Βικιπαίδεια

Μύρα

οικισμός της Τουρκίας

Συντεταγμένες: 36°15′33″N 29°59′7″E / 36.25917°N 29.98528°E / 36.25917; 29.98528

Τα Μύρα ήταν αρχαία πόλη της Λυκίας στη Μικρά Ασία, στη θέση της σημερινής μικρής πόλης Kale (Demre) της επαρχίας της Αττάλειας στην Τουρκία. Η ονομασία προερχόταν από τον ποταμό Μύρο (Demre Çay). Η πόλη βρισκόταν κοντά στην οροσειρά του Μασσικύτου (Alaca Dağ). Προς τα ανατολικά η πόλη των Μύρων συνόρευε με τα Λίμυρα, μία σημαντική πόλη της Λυκίας.[1] Από τα Μύρα ήταν η καταγωγή του Αγίου Νικολάου.

Μύρα
Μύρα
Χάρτης
Είδοςοικισμός και αρχαιολογική θέση
Γεωγραφικές συντεταγμένες36°15′33″N 29°59′7″E
Διοικητική υπαγωγήDemre
ΧώραΤουρκία
Commons page Πολυμέσα
δεδομένα (π)
Ο τάφος του αγίου Νικολάου

Ιστορία

Επεξεργασία
 
Λαξευτοί τάφοι στα Μύρα

Αν και ορισμένοι μελετητές εξισώνουν τα Μύρα με την πόλη Μύρα στην Αρζάβα, δεν υπάρχει καμία απόδειξη για τη σύνδεση. Δεν υπάρχει τεκμηριωμένη γραπτή αναφορά για τα Μύρα πριν καταγραφεί ως μέλος της Λυκιακής Συμμαχίας (168 π.Χ. – 43 μ.Χ.). Σύμφωνα με τον Στράβωνα (14:665) ήταν μια από τις μεγαλύτερες πόλεις της συμμαχίας.

Οι αρχαίοι Έλληνες πολίτες λάτρευαν την Άρτεμη Ελευθερία, η οποία ήταν η προστάτιδα θεά της πόλης. Ο Δίας, η Αθηνά και η Τύχη λατρεύονταν επίσης. Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος γράφει ότι στα Μύρα υπήρχε η πηγή του Απόλλωνα, που ονομαζόταν Curium και όταν κληθούν τρεις φορές από τον σωλήνα τα ψάρια έρχονται να δώσουν προφητικές απαντήσεις.[2]

Ο Μέγας Αλέξανδρος κατέλαβε τη Λυκία και μετά το θάνατό του η περιοχή υπήχθη στο κράτος του Αντίγονου. Περίπου το 250 π.Χ. οι Πτολεμαίοι κατέλαβαν τη Λυκία και αργότερα οι Σελευκίδες. Το 43 μ.Χ. η περιοχή της Λυκίας περιήλθε στους Ρωμαίους διατηρώντας την αυτονομία της ως ένα βαθμό.[3]

Στη ρωμαϊκή περίοδο η πόλη Μύρα αποτελούσε μέρος του ελληνόφωνου κόσμου της Κοίνης Ελληνιστικής, που ασπάστηκε γρήγορα τον Χριστιανισμό. Ένας από τους πρώτους Έλληνες επισκόπους της ήταν ο Άγιος Νικόλαος.

Οι Άραβες κυρίευσαν τα Μύρα της Λυκίας το 1038 μ.Χ. μετά από μακρά πολιορκία και υπέστησαν φοβερή καταστροφή.[4]

Τα ερείπια της πόλης της Λυκίας και της Ρωμαϊκής πόλης καλύπτονται κυρίως από προσχωσιγενείς λάσπες. Η ακρόπολη στο οροπέδιο Ντεμρέ, το ρωμαϊκό θέατρο[1] και τα ρωμαϊκά λουτρά (εσκί χαμάμ) έχουν εν μέρει ανασκαφεί. Το ημικυκλικό θέατρο καταστράφηκε σε σεισμό το 141, αλλά ξαναχτίστηκε στη συνέχεια.

Υπάρχουν δύο νεκροπόλεις λυκιακών λαξευμένων σε βράχο τάφων με τη μορφή μετώπων ναών λαξευμένες στις κάθετες όψεις των βράχων στα Μύρα: η νεκρόπολη του ποταμού και η ωκεάνια νεκρόπολη. Η ωκεάνια νεκρόπολη βρίσκεται ακριβώς βορειοδυτικά του θεάτρου. Ο πιο γνωστός τάφος στη νεκρόπολη του ποταμού, 1,5 km πάνω από το Demre Cayi από το θέατρο, είναι ο "Τάφος του Λιονταριού", που ονομάζεται επίσης "Ζωγραφισμένος Τάφος". Όταν ο ταξιδιώτης Τσαρλς Φέλλοους είδε τους τάφους το 1840, ήταν ακόμα βαμμένοι με διάφορα χρώματα (κόκκινο, κίτρινο και μπλε).

Η Ανδριακή (ή Ανδριάκη), που βρισκόταν σε απόσταση 5 χλμ. νοτιοδυτικά της πόλης των Μύρων, ήταν το λιμάνι των Μύρων στην αρχαιότητα,[1] αλλά αργότερα καλύφθηκε από προσχώσεις. Η κύρια κατασκευή, που σώζεται εκεί μέχρι σήμερα είναι μία σιταποθήκη, που χτίστηκε κατά τη βασιλεία του Ρωμαίου αυτοκράτορα Αδριανού (117–138 μ.Χ.). Δίπλα από αυτήν την σιταποθήκη υπάρχει ένας μεγάλος σωρός από κοχύλια Murex, απόδειξη ότι στην Ανδριακή υπήρχε διαρκώς μια επιχείρηση για την παραγωγή μωβ βαφής.[5]

Από το 2009 γίνονται ανασκαφές στην Ανδριακή. H σιταποθήκη μετατράπηκε σε Μουσείο Λυκιακών Πολιτισμών.[6] H σιταποθήκη έχει επτά δωμάτια και έχει μήκος 56 μέτρα και πλάτος 32 μέτρα. Στο μουσείο τοποθετήθηκαν αντικείμενα, που βρέθηκαν κατά τις ανασκαφές στη Λυκία. Αποκαταστάθηκαν οι κατασκευές στην αγορά του λιμανιού καθώς και η αγορά, η συναγωγή και μια δεξαμενή βάθους έξι μέτρων, μήκους 24 μέτρων και πλάτους 12 μέτρων. Μπροστά από το μουσείο τοποθετήθηκαν ένα σκάφος ρωμαϊκής εποχής μήκους 16 μέτρων, ένας γερανός και ένα φορτηγό αυτοκίνητο.[7]

Επισκοπή

Επεξεργασία
 
Λαξευτοί τάφοι στα Μύρα

Οι Πράξεις του Παύλου (Acta Pauli) πιθανώς μαρτυρούν την ύπαρξη χριστιανικής κοινότητας στα Μύρα τον 2ο αιώνα.[8] Ο Απόστολος Παύλος αποβιβάστηκε για σύντομο διάστημα στο λιμάνι της Ανδριακής το 60 μ.Χ., ενώ ταξίδευε προς τη Ρώμη μετά τη σύλληψή του στην Ιερουσαλήμ.[1] Ο Le Quien ανοίγει τον κατάλογο των επισκόπων αυτής της πόλης με τον άγιο Νίκανδρο, που μαρτύρησε επί Δομιτιανού το 95 μ.Χ., ο οποίος, σύμφωνα με το Ελληνικό Μηνολόγιο, χειροτονήθηκε επίσκοπος από τον Άγιο Τίτο.

Το 325, η Λυκία έγινε και πάλι ρωμαϊκή επαρχία διαφορετική από αυτή της Παμφυλίας, με πρωτεύουσα τα Μύρα. Εκκλησιαστικά έγινε έτσι η μητροπολιτική έδρα της επαρχίας. Επίσκοπος Μύρων εκείνη την εποχή ήταν ο Άγιος Νικόλαος. Ο Index του 6ου αιώνα του Θεόδωρου Λέκτωρ είναι το πρώτο έγγραφο, που τον κατατάσσει μεταξύ των πατέρων της Α' Συνόδου της Νίκαιας το 325 μ.Χ..[9]Ο Άγιος Νικόλαος αγωνίστηκε για την εδραίωση του χριστιανισμού κατά τον πρώιμο 4ο αιώνα. Αυτός θεμελίωσε έναν χριστιανικό ναό στο λιμάνι της Ανδριακής και γι' αυτό ίσως για το λόγο θεωρείται προστάτης των ναυτικών. Μετά το θάνατό του τάφηκε εκτός των τειχών, εκεί όπου λίγο αργότερα ανεγέρθηκε η εκκλησία, που είναι αφιερωμένη στη μνήμη του.[1]

Πολλοί άλλοι επίσκοποι των Μύρων κατονομάζονται σε σωζόμενα έγγραφα, συμπεριλαμβανομένου του Πέτρου, του συγγραφέα θεολογικών έργων για την υπεράσπιση της Συνόδου της Χαλκηδόνας, που παραθέτει ο Άγιος Σωφρόνιος ο Ιεροσολύμων και ο Φώτιος (Bibliotheca, Codex 23). Ο Θεόδωρος και ο Νικόλαος ήταν και οι δύο στη Β' Σύνοδο της Νίκαιας το 787 μ.Χ., ο πρώτος αποκήρυξε την προηγούμενη εικονομάχη θέση του, ο δεύτερος ήταν ο καθολικός επίσκοπος τον οποίο είχαν εκδιώξει οι εικονομάχοι. Η Notitia Episcopatuum of Pseudo-Epiphanius, που συντάχθηκε περίπου το 640 υπό τον Βυζαντινό Αυτοκράτορα Ηράκλειο, αναφέρει ότι τα Μύρα εκείνη την εποχή είχαν 36 έδρες βοηθού επισκόπου. Η Notitia των αρχών του 10ου αιώνα, που αποδόθηκε στον Αυτοκράτορα Λέοντα ΣΤ' τον Σοφό απαριθμεί μόνο 33.[10][11][12]

Τα Μύρα κατατάσσονται σήμερα από την Καθολική Εκκλησία ως τιτουλάριος επισκοπή τόσο γενικά όσο και ως επισκοπή της Καθολικής Εκκλησίας των Μελκιτών ειδικότερα. Ενώ οι Λατίνοι επίσκοποι δεν διορίζονται πλέον σε αυτήν την επισκοπική έδρα της Ανατολής, οι Μελκίτες επίσκοποι διορίζονται.[13]

Πολιορκία του 809

Επεξεργασία
 
Εκκλησία του Αγίου Νικολάου στα Μύρα

Μετά από πολιορκία το 809 μ.Χ., η πόλη των Μύρων καταλήφθηκε από τα στρατεύματα των Αββασιδών υπό τον χαλίφη Χαρούν αλ-Ρασίντ. Στις αρχές της βασιλείας του Αλέξιου Α΄ Κομνηνού (κυβέρνησε μεταξύ 1081 και 1118), η πόλη των Μύρων καταλήφθηκε ξανά από Μουσουλμάνους εισβολείς, αυτή τη φορά τους Σελτζούκους Τούρκους.

Μέσα στη σύγχυση, ναυτικοί από το Μπάρι της Ιταλίας άρπαξαν τα λείψανα του Αγίου Νικολάου, λόγω των αντιρρήσεων των μοναχών, που τα φρόντιζαν, και μετέφεραν τα λείψανα στο Μπάρι,[1] [14]όπου έφτασαν στις 20 Μαΐου 1087, και σύντομα οι επισκέπτες της πόλης έρχονταν για προσκύνημα στα ιερά λείψανα του Αγίου Νικολάου. Τρία χρόνια μετά την μετακομιδή των λειψάνων του Αγίου Νικολάου στο Μπάρι οι επίσκοποι της περιοχής του Μπάρι μετέφεραν τα λείψανα από την εκκλησία του Τιμίου Προδρόμου στην νεόκτιστη εκκλησία του Αγίου Νικολάου στο Μπάρι. Στις 20 Μαΐου κάθε έτος εορτάζεται η μετακομιδή των ιερών λειψάνων τόσο από τα Μύρα της Λυκίας στο Μπάρι όσο και από την εκκλησία του Τιμίου Προδρόμου στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου.[14]

Εκκλησία του Αγίου Νικολάου

Επεξεργασία
 
Κάτοψη του ναού του Αγίου Νικολάου

Η παλαιότερη εκκλησία του Αγίου Νικολάου στα Μύρα χτίστηκε στην περιοχή του τάφου του Αγίου Νικολάου από την Ανατολική Ρωμαϊκή (Βυζαντινή) Αυτοκρατορία τον 5ο ή 6ο αιώνα. Έχουν διατηρηθεί κάποια λείψανα από τη βορειοδυτική και τη νοτιοανατολική περιοχή, εκεί όπου βρισκόταν η σαρκοφάγος με το λείψανο του Αγίου.[15] Η σημερινή εκκλησία είναι τρίκλιτη βασιλική με τρούλο και χτίστηκε κυρίως από τον 8ο αιώνα και μετά για τους Βυζαντινούς Έλληνες κατοίκους της πόλης. Ένα ελληνορθόδοξο μοναστήρι προστέθηκε στο δεύτερο μισό του 11ου αιώνα.

Το 1863, ο αυτοκράτορας Αλέξανδρος Β' της Ρωσίας αγόρασε το κτήριο και άρχισε να αναστηλώνεται, αλλά το έργο δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Το 1923 ο ναός εγκαταλείφθηκε όταν οι χριστιανοί κάτοικοι της πόλης αναγκάστηκαν να φύγουν για την Ελλάδα λόγω της ανταλλαγής πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Το 1963 ανασκάφηκε η ανατολική και η νότια πλευρά του ναού. Το 1968 στεγάστηκε ο τάφος του Αγίου Νικολάου.

Το δάπεδο του ναού είναι κατασκευασμένο από opus sectile, ένα μωσαϊκό από χρωματιστό μάρμαρο, ενώ στους τοίχους υπάρχουν μερικά υπολείμματα τοιχογραφιών. Οι τοιχογραφίες του ναού είναι πολύ σημαντικές γιατί απεικονίζουν μεταξύ άλλων και τον κύκλο του θαυματουργού βίου του Αγίου Νικολάου.[16][17]

Μια αρχαία ελληνική μαρμάρινη σαρκοφάγος είχε ξαναχρησιμοποιηθεί για την ταφή του Αγίου. Αλλά τα οστά του κλάπηκαν το 1087 από εμπόρους από το Μπάρι, και τώρα κρατούνται σε αυτήν την πόλη, στη Βασιλική του Αγίου Νικολάου.

Γύρω από την εκκλησία του Αγίου Νικολάου διατηρούνται διάφορα προκτίσματα. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγεται και το Βαπτιστήριο. Το Βαπτιστήριο βρισκόταν σε άμεση επικοινωνία με τον εσωνάρθηκα. Νότια της βασιλικής του Αγίου Νικολάου υπάρχουν δύο παρεκκλήσια.[3]

Η εκκλησία αυτή τη στιγμή βρίσκεται υπό αναστήλωση. Το 1989 το υπουργείο Πολιτισμού της Τουρκίας άρχισε εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης του μνημείου. Το Ίδρυμα Ωνάση σε συνεργασία με Τούρκο επιχειρηματία, το Οικουμενικό Πατριαρχείο και άλλους φορείς έχουν χρηματοδοτήσει τη συντήρηση του ναού του Αγίου Νικολάου.[15][18]

Το 2007 το Τουρκικό Υπουργείο Πολιτισμού έδωσε την άδεια να τελεστεί η Θεία Λειτουργία στην εκκλησία για πρώτη φορά μετά από αιώνες. Στις 6 Δεκεμβρίου 2011 χοροστάτησε ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος, ο οποίος έχει τον τίτλο του επισκόπου Μύρων.[19]

Αρχαιολογική έρευνα

Επεξεργασία

Οι αρχαιολόγοι εντόπισαν για πρώτη φορά την αρχαία πόλη το 2009 χρησιμοποιώντας ραντάρ διείσδυσης στο έδαφος, που αποκάλυψε ανωμαλίες των οποίων το σχήμα και το μέγεθος υποδηλώνουν τοίχους και κτήρια. Τα επόμενα δύο χρόνια ανέσκαψαν ένα μικρό, εκπληκτικό παρεκκλήσι του 13ου αιώνα σφραγισμένο σε μια ασυνήθιστη κατάσταση διατήρησης. Σκαλισμένος σε έναν τοίχο είναι ένας σταυρός που, όταν φωτίζεται από τον ήλιο, ακτινοβολεί το σχήμα του στο βωμό.[20]

Στο αρχαίο θέατρο, που χρονολογείται μεταξύ 1ου και 2ου αιώνα π.Χ., οι αρχαιολόγοι έχουν ανακαλύψει αρχαίες μάσκες θεάτρου, που χρησιμοποιούσαν οι ηθοποιοί στην αρχαιότητα.[21]Στο θέατρο υπάρχουν ονόματα χαραγμένα σε διάφορα σημεία. Αυτός ήταν ένας τρόπος, για να κρατάει κάποιος τη θέση του για όλες τις παραστάσεις. Σε ένα σημείο του θεάτρου υπάρχει μία επιγραφή, που σημαδεύει τη θέση του Γελασίου, ενός μικροπωλητή, που εφοδίαζε με τρόφιμα και ποτά τους θεατές. Επίσης, σύμφωνα με μία επιγραφή στο δάπεδο της ορχήστρας τα Μύρα υποχρεώνονταν να πληρώνουν στο Κοινό των Λυκίων 7.000 δηνάρια ετησίως από τα έσοδα των δασμών.[1]

Τον Φεβρουάριο του 2021, ερευνητές του Πανεπιστημίου Akdeniz με επικεφαλής τον Nevzat Çevik ανακοίνωσαν την ανακάλυψη δεκάδων γλυπτών από τερακότα ηλικίας 2.200 ετών με επιγραφές. Οι αρχαιολόγοι αποκάλυψαν επίσης κάποια υπολείμματα υλικού του ελληνιστικού θεάτρου από κεραμικό, μπρούτζο, μόλυβδο και ασήμι. Τα ειδώλια με μερικώς διατηρημένα χρώματα περιείχαν απεικονίσεις ανδρών, γυναικών, ιππικού, ζώων, ορισμένων ελληνικών θεοτήτων και ονόματα καλλιτεχνών.[22][23][24]

Αξιόλογα πρόσωπα

Επεξεργασία
  • Άγιος Νικόλαος, επίσκοπος Μύρων.
  • Άγιος Θεμιστοκλής, χριστιανός μάρτυρας.[25][26]
  • Διοσκόριος των Μύρων, γραμματικός και έπαρχος της πόλης. Ήταν δάσκαλος των θυγατέρων του αυτοκράτορα Λέοντος. Αδελφός του Νικολάου των Μύρων.[27][28]
  • Νικόλαος των Μύρων, ρήτορας και σοφιστής, που έγραψε την Τέχνη Ρητορικής και δημηγορίες, μαθητής του Λάχαρη. Αδελφός του Διοσκορίου των Μύρων.[29]

Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 Καμάρα, Αφροδίτη (30 Σεπτεμβρίου 2008). «Μύρα (Αρχαιότητα)». Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού - Μικρά Ασία. Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού. Ανακτήθηκε στις 22 Σεπτεμβρίου 2022. 
  2. ↑ «Pliny the Elder, Natural History, §32.8.1». 
  3. ↑ 3,0 3,1 Βολανάκης, Ιωάννης Ηλ (2008-01-01). «Χριστιανικές αρχαιότητες και μνημεία της Μικράς Ασίας». Δελτίο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών 15: 163–256. doi:10.12681/deltiokms.261. ISSN 2459-2579. https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/deltiokms/article/view/2642. 
  4. ↑ Πασχαλίδης, Σάββας (2018). «Ἀρχαία και Σύγχρονος Λυκία» (PDF). Εκδόσεις ΕΜΒΡΥΟ. σελ. 57. ISBN 978-618-0002-03-4. Ανακτήθηκε στις 24 Σεπτεμβρίου 2022. 
  5. ↑ Gerhard Forstenpointer, et al., "Purple-Dye Production in Lycia – Results of an Archaeozoological Field Survey in Andriake (South-west Turkey)." Oxford Journal of Archaeology 26, 2 (2007):201–214.
  6. ↑ «Η αρχαία Ανδριάκη της Λυκίας ανοιχτή πλέον στους τουρίστες». www.pontosnews.gr. 10 Ιουνίου 2015. Ανακτήθηκε στις 22 Σεπτεμβρίου 2022. 
  7. ↑ «Andriake opens partially to visits». 
  8. ↑ Harnack, Mission und Ausbreitung des Christentums, 465, 487 (cited by Salaviel)
  9. ↑ Heinrich Gelzer, Patrum Nicaenorum nomina, 67, n. 161 (cited by Salaviel)
  10. ↑ Le Quien, Michel (1740). Oriens Christianus, in quatuor Patriarchatus digestus: quo exhibentur ecclesiæ, patriarchæ, cæterique præsules totius Orientis. Tomus primus: tres magnas complectens diœceses Ponti, Asiæ & Thraciæ, Patriarchatui Constantinopolitano subjectas (στα Λατινικά). 1. Paris: Ex Typographia Regia. cols. 965–970. OCLC 955922585. 
  11. ↑ Sévérien Salaville, v. "Myra" in Catholic Encyclopedia, vol. X, New York 1911
  12. ↑ Pius Bonifacius Gams, Series episcoporum Ecclesiae Catholicae, Leipzig 1931, p. 449
  13. ↑ Annuario Pontificio 2013 (Libreria Editrice Vaticana 2013 (ISBN 978-88-209-9070-1)), p. 931
  14. ↑ 14,0 14,1 Γούση, Βασιλική (2012). «Ο Άγιος Νικόλαος στη Βυζαντινή μελοποιία» (PDF). ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ, ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ. σελίδες 56–60. Ανακτήθηκε στις 22 Σεπτεμβρίου 2022. 
  15. ↑ 15,0 15,1 «Η Βασιλική του Αγίου Νικολάου στα Μύρα Λυκίας». Κιβωτός της Ορθοδοξίας. Ανακτήθηκε στις 22 Σεπτεμβρίου 2022. 
  16. ↑ «Ο τάφος του Αγίου Νικολάου στα Μύρα». Ορθοδοξία News Agency. 6 Δεκεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 22 Σεπτεμβρίου 2022. 
  17. ↑ «Η τοιχογραφία του Αγίου Νικολάου στα Μύρα της Λυκίας». Αντέχουμε... 6 Δεκεμβρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 22 Σεπτεμβρίου 2022. 
  18. ↑ «Aποκαταστάθηκαν οι τοιχογραφίες του Αγίου Νικολάου στα Μύρα της Λυκίας». in.gr. 6 Σεπτεμβρίου 2005. Ανακτήθηκε στις 22 Σεπτεμβρίου 2022. 
  19. ↑ romfea.gr
  20. ↑ «Sealed Under Turkish Mud, a Well-Preserved Byzantine Chapel». 
  21. ↑ «Μάσκες θεάτρου ανακαλύφθηκαν στο αρχαίο θέατρο της Μύρας στη Λυκία». Αρχαιολογία Online. 31 Αυγούστου 2011. Ανακτήθηκε στις 22 Σεπτεμβρίου 2022. 
  22. ↑ «Painted Terracotta Figurines Discovered in Turkey - Archaeology Magazine». www.archaeology.org. Ανακτήθηκε στις 9 Φεβρουαρίου 2021. 
  23. ↑ February 2021, Yasemin Saplakoglu-Staff Writer 04. «Greek gods and ancient mortals 'resurrected' in terracotta figurines discovered in Turkey». livescience.com (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 9 Φεβρουαρίου 2021. 
  24. ↑ «Figurines found in Myra ancient city». Hürriyet Daily News (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 9 Φεβρουαρίου 2021. 
  25. ↑ «Martyr Themistocles of Myra in Lycia». 
  26. ↑ «Themistocles the Martyr of Myra». 
  27. ↑ «Suda Encyclopedia, th.530». 
  28. ↑ «Suda Encyclopedia, § del.1208». 
  29. ↑ «Suda Encyclopedia, §nu.395». 
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Μύρα&oldid=10802476"
  NODES
chat 2