καπ Ρουζ (Cap Rouge, ή «Ερυθρό Ακρωτήριο»). Ο καταυλισμός, που ονομάστηκε Σαρλμπούργκ-Ρουαγιάλ (Charlesbourg-Royal), οχυρώθηκε με τάφρο και ξύλινα τείχη, και σ' αυτόν εγκαταστάθηκαν περίπου εκατό έποικοι. (Η ακριβής τοποθεσία του καταυλισμού ανακαλύφθηκε μόλις το καλοκαίρι του 2006.)

Οι άνδρες του Καρτιέ άρχισαν να συλλέγουν από τους παρακείμενους γκρεμούς κρυστάλλους χαλαζία, που νόμιζαν ότι ήταν διαμάντια, καθώς και σιδηροπυρίτη, που νόμιζαν ότι ήταν χρυσός. Δύο πλοία γεμάτα με αυτά τα άχρηστα ορυκτά απέπλευσαν για τη Γαλλία στις 2 Σεπτεμβρίου.

Στις 7 Σεπτεμβρίου, ο Καρτιέ ξεκίνησε με πιρόγες για να εξερευνήσει τον ποταμό Άγιο Λαυρέντιο, αλλά δεν μπόρεσε να πάει πιο δυτικά από το χωριό Χοσελάγκα (Μόντρεαλ), επειδή έπεσε σε κακό καιρό και επειδή δεν μπορούσε να περάσει στη ρηχή και απότομη κοίτη του ποταμού στα ΝΔ του Χοσελάγκα. Έτσι αναγκάστηκε να επιστρέψει στον καταυλισμό του Σαρλσμπούργκ-Ρουαγιάλ. Όμως, εκεί η κατάσταση είχε αλλάξει προς το χειρότερο.

Τον χειμώνα του 1541 με 1542, οι Ιροκέζοι σταμάτησαν να προσφέρουν τρόφιμα στους Γάλλους. Σύμφωνα δε με διηγήσεις των πρώτων αποίκων, οι Ιροκέζοι επιτέθηκαν στον καταυλισμό και σκότωσαν περίπου τριάντα πέντε Γάλλους που βρίσκονταν έξω από το οχυρό τους. Ο Καρτιέ, κρίνοντας ότι δεν είχε αρκετούς άνδρες για να παραμείνει και να συνεχίσει τις εξερευνήσεις του, αποφάσισε να εγκαταλείψει τον Νέο Κόσμο και να επιστρέψει οριστικά στη Γαλλία. Τα τρία πλοία του, που είχαν παραμείνει, απέπλευσαν τον Ιούνιο του 1542, για να φτάσουν στην Ευρώπη τέσσερις μήνες αργότερα. Κατά τον πλου της επιστροφής, στη Νέα Γη, ο Καρτιέ συνάντησε τον Ζαν-Φρανσουά ντε λα Ροκ ντε Ροβερμπάλ, ο οποίος έρχονταν από τη Γαλλία με τρία πλοία. Ο Καρτιέ αρνήθηκε να επιστρέψει στον «Καναδά» και συνέχισε το ταξίδι της επιστροφής προς τη Γαλλία.

Επιστρέφοντας στη Γαλλία, ο Καρτιέ έμαθε ότι ο θησαυρός του ήταν άνευ αξίας. (Από αυτό το γεγονός προήλθε και η γαλλική παροιμία: «ψεύτικα σαν διαμάντια του Καναδά» (« faux comme diamants de Canada »). Ο Ζαν-Φρανσουά ντε λα Ροκ ντε Ροβερμπάλ εγκατέλειψε τον Καναδά τον Σεπτέμβριο του 1543.

Ο Καρτιέ έζησε τα τελευταία του χρόνια στο Σαιν Μαλό. Πέθανε το 1557 από επιδημία πανώλης σε ηλικία 66 ετών. Μισό αιώνα μετά τον θάνατο του Καρτιέ, το εξερευνητικό και εποικιστικό έργο του Καρτιέ ανέλαβε να συνεχίσει ο Σαμουέλ ντε Σαμπλαίν.

Η κληρονομιά του Καρτιέ

Παρότι ο Ζακ Καρτιέ δεν κατάφερε να πλουτίσει από τις ανακαλύψεις του, εντούτοις σήμερα θεωρείται ως ένας από τους πρωτεργάτες της δημιουργίας του Καναδά. Άλλωστε, ο ίδιος ο Καρτιέ πρώτος χρησιμοποίησε το όνομα «Καναδάς» για το χωριό Σταντακόνα. Η λέξη αυτή, που στη γλώσσα των Ιροκέζων, σημαίνει καταυλισμός ή χωριό, χρησιμοποιήθηκε αργότερα για να περιγράψει τις γαλλικές αποικίες στη Βόρεια Αμερική, και κατόπιν τις βρετανικές αποικίες στον ίδιο χώρο.

Ο Καρτιέ θεωρείται επίσης ότι ήταν εξαιρετικός θαλασσοπόρος για την εποχή του. Οι μόνες απώλειες που είχε ήταν στην ξηρά, από επιδημίες ή από επιθέσεις αυτοχθόνων. Πολύ σημαντικό ήταν και το συγγραφικό έργο του Καρτιέ, χάρη στο οποίο η Ευρώπη γνώρισε γρήγορα τη Βόρεια Αμερική.

Αν και προσπάθησε να δημιουργήσει κάποιες διπλωματικές σχέσεις, η γενικότερη στάση του Καρτιέ απέναντι στους αυτόχθονες της Βορείου Αμερικής ήταν καχύποπτη έως ρατσιστική. Όμως όλη η Ευρώπη της εποχής εκείνης αντιμετώπιζε τους αυτόχθονες του Νέου Κόσμου ως απολίτιστους άγριους, χωρίς καμία ανθρώπινη αξία.

Ενδεικτική βιβλιογραφία

• Ζακ Καρτιέ, Ταξίδια στον Καναδά, μτφ. Χρ. Παπαϊωάννου, Εκδόσεις Αίολος, Αθήνα 1994. ISBN 960-7267-41-9. Ενδιαφέρον ιστορικό βιβλίο, αλλά περιέχει πολλά λάθη στη μετάφραση των τοπωνυμίων.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Jacques Cartier — Εκτενής βιογραφία στα αγγλικά, από το Dictionary of Canadian Biography Online.
• Jacques Cartier — Εκτενής βιογραφία στα γαλλικά, από το Dictionnaire biographique du Canada.
• Bref récit et succincte narration de la navigation faite en MDXXXV et MDXXXVI — Το βιβλίο του Καρτιέ σε έκδοση του 1863 (στα γαλλικά). (Ανακτήθηκε 8 Μαΐου 2011)
• Les voyages de Jacques Cartier — Τα ταξίδια του Ζακ Καρτιέ (στα γαλλικά).