Λέιντεν

Το Λέιντεν (ολλανδικά: Leiden)(uitspraak ) είναι πόλη και έδρα δήμου της ολλανδικής επαρχίας Νότιος Ολλανδία (Zuid-Holland). Ο δήμος έχει έκταση 23,27 χμ² και 120.105 κατοίκους (2013). Είναι η 5η σε πληθυσμό πόλη της επαρχίας.

Λέιντεν
Σημαία Έμβλημα
Λέιντεν 52°9′36″N 4°29′24″E
Χώρα	Ολλανδία
Διοικητική υπαγωγή	Νότια Ολλανδία
Διοίκηση
• mayor of Leiden	Henri Lenferink (από 2003)
• Μέλος του/της	International Cities of Refuge Network
Έκταση	23,16 km²
Υψόμετρο	0 μέτρο
Πληθυσμός	124.093 (1  Ιανουαρίου 2021)
Ταχ. κωδ.	2300–2334
Τηλ. κωδ.	071
Ιστότοπος	Επίσημος ιστότοπος
Σχετικά πολυμέσα

Ονομάζεται και «Πόλη του Κλειδιού» λόγω του θυρεού της. Είναι μία πόλη με πλούσια ιστορία, με όμορφο ιστορικό κέντρο, γνωστή παγκοσμίως για το -υψηλοτάτου επιπέδου σπουδών- πανεπιστήμιό της, που είναι το παλαιότερο της Ολλανδίας.

Το Λέιντεν είναι μία από τις λίγες πόλεις που διαθέτουν δικό τους ’’Κανόνα’’ (De Leidse Literaire Canon), που διηγείται την ιστορία της πόλης μέσω 35 σημαντικών Θεμάτων.

Ονοματολογία

Όψη της πόλης στον Παλαιό Ρήνο

Η πιθανότερη προέλευση του ονόματος της πόλης, είναι από τον ρωμαϊκό οικισμό Lugdunum Batavorum, που υπήρχε στην περιοχή, κοντά στο σημερινό Κάτβαϊκ (Katwijk). Κατά μίαν άλλη εκδοχή, το όνομα της πόλης προέρχεται από τη λέξη lagiþon, της οποίας η γερμανική ρίζα lag- παραπέμπει στο «νερό». Αργότερα, επικράτησε η θεωρία της προέλευσης από τον μικρό ποταμό Leyte που εξέβαλλε στο Ρήνο.

Ιστορία

Το Λέιντεν πρωτοεμφανίζεται γύρω στο 860 μ.Χ. ως μικρό, οχυρωμένο χωριό στους πρόποδες ενός τεχνητού λόφου, στη συμβολή των ποταμών Παλαιού και Νέου Ρήνου (de Oude en de Nieuwe Rijn), με το όνομα Leithon. Εκεί έδρευε αρχικά κάποιος φεουδάρχης της επισκοπής της Ουτρέχτης, όμως το 1100 ο χώρος περιήλθε στην εξουσία του κόμη της Ολλανδίας (Holland). Η ιδανική τοποθεσία, σε συνδυασμό με την ανάπτυξη της βυρσοδεψίας και την εκχώρηση Χάρτας Δικαιωμάτων (1266), χάρισαν οικονομική ευημερία στο Λέιντεν.

Το 1389 η πόλη είχε ήδη 4.000 κατοίκους. Το 1420, μετά από πολιορκία, έπεσε στα χέρια του Γιαν φαν Μπέιερεν 6ου. Το 1572 με το ξέσπασμα του Ογδοηκονταετούς Πολέμου, το Λέιντεν επέλεξε να αντισταθεί στους Ισπανούς. Εκείνοι το πολιόρκησαν για ένα (1) χρόνο, χωρίς αποτέλεσμα όμως και, αμέσως μετά τη λύση της πολιορκίας, ιδρύθηκε το περίφημο Πανεπιστήμιο του Λέιντεν (1575), το πρώτο πανεπιστήμιο της Ολλανδίας, από τον νικητή Γουλιέλμο. Πάντως, η διαδεδομένη άποψη, ότι η ίδρυση του Πανεπιστημίου ήταν η ανταμοιβή για τη στάση των κατοίκων, είναι πιθανότατα λανθασμένη. Ο Γουλιέλμος είχε πολιτικούς λόγους για να το κάνει αυτό και, συγκεκριμένα, να έχει με το μέρος του τους διοικούντες την πόλη.

Ο Λέων του Λέιντεν

Κατά τον 17ο αιώνα, το Λέιντεν γνώρισε μεγάλη οικονομική άνθηση λόγω της ανάπτυξης της υφαντουργίας που, κατά μεγάλο ποσοστό, οφείλεται στην αθρόα προσέλευση μεταναστών από τη Φλάνδρα. Η πόλη, ενώ κατά την πολιορκία της είχε πολλά θύματα και, το 1574 είχε 15.000 κατοίκους, βρέθηκε το 1622 να έχει 45.000 και, έναν αιώνα μετά (1670), 70.000 κατοίκους περίπου. Έτσι, κατά τον περίφημο Χρυσό Ολλανδικό Αιώνα, ήταν η σημαντικότερη ολλανδική πόλη μετά το Άμστερνταμ. Η αύξηση του πληθυσμού επέβαλε τη δημιουργία ενός νέου δικτύου καναλιών χράχτεν και σίνγκελ (grachten, singels), που ολοκληρώθηκε το 1659 και, μέχρι σήμερα, αποτελεί την υδρογραφικά αναγνωρίσιμη εικόνα του ιστορικού κέντρου της πόλης.

Κατά τον 18ο αιώνα η υφαντουργία του Λέιντεν παρήκμασε λόγω προστατευτικών νόμων που άρχισαν να εφαρμόζονται στη Γαλλία και αυξημένου κόστους ζωής στην τότε επαρχία της Ολλανδίας. Ξεκίνησε τότε μία διαρκής μείωση στον πληθυσμό της πόλης, με αποτέλεσμα, το Λέιντεν στα τέλη του 18ου αιώνα και γύρω στο 1815 να έχει μόλις 30.000 και 27.000 κατοίκους, αντίστοιχα.

Το 1807, τεράστια έκρηξη 18 τόνων δυναμίτιδας που μετέφερε πλοίο από το Χάαρλεμ προς το Ντελφτ, στο κέντρο του Λέιντεν, είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο 151 ατόμων και τον τραυματισμό 2.000, περίπου. Μεγάλο μέρος της πόλης καταστράφηκε ενώ, ο ήχος της έκρηξης σύμφωνα με πηγές της εποχής, ακούστηκε μέχρι τη Χάγη! Σημειωτέον ότι, στην πόλη την ώρα της έκρηξης, ήταν παρών ο Ναπολέων Βοναπάρτης, που προσπάθησε να βοηθήσει τους κατοίκους να περιθάλψουν τα θύματα και να αποκαταστήσουν τις ζημιές.

Το 1842 εγκαινιάστηκε η σιδηροδρομική γραμμή προς το Χάαρλεμ. Το 1866, η πόλη χτυπήθηκε από -την τελευταία- επιδημία χολέρας, η οποία οδήγησε στην κατασκευή του Ακαδημαϊκού Νοσοκομείου (het Academisch Ziekenhuis). Το 1883 οι κάτοικοι έμαθαν ανακουφισμένοι τα νέα για τη σύλληψη της Μαρίας Σβάνενμπουρχ (Maria Swanenburg), που είχε δηλητηριάσει τουλάχιστον 27 ανθρώπους.

Χάρη στον σιδηρόδρομο, η οικονομία της πόλης ανέκαμψε κατά τον 19ο αιώνα, παρ' όλ' αυτά, ο πληθυσμός δεν ξεπέρασε τους 50.000 κατοίκους μέχρι το 1900. Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου η πόλη υπέστη βαριές καταστροφές από τους βομβαρδισμούς των Συμμάχων, ευτυχώς χωρίς σοβαρές συνέπειες για το ιστορικό της κέντρο.

Το σημερινό προφίλ του Λέιντεν είναι εκείνο της πανεπιστημιακής/τεχνολογικής (περισσότερο) και τουριστικής (λιγότερο) κατεύθυνσης.

Εραλδική

Το οικόσημο του Λέιντεν, καθιερώθηκε το 1950 και αποτελείται από μία άσπρη (ή ασημένια) ασπίδα που φέρει δύο χιαστί κόκκινα κλειδιά. Βρίσκεται τόσο στον θυρεό όσο και στη σημαία της πόλης. Παραπέμπει ευθέως στον Άγ. Πέτρο, προστάτη Άγιο της πόλης που, κατά τη χριστιανική παράδοση είναι ο διαχειριστής των «Κλειδιών του Παραδείσου». Είναι, άλλωστε, τα ίδια κλειδιά που εμφανίζονται με τον ίδιο συμβολισμό και στη σημαία του Βατικανού.

Μαζί με το οικόσημο, χαρακτηριστική εικόνα διαφόρων μνημείων και εγγράφων της πόλης, αποτελεί επίσης ο Λέων, πάνω σε οχυρωματικό τείχος με τη λατινική επιγραφή: Haec libertatis ergo, (=Προς Χάριν της Ελευθερίας), δίνοντας έμφαση στους αγώνες των Ολλανδών για την ανεξαρτησία τους, από την εποχή της ισπανικής κατοχής.

Η σημαία καθιερώθηκε από το 1949.

Γεωγραφία

Όψη της πόλης στο Νέο Ρήνο

Το Λέιντεν βρίσκεται στο βόρειο μέρος της επαρχίας Νότιος Ολλανδία, 45 χιλιόμετρα ΝΔ του Άμστερνταμ και 18 χιλιόμετρα ΒΑ της Χάγης. Μέσα από την πόλη ρέει ο Παλαιός Ρήνος (de OudeRijn) με δεκάδες παρακλάδια, που αποτελεί ένα μικρό, κατ’ ουσίαν, κομμάτι του μεγάλου ποταμού. Επίσης, γύρω από την πόλη ρέει ο Νέος Ρήνος (de Nieuwe Rijn) που, σε συνδυασμό με τον Παλαιό, συγκροτοτεί ένα δαιδαλώδες δίκτυο υδάτινων δρόμων χράχτεν και σίνγκελ. Το Λέιντεν κυριαρχείται από το νερό που, τού δίνει μία ξεχωριστή εικόνα πλαισιωμένη από πολυάριθμα πάρκα και χώρους αναψυχής.

Διαιρείται σε 4 διαμερίσματα, 10 περιοχές και 54 συνοικίες.

Δόγματα

Όπως σε όλη την Ολλανδία, η θρησκευτική ελευθερία και ανοχή επιτρέπει την πίστη και την εκδήλωσή της, μέσα πάντοτε στα πλαίσια των νόμων του κράτους, ειδικά όμως στο Λέιντεν συναντώνται όλα σχεδόν τα χριστιανικά δόγματα και Εκκλησίες, πέραν των άλλων θρησκειών. Ενδεικτικά αναφέρονται: Ρωμαιοκαθολικοί, Παλαιοί Καθολικοί, Προτεστάντες, Αποστολικοί, Νέοι Αποστολικοί, Βαπτιστές, Ευαγγελιστές, Βαλλόνοι, Ευαγγελιστές Λουθηρανοί, Μεταρρυθμιστές, Διεθνιστές, Στρατιώτες του Πνεύματος κ.ά.

Αξιοθέατα

Μουσεία

• Το Κρατικό Μουσείο Αρχαιοτήτων (Het Rijksmuseum van Oudheden (RMO)): αποτελεί το κρατικό μουσείο αρχαιοτήτων για ολόκληρη την Ολλανδία. Ιδρύθηκε το 1818 από τον Γουλιέλμο Α’ και, διαθέτει αντικείμενα από την Ολλανδία και από άλλες χώρες (Αίγυπτο, Ελλάδα, Ετρουρία κ.ά) από την Προϊστορική Εποχή και μετά.

• Το Μουσείο Λαϊκής Γνώσης (Het Museum Volkenkunde): επίσης κρατικό μουσείο, επίσης ιδρυμένο από τον Γουλιέλμο Α’, το 1837. Περιλαμβάνει είδη παραδοσιακής λαϊκής τέχνης από την Αφρική, την Ωκεανία, την Αμερική, την Κίνα, την Ινδονησία, την Κορέα, τη Γροιλανδία, κ.ά.

• Το Λάκενχαλ (Museum De Lakenhal): δημοτικό μουσείο ιδρυμένο το 1874. Αξιόλογο μουσείο που διαθέτει κάποια έργα του Ρέμπραντ (ο οποίος γεννήθηκε στην πόλη), και του επίσης φημισμένου στην Ολλανδία, ζωγράφου και χαράκτη Λούκας φαν Λέιντεν (Lucas van Leyden), (1494-1533), ο οποίος είναι «παιδί» της πόλης.

• Το Κέντρο Φυσικής Βιοποικιλότητας (Naturalis Biodiversity Center): ιδρύθηκε μόλις το 2010 και αποτελεί τον καρπό συνεργασίας μεταξύ του Ζωολογικού Μουσείου του Άμστερνταμ και του Εθνικού Φυτολογίου (Herbarium) της Ολλανδίας. To 2011 δέχτηκε 270.000 επισκέπτες, περίπου.

• Ο Βοτανικός Κήπος (De Hortus botanicus Leiden): με έτος ίδρυσης το 1590, αποτελεί τον παλαιότερο βοτανικό κήπο στην Ολλανδία.

Βιβλιοθήκες

Η Βιβλιοθήκη Τυζιάνα

• Η Βιβλιοθήκη Τυζιάνα (De Bibliotheca Thysiana): βιβλιοθήκη αφιερωμένη στον επιστήμονα Γ. Τύζιους (Joannes Thysius ,1622-1653), του οποίου η συλλογή αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος των βιβλίων και εγγράφων (περίπου 2.500). Το κτήριο είναι του 17ου αιώνα και ανήκει στα 100 σημαντικότερα μνημεία ολλανδικής κληρονομιάς της UNESCO.

• Η Πανεπιστημιακή Βιβλιοθήκη (De Universiteitsbibliotheek Leiden): είναι η επίσημη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου του Λέιντεν και η παλαιότερη στην Ολλανδία. Στεγάζεται σε μοντέρνο κτήριο αλλά οι συλλογές που έχει είναι τεσσάρων αιώνων. Περιλαμβάνονται 4.200.000 τίτλοι, 1.000.000 ηλεκτρονικοί τίτλοι (e-boeken), 60.000 χειρόγραφα, 500.000 επιστολές, 70.000 κάρτες, 120.000 φωτογραφίες, περιοδικά, σχέδια κ.ά.

Εκκλησίες

• Ο Αγ. Πέτρος (De Pieterskerk): είναι η σημαντικότερη εκκλησία του Λέιντεν. Άρχισε να κατασκευάζεται το 1390, αλλά την τελική του μορφή πήρε σχεδόν δύο αιώνες μετά (1570). Είναι υστερογοτθικού ρυθμού και αφιερωμένη στον προστάτη Άγιο της πόλης –εξ ου και τα χιαστί κλειδιά στο οικόσημο (βλ.λ.). Το 1971 έπαψε να λειτουργεί ως εκκλησία και, έκτοτε, χρησιμοποιείται ως χώρος τέλεσης διαφόρων πολιτιστικών γεγονότων, κυρίως συναυλιών εκκλησιαστικης μουσικής. Συντηρήθηκε μεταξύ 1978 και 1982 και μεταξύ 2001 και 2011.

Έχει μήκος 81 μέτρα και πλάτος 40 μέτρα. Διαθέτει εντυπωσιακά παράθυρα βιτρώ, μεγάλη αίθουσα εκκλησιαστικού συμβουλίου και δύο εκκλησιαστικά όργανα, ένα του 1643 και ένα του 1883.

Θεωρείται η δεύτερη σημαντικότερη εκκλησία της Ολλανδίας όσον αφορά στα ταφικά μνημεία που εμπεριέχει στις κρύπτες της που, περιλαμβάνουν πολλούς και διακεκριμένους επιστήμονες, ζωγράφους, γλύπτες, πανεπιστημιακούς κλπ, «τέκνα» της πόλης. Είναι τόσο πολλοί αυτοί που αναπαύονται στην εκκλησία, ώστε γίνεται μεταφορικά λόγος για «Ακαδημαϊκό Μαυσωλείο» (Mausoleum Accademicum).

• Η Εκκλησία Χόοχλάντσε (De Hooglandse Kerk): εκκλησία με χαρακτηριστική στενόμακρη «σιλουέτα» , άρχισε να κατασκευάζεται το 1377 στη θέση ενός παλαιότερου παρεκκλησίου του 1314. Είναι προτεσταντική, γοτθικού ρυθμού και αφιερωμένη στον Άγ. Παγκράτιο. Διαθέτει πλούσιο εσωτερικό διάκοσμο και 3 εκκλησιαστικά όργανα, από τα οποία το παλαιότερο, χρονολογείται από το 1565.

• Η Εκκλησία Χάρτεμπρυχ (De Hartebrugkerk): χρονολογείται από το 1836, είναι νεοκλασικού ρυθμού και ανήκει στο ρωμαιοκαθολικό δόγμα. Την ονομασία της οφείλει στην γέφυρα που βρίσκεται εκαί κοντά, αλλά οι κάτοικοι συχνά την αναφέρουν και ώς "Κούλι", παραφράζοντας τη λατινική επιγραφή της εισόδου: Hic Domus Dei est et Porta Coeli («Εδώ είναι ο οίκος του Θεού και η πόρτα του ουρανού»). Διαθέτει εκκλησιαστικό όργανο κατασκευασμένο το 1877.

• Η Εκκλησία Μάρε (DeMarekerk): ιδιαίτερης εμφάνισης εκκλησία, μικρή σε μέγεθος, αλλά με οκταγωνικό κεντρικό καθολικό, στο στυλ του ολλανδικού κλασικισμού. Είναι προτεσταντική και κατασκευάστηκε μεταξύ των ετών 1639 και 1649. Διαθέτει εκκλησιαστικό όργανο του 1560.

Πύλες

• Η Πύλη Μορς (De Morspoort): είναι η βορειοδυτική πύλη εισόδου της πόλης και χρονολογείται από το 1669, στη θέση παλαιότερου ξύλινου κτίσματος. Είναι κατασκευασμένη στο στυλ του μανιερισμού με θόλο οκταγωνικής διατομής. Χρησιμοποιήθηκε παλαιότερα ως φυλακή.

• Η Πύλη Ντούλεν (De Doelenpoort): μικρή, όμορφη πύλη μέσα στο ιστορικό κέντρο της πόλης. Κατασκευάστηκε το 1645 και έχει συντηρηθεί πολλές φορές. Αποτελούσε την είσοδο σε παλαιότερο υφιστάμενο στην περιοχή κτήριο που ήταν μικρός στρατώνας (καζάρμα).

Η Πύλη Ζάιλ

• Η Πύλη Ζάιλ (De Zijlpoort): είναι η βορειοανατολική πύλη εισόδου της πόλης και χρονολογείται από το 1667. Εκτός από πύλη στα τείχη της πόλης χρησίμευε και ως έδρα μηχανισμού λειτουργίας της γέφυρας πάνω στην οποία ήταν κτισμένη, γι αυτό έχει σχήμα παραλληλογράμμου. Στη δεκαετία του ’90 έγιναν εργασίες υποστήριξης της πύλης.

Μύλοι

• Ο Μύλος Ρόντενμπύρχερ (De Rodenburgermolen): είναι ένας πόλντερ-μύλος του 1704. Το 1893 κτυπήθηκε από κεραυνό και ανακατασκευάστηκε, ενώ βρισκόταν σε λειτουργία μέχρι το 1953.

• Το Γεράκι (De Valk): ανεμόμυλος του 1611, αλλά με επανακατασκευή των ετών 1667 και 1743. Σήμερα, κατοικείται από τους ιδιοκτήτες και λειτουργεί ως μουσείο, ενώ μικρογραφία του υπάρχει στο Μαντούρονταμ.

Ο Μύλος Ρόντενμπύρχερ

• Το Πηγάδι (DePut): ο αρχικός μύλος ήταν του 1619, αλλά μετά από πυρκαγιά ανακατασκευάστηκε το 1729, για να κατεδαφιστεί αργότερα. Το τωρινό κτίσμα χρονολογείται από το 1987 και αποτελεί ρέπλικα του πρώτου, ενώ αποτελεί και μνημείο παραδοσιακής κληρονομιάς της πόλης (gemeentelijk monument).

Διάφορα

• Το Κάστρο (Burcht van Leiden): κυκλικής διατομής φρουριακό οικοδόμημα, που ανήκει στα οχυρωματικά κτίσματα μεσαιωνικού τύπου πάνω σε τεχνητό λόφο (shell keep). Είναι έργο του 11ου αιώνα και αποτελεί ένα από τα σύμβολα του Λέιντεν. Η πύλη εισόδου χρονολογείται από το 1662.

• Το Κτήριο του Ζυγού (De Leidse Waag): όπως σε πολλές πόλεις της Ολλανδίας, υπάρχει και εδώ ένα κτήριο που, στους προηγούμενους αιώνες, χρησίμευε ως τόπος όπου ζυγίζονταν εμπορεύματα. Είναι κατασκευή του 1657 στη θέση παλαιού ξύλινου κτηρίου του 1455 και ανήκει στον κλασικό ολλανδικό ρυθμό. Στην είσοδο φέρει ανάγλυφη απεικόνιση της ζυγαριάς που υπήρχε στο εσωτερικό του. Σήμερα, ανήκει στα μνημεία παραδοσιακής κληρονομιάς της Ολλανδίας (rijksmonument) και χρησιμοποιείται ως χώρος συναυλιών.

• Το Ράπενμπυρχ (Het Rapenburg): είναι το γνωστότερο χραχτ (αστικό κανάλι) του Λέιντεν, δημιουργημένο κατά τον 14ο αιώνα, με πολλά όμορφα οικήματα στις όχθες του. Κατά τους 17ο και 18ο αιώνες, είχε ανακηρυχθεί το ωραιότερο χραχτ της Ολλανδίας.

Το Ιστορικό Δημαρχείο

• Το Ιστορικό Δημαρχείο (Het stadhuis van Leiden): η πρόσοψη αναγεννησιακού ρυθμού του κτηρίου αποτελεί την ευρύτερη για ολλανδικό ιστορικό δημαρχείο. Κατασκευάστηκε το 1600, αλλά κάποια τμήματα είναι εκ νέου κατασκευασμένα μετά από πυρκαγιά που ξέσπασε το 1929.

Επιστήμη και Τέχνη

Πολλές και μεγάλες προσωπικότητες σχετίζονται με το Λέιντεν, που δικαίως κατέχει τον τίτλο της «πόλης της κουλτούρας» στην Ολλανδία. Άλλοι γεννήθηκαν στην πόλη, άλλοι πέρασαν σ’αυτή κάποιο μέρος της ζωής τους, άλλοι εργάστηκαν εκεί για μικρό χρονικό διάστημα, όμως οι περισσότεροι πέρασαν από το περίφημο Πανεπιστήμιο. Στη μακρά λίστα περιλαμβάνονται ζωγράφοι (Ρέμπραντ, Στέιν, Ντάου), μουσικοί (Μάλερ), φιλόσοφοι (Καρτέσιος), επιστήμονες (Κλούσιος, Χόυχενς, Αϊνστάιν, Λόρεντς) κ.ά.

Δείτε επίσης

• Βασιλικό Ολλανδικό Ινστιτούτο Σπουδών Νοτιοανατολικής Ασίας και Καραϊβικής

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Επίσημος ιστότοπος