Λίτσι
Το λίτσι (επιστημονική ονομασία: Litchi chinensis) είναι είδος οπωροφόρου φυτού, το μοναδικό μέλος στο γένος Λίτσι στην οικογένεια των Σαπινδίδων.
| Λίτσι | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||
| Συστηματική ταξινόμηση | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| Διώνυμο | ||||||||||||||||
| Litchi chinensis Πιέρ Σονερά |
Είναι τροπικό δέντρο ιθαγενές στις επαρχίες Γκουανγκτόνγκ, Φουτσιάν και Γιουνάν της Νοτιοανατολικής και Νοτιοδυτικής Κίνας, όπου η καλλιέργειά του τεκμηριώνεται από τον 11ο αιώνα.[1] Η Κίνα είναι ο κύριος παραγωγός λίτσι, ακολουθούμενη από την Ινδία, άλλες χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας, την Ινδική Υποήπειρο, τη Μαδαγασκάρη και τη Νότια Αφρική. Ένα ψηλό αειθαλές δέντρο, το λίτσι παράγει μικρούς σαρκώδεις καρπούς. Το εξωτερικό του φρούτου είναι ροζ-κόκκινο, με τραχιά υφή και δεν είναι βρώσιμο, καλύπτοντας τη γλυκιά σάρκα που προστίθεται σε πολλά επιδόρπια.
Οι σπόροι λίτσι περιέχουν μεθυλενοκυκλοπροπυλγλυκίνη που μπορεί να προκαλέσει υπογλυκαιμία που σχετίζεται με κρούσματα εγκεφαλοπάθειας σε υποσιτισμένα παιδιά στην Ινδία και το Βιετνάμ που είχαν καταναλώσει φρούτα λίτσι.[2][3]
Ταξινομία
Επεξεργασία
Το Litchi chinensis (Λίτσι το σινικό) είναι το μοναδικό μέλος του γένους Litchi στην οικογένεια των Σαπινδίδων.[1] Περιγράφηκε και ονομάστηκε από τον Γάλλο φυσιοδίφη Πιερ Σονερά στο Voyage aux Indes Orientales et à la Chine, fait depuis 1774 jusqu'à 1781 (μετάφραση: «Ταξίδι στις Ανατολικές Ινδίες και την Κίνα, που έγινε μεταξύ 1774 και 1781»), που δημοσιεύτηκε το 1782.[4] Υπάρχουν τρία υποείδη, που καθορίζονται από τη διάταξη των λουλουδιών, το πάχος των κλαδιών, τους καρπούς και τον αριθμό στήμονων.
- Litchi chinensis subsp. chinensis είναι το εμπορικά καλλιεργούμενο λίτσι. Αναπτύσσεται άγρια στη νότια Κίνα, στο βόρειο Βιετνάμ και στην Καμπότζη. Έχει λεπτά κλαδιά, τα άνθη έχουν συνήθως έξι στήμονες, τα φρούτα είναι λεία ή με προεξοχές έως 2 χιλιοστά.
- Litchi chinensis subsp. Philippinensis είναι κοινό στην άγρια φύση στις Φιλιππίνες και σπάνια καλλιεργείται. Έχει λεπτά κλαδιά, έξι έως επτά στήμονες, μακρύ οβάλ καρπό με αιχμηρές προεξοχές έως 3 χιλιοστά.
- Litchi chinensis subsp. javensis είναι γνωστό μόνο σε καλλιέργειες, στη Μαλαισία και την Ινδονησία. Έχει χοντρά κλαδιά, άνθη με επτά έως έντεκα στήμονες σε άμισχες ομάδες και λείους καρπούς με προεξοχές μέχρι ένα χιλιοστό.[1][5]
Περιγραφή
Επεξεργασία
Το Litchi chinensis είναι αειθαλές δέντρο που συχνά έχει ύψος κάτω από 15 μέτρα, αλλά μερικές φορές φτάνει τα 28 μέτρα[convert: unknown unit].[6]
Τα αειθαλή φύλλα του, με μήκος 12 με 20 εκατοστά, είναι πτερωτά, με 4 έως 8 αντιτακτά, ελλειπτικά-επιμήκη έως λογχοειδή, απότομα μυτερά, φυλλαράκια.[1]
Ο φλοιός είναι γκριζόμαυρος και τα κλαδιά καφεκόκκινο. Τα λίτσι έχουν παρόμοιο φύλλωμα με την οικογένεια Δαφνίδες, πιθανότατα λόγω της συγκλίνουσας εξέλιξης. Προσαρμόζονται με την ανάπτυξη φύλλων που απωθούν το νερό και ονομάζονται δαφνοειδή φύλλα. Τα άνθη αναπτύσσονται σε μια τερματική ταξιανθία με πολλούς κορύμβους. Οι κόρυμβοι αναπτύσσονται σε ομάδες των δέκα ή περισσότερων, φτάνοντας σε μήκος τα 10 με 40 εκατοστά ή περισσότερο, με εκατοντάδες μικρά λευκά, κίτρινα ή πράσινα λουλούδια που έχουν χαρακτηριστικό άρωμα.[5]
Το λίτσι έχει σαρκώδεις καρπούς που ωριμάζουν σε 80-112 ημέρες ανάλογα με το κλίμα, την τοποθεσία και την ποικιλία. Οι καρποί ποικίλλουν σε σχήμα από στρογγυλό έως ωοειδές έως σχήμα καρδιάς, με μήκος έως και 5 εκ. και πλάτος 4 εκ., με βάρος περίπου 20 g.[6][7] Ο λεπτός, σκληρός φλοιός είναι πράσινος όταν είναι ανώριμο το φρούτο, και όταν ωριμάζει γίνεται κόκκινος ή ροζ-κόκκινος και είναι λείος ή καλυμμένος με μικρές αιχμηρές τραχιές προεξοχές. Ο φλοιός είναι μη βρώσιμος, αλλά αφαιρείται εύκολα αφήνοντας ένα στρώμα ημιδιαφανούς λευκού σαρκώδους επικάρπιου με άρωμα λουλουδιών και γλυκιά γεύση.[6] Το δέρμα γίνεται καφέ και ξηρό όταν περάσει η ώρα της συγκομιδής. Το σαρκώδες, βρώσιμο τμήμα του καρπού είναι ένα περικάρπιο, που περιβάλλει έναν σκούρο καφέ μη βρώσιμο σπόρο που έχει μήκος 1 έως 3,3 εκ. και πλάτος 0,6 έως 1,2 cm. Ορισμένες ποικιλίες παράγουν υψηλό ποσοστό καρπών με σπόρους που έχουν συρρικνωθεί, γνωστοί ως «γλώσσες κοτόπουλου». Αυτά τα φρούτα έχουν συνήθως υψηλότερη τιμή, λόγω του ότι έχουν περισσότερη βρώσιμη σάρκα.[5] Δεδομένου ότι η λουλουδάτη γεύση χάνεται κατά τη διαδικασία της κονσερβοποίησης, τα φρούτα τρώγονται συνήθως φρέσκα.[6]
Ιστορία
Επεξεργασία
Η καλλιέργεια του λίτσι ξεκίνησε στην περιοχή της νότιας Κίνας, από το 1059 μ.Χ., στη Μαλαισία και στο βόρειο Βιετνάμ.[1] Ανεπίσημα αρχεία στην Κίνα αναφέρονται στο λίτσι ήδη από το 2000 π.Χ.[8] Τα άγρια δέντρα εξακολουθούν να φυτρώνουν σε μέρη της νότιας Κίνας και στο νησί Χαϊνάν. Ο καρπός χρησιμοποιήθηκε ως λιχουδιά στην Κινεζική Αυτοκρατορική Αυλή.[9]
Τον 1ο αιώνα, κατά τη διάρκεια της δυναστείας των Χαν, τα φρέσκα λίτσι ήταν δημοφιλές είδος φόρου τιμής και υπήρχε τέτοια ζήτηση στην Αυτοκρατορική Αυλή που μια ειδική υπηρεσία ταχυμεταφορών με γρήγορα άλογα έφερνε τα φρέσκα φρούτα από το Γκουανγκντόνγκ.[10] Υπήρχε μεγάλη ζήτηση για λίτσι στη Δυναστεία των Σονγκ (960-1279), σύμφωνα με τον Κάι Σιάνγκ, στο Li chi pu (Πραγματεία για τα λίτσι). Ήταν επίσης το αγαπημένο φρούτο της αγαπημένης παλλακίδας του αυτοκράτορα Λι Λοντζί (Σουαντζόν), τη Γιαγκ Γουουάν. Τα φρούτα στέλνονταν στην πρωτεύουσα με έξοδα του αυτοκράτορα.[6]
Το λίτσι τράβηξε την προσοχή των Ευρωπαίων ταξιδιωτών, όπως ο Ισπανός επίσκοπος, εξερευνητής και σινολόγος Χουάν Γκονθάλεθ δε Μεντόθα στο έργο του Ιστορία του σπουδαίου και ισχυρού βασιλείου της Κίνας (1585), μεταφέροντας τις αναφορές Ισπανών μοναχών που είχαν επισκεφθεί την Κίνα τη δεκαετία του 1570 και επαίνεσαν το φρούτο.[11]
Αργότερα το λίτσι περιγράφηκε και εισήχθη στη Δύση το 1656 από τον Μίχαλ Μπόιμ, έναν Πολωνό Ιησουίτη ιεραπόστολο (τότε υπήκοο της Πολωνο-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας).[12]
Καλλιέργεια και χρήσεις
Επεξεργασία
Τα λίτσι καλλιεργούνται εκτενώς στη νότια Κίνα, την Ταϊβάν, το Βιετνάμ και την υπόλοιπη τροπική Νοτιοανατολική Ασία, την Ινδική Υποήπειρο[13] και σε τροπικές περιοχές πολλών άλλων χωρών.[1][13][14] Απαιτούν τροπικό κλίμα χωρίς παγετό και θερμοκρασίες κάτω των −4 °C (25 °F).[1][13] Τα λίτσι απαιτούν κλίμα με υψηλές καλοκαιρινές θερμοκρασίες, βροχοπτώσεις και υγρασία και αναπτύσσονται βέλτιστα σε καλά στραγγιζόμενα, ελαφρώς όξινα εδάφη πλούσια σε οργανική ουσία και σάπια φύλλα.[1][13]
Υπάρχουν περίπου 200 ποικιλίες, με πρώιμες και όψιμες μορφές που ταιριάζουν σε θερμότερα και ψυχρότερα κλίματα, αντίστοιχα,[1] αν και κυρίως οκτώ ποικιλίες χρησιμοποιούνται για το εμπόριο στην Κίνα.[13] Καλλιεργείται επίσης ως καλλωπιστικό δέντρο, καθώς και για τον καρπό του.[1] Ο πιο συνηθισμένος τρόπος πολλαπλασιασμού του λίτσι είναι μέσω μιας μεθόδου που ονομάζεται εναέρια καταβολάδα. Η εναέρια καταβολάδα δημιουργείται κόβοντας ένα κλαδί ενός ώριμου δέντρου, καλύπτοντας την τομή με ένα μέσο ριζοβολίας, όπως τύρφη ή βρύα σφάγνου, στη συνέχεια τυλίγοντας το μέσο με μεμβράνη πολυαιθυλενίου και αφήνοντας το κομμάτι να ριζώσει. Μόλις υπάρξει σημαντική ριζοβολία, η παραφυάδα κόβεται από το κλαδί και τοποθετείται σε γλάστρα.[15]
Τα λίτσι πωλούνται συνήθως φρέσκα στις ασιατικές αγορές.[1][13] Η κόκκινη φλούδα γίνεται σκούρα καφέ όταν τα φρούτα μπαίνουν στο ψυγείο, αλλά η γεύση δεν επηρεάζεται. Πωλείται επίσης σε κονσέρβα όλο το χρόνο. Ο καρπός μπορεί να αποξηρανθεί με τον φλοιό ανέπαφο, οπότε η σάρκα συρρικνώνεται και σκουραίνει.[6]
Ποικιλίες
Επεξεργασία
Υπάρχουν πολλές ποικιλίες λίτσι, με μεγάλη σύγχυση σχετικά με την ονομασία και την ταυτοποίησή τους. Η ίδια ποικιλία που καλλιεργείται σε διαφορετικά κλίματα μπορεί να παράγει πολύ διαφορετικούς καρπούς. Οι ποικιλίες μπορούν επίσης να έχουν διαφορετικά συνώνυμα σε διάφορα μέρη του κόσμου. Οι χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας, μαζί με την Αυστραλία, χρησιμοποιούν τα αρχικά κινέζικα ονόματα για τις κύριες ποικιλίες. Η Ινδία καλλιεργεί περισσότερες από δώδεκα διαφορετικές ποικιλίες. Η Νότια Αφρική καλλιεργεί κυρίως την ποικιλία "Mauritius". Οι περισσότερες ποικιλίες που καλλιεργούνται στις Ηνωμένες Πολιτείες εισήχθησαν από την Κίνα, εκτός από το "Groff", το οποίο αναπτύχθηκε στην πολιτεία της Χαβάης.[7]
Το ωμό φρούτο λίτσι αποτελείται από 69% νερό, 17% υδατάνθρακες, 1% πρωτεΐνη και περιέχει αμελητέα λιπαρά. Ο ακατέργαστος πολτός είναι πλούσιος σε βιταμίνη C, με 72 mg ανά 100 γραμμάρια – ποσότητα που αντιπροσωπεύει το 86% της Ημερήσιας Τιμής – αλλά δεν περιέχει άλλα μικροθρεπτικά συστατικά σε σημαντική περιεκτικότητα.
Τα λίτσι έχουν μέτριες ποσότητες πολυφαινολών,[16] συμπεριλαμβανομένων των μονομερών και διμερών φλαβαν-3-όλης ως κύριες ενώσεις που αντιπροσωπεύουν περίπου το 87% των συνολικών πολυφαινολών, οι οποίες μειώνονται σε περιεκτικότητα κατά την αποθήκευση ή το ροδισμό.[17] Τα λίτσι παράγουν φυσικά βουτυλιωμένο υδροξυτολουόλιο (ΒΗΤ).[18] Η κυανιδιν-3-γλυκοσίδη αντιπροσώπευε το 92% των συνολικών ανθοκυανινών.[17] Τα λίτσι περιέχουν επίσης εξαιρετικά υψηλές ποσότητες σεληνίου, με 8500 ppm.
Δηλητηρίαση
Επεξεργασία
Το 1962, διαπιστώθηκε ότι οι σπόροι λίτσι περιείχαν μεθυλενοκυκλοπροπυλγλυκίνη (MCPG), ένα ομόλογο της υπογλυκίνης Α, η οποία προκάλεσε υπογλυκαιμία σε μελέτες σε ζώα.[19] Από τα τέλη της δεκαετίας του 1990, εμφανίστηκαν ανεξήγητα κρούσματα εγκεφαλοπάθειας, που φαίνεται να επηρεάζουν μόνο παιδιά στην Ινδία[20] (όπου ονομάζεται chamki bukhar),[21] και στο βόρειο Βιετνάμ (όπου ονομαζόταν εγκεφαλίτιδα Ac Mong από τη βιετναμέζικη λέξη για τους εφιάλτες) κατά την περίοδο συγκομιδής λίτσι από τον Μάιο έως τον Ιούνιο.[22][23]
Μια έρευνα του 2013 από τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των ΗΠΑ (CDC), στην Ινδία, έδειξε ότι τα κρούσματα συνδέονταν με την κατανάλωση φρούτων λίτσι,[24] προκαλώντας μη φλεγμονώδη εγκεφαλοπάθεια.[25] Επειδή χαμηλό σάκχαρο (υπογλυκαιμία), κάτω από 70 mg/dL, είναι κοινό στα υποσιτιζόμενα παιδιά κατά την εισαγωγή στο νοσοκομείο και σχετιζόταν με χειρότερη έκβαση (44% όλων των περιπτώσεων ήταν θανατηφόρα) το CDC αναγνώρισε την ασθένεια ως υπογλυκαιμική εγκεφαλοπάθεια.[24]
Η έκθεση CDC συνέστησε στους γονείς να φροντίσουν τα παιδιά τους να περιορίσουν την κατανάλωση λίτσι και να έχουν ένα βραδινό γεύμα, αυξάνοντας τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα που μπορεί να είναι επαρκή για να αποτρέψουν την ασθένεια.[24][25]
Παραπομπές
Επεξεργασία- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 Morton JF (1987). «Lychee in Fruits of Warm Climates». Center for New Crops & Plant Products, Purdue University, Department of Horticulture and Landscape Architecture, West Lafayette, Indiana. σελίδες 249–259. Ανακτήθηκε στις 30 Οκτωβρίου 2013.
- ↑ «The enigma of litchi toxicity: an emerging health concern in southern Asia». The Lancet Online, 30 January 2017 (4): e383–e384. 2017. doi:. PMID 28153516.
- ↑ Aakash Shrivastava; Anil Kumar; Jerry D Thomas; Kayla F Laserson; Gyan Bhushan; Melissa D Carter; Mala Chhabra; Veena Mittal και άλλοι. (2017). «Association of acute toxic encephalopathy with lychee consumption in an outbreak in Muzaffarpur, India, 2014: a case-control study». The Lancet 30 January 2017 (online) (4): e458–e466. doi:. PMID 28153514.
- ↑ 4,0 4,1 Sonnerat, P. (1782) Voyage aux Indes Orientales et à la Chine, fait par ordre du Roi, depuis 1774 jusqu'en 1781.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Courtney Menzel (2005). Litchi and longan: botany, production and uses. Wallingford, Oxon, UK: CABI Pub. σελ. 26. ISBN 978-0-85199-696-7.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 Davidson, Jane L.· Davidson, Alan (2006). The Oxford companion to food. Oxford [Oxfordshire]: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-280681-9.
- ↑ 7,0 7,1 Hosahalli Ramaswamy· Diane Barrett (2005). Processing fruits: science and technology. Boca Raton: CRC Press. σελ. 687. ISBN 978-0-8493-1478-0.
- ↑ Andersen, Peter A.· Schaffer, Bruce (1994). Handbook of environmental physiology of fruit crops. Boca Raton: CRC Press. σελίδες 123–140. ISBN 978-0-8493-0179-7.
- ↑ Bishop, Kevin (1997). China's Imperial Way: Retracing an Historical Trade and Communications Route from Beijing to Hong Kong. China Books. σελ. 17. ISBN 9622175112. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2020.
- ↑ Yu, Yingshi (2016). Chinese History and Culture. Volume 1, Sixth Century B.C.E. to Seventeenth Century. New York: Columbia University Press. σελ. 114. ISBN 978-0-231-54201-2.
- ↑ Juan González de Mendoza, The history of the great and mighty kingdom of China and the situation thereof.
- ↑ Kajdański, Edward (1999). «Flora Chin». Michał Boym: ambasador Państwa Środka (στα Πολωνικά). Warszawa: Książka i Wiedza. σελ. 183. ISBN 9788305130967.
- ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5 SK Mitra (2000). «Overview of lychee production in the Asia-Pacific region». Food and Agricultural Organization of the United Nations, Office for Asia and the Pacific. Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2020.
- ↑ Crane, Jonathan H.· Carlos F. Balerdi· Ian Maguire (2008) [1968]. «Lychee growing in the Florida home landscape». University of Florida. Ανακτήθηκε στις 30 Ιουνίου 2009.
- ↑ Menzel, C.M. (January 1985). «Propagation of lychee: A review». Scientia Horticulturae 25 (1): 31–48. doi:. ISSN 0304-4238. https://archive.org/details/sim_scientia-horticulturae_1985-01_25_1/page/31.
- ↑ Pierre Brat; Stéphane Georgé; Annick Bellamy; Laure Du Chaffaut; Augustin Scalbert; Louise Mennen; Nathalie Arnault; Marie Josèphe Amiot (September 2006). «Daily polyphenol intake in France from fruit and vegetables». The Journal of Nutrition 136 (9): 2368–2373. doi:. PMID 16920856. https://archive.org/details/sim_journal-of-nutrition_2006-09_136_9/page/2368.
- ↑ 17,0 17,1 Donglin Zhang; Peter C. Quantick; John M. Grigor (2000). «Changes in phenolic compounds in Litchi (Litchi chinensis Sonn.) fruit during postharvest storage». Postharvest Biology and Technology 19 (2): 165–172. doi:.
- ↑ Jiang, G; Lin, S; Wen, L; Jiang, Y; Zhao, M; Chen, F; Prasad, KN; Duan, X και άλλοι. (15 January 2013). «Identification of a novel phenolic compound in litchi (Litchi chinensis Sonn.) pericarp and bioactivity evaluation.». Food Chemistry 136 (2): 563–8. doi:. PMID 23122098.
- ↑ Gray, D. O.; Fowden, L (1962). «Alpha-(Methylenecyclopropyl)glycine from Litchi seeds». The Biochemical Journal 82 (3): 385–9. doi:. PMID 13901296. PMC 1243468. https://archive.org/details/sim_biochemical-journal_1962-03_82_3/page/385.
- ↑ «Litchi virus kills 8 kids in Malda». Times of India. 8 June 2014. http://timesofindia.indiatimes.com/city/kolkata/Litchi-virus-kills-8-kids-in-Malda/articleshow/36225598.cms. Ανακτήθηκε στις 12 June 2014.
- ↑ Agence France-Presse (13 June 2019). «At least 31 children in India killed by toxin in lychees». The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2019/jun/13/at-least-31-children-in-india-killed-by-toxin-in-lychees. Ανακτήθηκε στις 13 June 2019.
- ↑ Paireau, J; Tuan, N. H.; Lefrançois, R; Buckwalter, M. R.; Nghia, N. D.; Hien, N. T.; Lortholary, O; Poirée, S και άλλοι. (2012). «Litchi-associated acute encephalitis in children, Northern Vietnam, 2004-2009». Emerging Infectious Diseases 18 (11): 1817–24. doi:. PMID 23092599.
- ↑ «Lychee production in India». Food and Agricultural Organization of the UN. Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2014.
- ↑ 24,0 24,1 24,2 «Outbreaks of Unexplained Neurologic Illness — Muzaffarpur, India, 2013–2014». Morbidity and Mortality Weekly Report, US Centers for Disease Control and Prevention 64 (3): 49–53. 30 January 2015. PMID 25632950. PMC 4584556. https://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/mm6403a1.htm?s_cid=mm6403a1_e. Ανακτήθηκε στις 30 Jan 2015.
- ↑ 25,0 25,1 Barry, Ellen (31 January 2017). «Dangerous Fruit: Mystery of Deadly Outbreaks in India Is Solved». New York Times. https://nytimes.com/2017/01/31/world/asia/lychee-litchi-india-outbreak.html. Ανακτήθηκε στις 1 February 2017.