Λεγεώνα

Αυτό το λήμμα αφορά τη στρατιωτική μονάδα του αρχαίου Ρωμαϊκού στρατού. Για τη δωσιλογική αποσχιστική ρουμανοβλαχική οργάνωση της κατοχικής Ελλάδας, δείτε: Ρωμαϊκή Λεγεώνα (1941-1943).

Η ρωμαϊκή λεγεώνα (από τη λατινική λέξη legio που σημαίνει «επιστράτευση», «στρατολόγηση», από το legere «επιλέγω») ήταν μία μεγάλη μονάδα του ρωμαϊκού στρατού. Επανδρώνονταν αποκλειστικά από Ρωμαίους πολίτες, καθώς, μέχρι τον 1ο αιώνα π.Χ., κάθε Ρωμαίος πολίτης ήταν υποχρεωμένος να υπηρετεί στο ρωμαϊκό στρατό και λάμβανε μισθό για τις υπηρεσίες του. Λόγω αυτής της ιδιαίτερης νομικής τους θέσεως αποτελούσαν τις επιφανέστερες μονάδες. Όταν, μάλιστα επί Τραϊανού ανακαλύφθηκαν δούλοι που είχαν γίνει λεγεωνάριοι, διέταξε ο αυτοκράτωρ να εκτελεσθούν, αν είχαν καταταγεί στο στράτευμα με δική τους πρωτοβουλία. Οπωσδήποτε, σε κρίσιμές εποχές, όπως π.χ. μετά την ήττα του ρωμαϊκού στρατού από τον Αρμίνιο το 9 μ.Χ. στον Τευτοβούργειο δρυμό, στρατολογήθηκαν και δούλοι ακόμη στις λεγεώνες. Τότε, όμως ήταν φυσικά αναγκαίο να απελευθερωθούν προηγουμένως και να λάβουν τη ρωμαϊκή πολιτεία. Το ίδιο συνέβαινε για τους ξένους.

Βασικά, διατηρήθηκε η γενική υποχρέωση των Ρωμαίων πολιτών να υπηρετούν στον στρατό. Βαθμιαία όμως ατόνησε, αφότου ο Μάριος στο τέλος του 2ου αι. π.Χ. στρατολόγησε για πρώτη φορά σε μεγάλη έκταση απόρους (proletarii) για τους πολέμους του στην Αφρική εναντίον του βασιλέως της Νουμιδίας Ιουγούρθα και εναντίον των γερμανικών φύλων των Κίμβρων και των Τευτόνων. Πραγματικά, με αυτόν τον τρόπο ανατράπηκε ολοκληρωτικά σχεδόν η παραδοσιακή θεμελιώδης αρχή, να χρησιμοποιούνται στον στρατό ως στρατιώτες μόνο άτομα που διέθεταν συγκεκριμένο ελάχιστο όριο περιουσίας, και στρατολογούνταν πια προπάντων εθελοντές, οι οποίοι προέρχονταν από τη μάζα των εξαθλιωμένων γεωργών και απόρων πόλεων. Μόνο σε περιόδους ανάγκης γινόταν χρήση, ακόμη και κατά την αυτοκρατορική περίοδο, της υποχρεωτικής στρατολογίας (dilectus).

Επειδή οι λεγεωνάριοι έπρεπε να είναι Ρωμαίοι πολίτες, ήταν αναπόφευκτο να προσελκύονται και να στρατολογούνται αρχικά στην Ιταλία, τον πυρήνα της αυτοκρατορίας, όπου κατοικούσε κατά κύριο λόγο η μάζα των Ρωμαίων πολιτών. Αυτό συνέβαινε σε μεγάλη έκταση ακόμη και επί Αυγούστου και Τιβερίου, τουλάχιστον για τις λεγεώνες που βρίσκονταν στο δυτικό τμήμα του κράτους ή και στη χερσόνησο του Αίμου, μολονότι από τότε ήδη μαρτυρούνται σε επιγραφές αρκετοί στρατιώτες, που κατάγονταν προπάντων από τη Ναρβωνησία (δηλαδή τη σημερινή Προβηγκία της Γαλλίας) και από τη Ν.Ισπανία. Στις ανατολικές επαρχίες, βέβαια, και προπάντων στην Αίγυπτο, σημαντικό μέρος των νεοσύλλεκτων στρατολογούνταν ήδη τότε από την περιοχή όπου στάθμευσαν οι λεγεώνες. Και παλαιότερα οι δολοφόνοι του Καίσαρος και ο Μάρκος Αντώνιος είχαν στρατολογήσει στις λεγεώνες τους κατοίκους των ανατολικών επαρχιών. Είναι μάλιστα πολύ πιθανόν ότι οι νέοι αυτοί στρατιώτες δεν ήταν πάντοτε Ρωμαίοι πολίτες κατά τη στρατολόγησή τους. Σε περίπτωση που είχαν νομικό καθεστώς ξένου τους παραχωρούνταν η ρωμαϊκή πολιτεία πριν την ένταξή τους στο στράτευμα. Συχνά, όμως συνέβαινε να συμπληρώνονται οι λεγεώνες με αποστολές αντρών από τη Δύση.

Ο αριθμός των λεγεώνων κυμαινόταν διαρκώς κατά τη διάρκεια της ελεύθερης πολιτείας. Ανάλογα με τις στρατιωτικές ανάγκες στρατολογούνταν περισσότερα ή λιγότερα στρατεύματα, ο αριθμός των οποίων μετά τον θάνατο του Καίσαρος, κατά τη διάρκεια του των πολέμων εναντίον των δολοφόνων του και μεταξύ Οκταβιανού και Μάρκου Αντώνιου, είχε ασυνήθιστα αυξηθεί σε 55τουλάχιστον μονάδες.

Για να στρατολογηθεί κάποιος έπρεπε να περάσει το 17ο έτος και υπηρετούσε μέχρι το 46ο έτος. Πάντως η διάρκεια της θητείας διέφερε από εποχή σε εποχή. Τα πρώτα χρόνια της δημιουργίας των λεγεώνων ο λεγεωνάριος ήταν απλός πολίτης που υπηρετούσε όσο χρειαζόταν και μετά επέστρεφε στις πολιτικές ασχολίες του. Από τον 1ο αιώνα και μετά, η στρατιωτική υπηρεσία γίνεται επαγγελματική. Η θητεία ήταν αρχικά 12 χρόνια, αργότερα γίνεται 20 και κάποτε έφτασε τα 25 χρόνια. Και τότε όμως δεν απολύονταν οι παλαίμαχοι (veterani), αλλά έπρεπε να παραμείνουν τέσσερα ως πέντε χρόνια ακόμη στον στρατό, απαλλαγμένοι βέβαια πια από την καθημερινή βαριά υπηρεσία.

Τα πρώτα χρόνια του Ρωμαϊκού Βασιλείου η "λεγεώνα" ίσως σήμαινε το σύνολο του ρωμαϊκού στρατού, αλλά οι πηγές αυτής της περιόδου είναι λίγες και αναξιόπιστες. Η επακόλουθη οργάνωση των λεγεώνων διέφερε πολύ με την πάροδο του χρόνου, αλλά οι λεγεώνες αποτελούνταν συνήθως από περίπου 5.000 άνδρες. Στα τέλη της δημοκρατικής περιόδου και για μεγάλο διάστημα της αυτοκρατορικής (περίπου από το 100 π.Χ.), η λεγεώνα χωριζόταν σε δέκα κοόρτεις.

Η λεγεώνα περιελάμβανε από 3000 άνδρες τα πρώτα χρόνια έως πάνω από 5200 άνδρες κατά τους αυτοκρατορικούς χρόνους. Μέχρι τα μέσα του 1ου αιώνα, 10 κοόρτεις (περίπου 5.000 άνδρες) έκαναν μία ρωμαϊκή λεγεώνα. Αργότερα αυτό άλλαξε σε εννέα κοόρτεις συγκεκριμένου μεγέθους (480 ανδρών η καθεμία) και μία -την πρώτη- διπλάσιας δύναμης (800 ανδρών).

Η λεγεώνα στελεχωνόταν ειδικά από Ρωμαίους πολίτες. Συγκροτούνταν από 30 τάγματα και κάθε τάγμα είχε 2 εκατονταρχίες. Συνολικά η λεγεώνα είχε 60 εκατονταρχίες. Στον καιρό της δημοκρατίας τη λεγεώνα διοικούσε δήμαρχος ή προσωρινός λεγάτος. Τη διοίκηση του πεζικού είχαν οι χιλίαρχοι (6 χιλίαρχοι ενώ υπήρχαν και 60 εκατόνταρχοι). Στο ιππικό δεν ασκούσε ένας τη διοίκηση, διαιρούνταν σε ίλες που καθεμιά είχε 3 δεκαρχίες. Επικεφαλής κάθε δεκαρχίας τοποθετούνταν ο δέκαρχος. Υπάρχουν αρκετές ενδείξεις για την συμβολή της Κλασσικής Ελληνικής φάλαγγας καθώς και της Μακεδονικής φάλαγγας ως προτύπου στην οργάνωση και σχεδιασμό της Ρωμαϊκής λεγεώνας της Δημοκρατικής περιόδου.

Προκειμένου η διοίκηση να γίνει περισσότερο αποτελεσματική, οι εκατονταρχίες αντικαταστάθηκαν από τάγματα 200 ανδρών. Ο Μάριος αντικατέστησε τα τάγματα με τις κοόρτεις. Δέκα κοόρτεις, τακτικές μονάδες, αποτελούσαν μια λεγεώνα. Η κάθε μία από αυτές διαιρούνταν σε 6 εκατονταρχίες (centuriae), καθώς και το ιππικό της λεγεώνος, το οποίο όπως δεν είχε ουσιαστικά μάχιμη αξία. Από τους πολέμους με τους Σαμνίτες κι έπειτα ο ρωμαϊκός στρατός αποτελούνταν από 4 λεγεώνες. Στη στρατιωτική της ακμή η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία επί Τραϊανού διέθετε 55 λεγεώνες.

Η λειτουργία μιας λεγεώνος ως στρατιωτικού σώματος εξαρτιόταν ουσιαστικά από τη διοίκησή της, δηλαδή από το σώμα των αξιωματικών και υπαξιωματικών, το οποίο ως προς την ουσιώδη δομή του κληροδοτήθηκε από την ελεύθερη πολιτεία. Τη γενική διοίκηση ασκούσε ένας "ταξιάρχης" (legatus), η επιλογή του οποίου δεν γινόταν με βάση τα ειδικά του προσόντα, αλλά κυρίως την ιδιότητά του ως μέλους της συγκλητικής τάξεως. Προερχόταν συνεπώς, από την ιθύνουσα πολιτικά και κοινωνικά τάξη του κράτους. Η διοίκηση της λεγεώνος δεν αποτελούσε παρά μία βαθμίδα στην κλίμακα της σταδιοδρομίας του και την διατηρούσε συνήθως το πολύ για δύο ως τρία χρόνια.

Δείτε επίσης

• Συμμαχικό σώμα (ρωμαϊκός στρατός)

• Λεγεώνα της Σπάρτης
• Λεγεώνα των Βλάχων
• Λεγεώνα των Ξένων

Βιβλιογραφία

• Μανούσος Καμπούρης - Σπύρος Μπάκας , Greco-Macedonian influences in the manipular Legion system, ARCHAEOLOGY AND SCIENCE11 2015, Belgrade 2016, pp 145-154, ISSN 1452-7448, https://www.academia.edu/31286327/Greco-Macedonian_influences_in_the_manipular_Legion_system