Σπλήνας

Ο σπλήνας (ή η σπλήνα) είναι λεμφοειδές όργανο των ζώων. Στον ανθρώπινο οργανισμό βρίσκεται στην κοιλιά επί της αριστερής πλευράς μεταξύ της 9ης και 12ης πλευράς. Αποτελεί το μεγαλύτερο όργανο του λεμφικού συστήματος του οργανισμού.

Λαπαροσκόπηση ανθρώπινου σπλήνα

Θεωρίες στην ιστορική πορεία της ιατρικής

Η κατανόηση των λειτουργιών του σπλήνα απασχολεί τον άνθρωπο για περισσότερα από 2.500 χρόνια. Ο Ιπποκράτης δίδασκε ότι ο σπλήνας είναι απαραίτητος για να απορροφά τις υγρές τροφές από το στομάχι, ο Αριστοτέλης πίστευε ότι ο σπλήνας δε συμμετέχει στις ζωτικές λειτουργίες του οργανισμού, ενώ οι αρχαίοι Έλληνες νόμιζαν ότι η διόγκωσή του χειροτερεύει την απόδοση των αθλητών και χρησιμοποιούσαν καυτά επιθέματα σιδήρου για να ελαττώσουν το μέγεθός του. Αργότερα, ο Γαληνός περιγράφει τον σπλήνα ως "όργανο μυστηριώδες" και μόλις το 18ο αιώνα άρχισαν οι γιατροί να αντιλαμβάνονται τη σπουδαιότητά του και να συσχετίζουν τις λειτουργίες του με το ανοσολογικό και αιμοποιητικό σύστημα. Το 1919, οι χειρουργοί Morris και Bullock ήταν οι πρώτοι που παρατήρησαν σε πειραματόζωα ότι η εκτομή του σπλήνα δεν οδηγεί σε θάνατο, αλλά αυξάνει την ευπάθεια στις λοιμώξεις.

Λειτουργίες

Ο σπλήνας είναι υπεύθυνος για τις ακόλουθες λειτουργίες:

1. Αποτελεί αιμοποιητικό όργανο κατά την εμβρυϊκή ζωή (παραγωγή ερυθρών αιμοσφαιρίων, βλ. Αίμα)
2. λειτουργεί ως ηθμός (φίλτρο) και καθαρίζει το αίμα
   1. από γηρασμένα ή παθολογικά ερυθρά αιμοσφαίρια
   2. από έγκλειστα που υπάρχουν εντός των ερυθροκυττάρων ή ξένα σωματίδια
   3. από αντιγόνα και μικροοργανισμούς
3. παίζει σημαντικό ρόλο στη μη ειδική και ειδική ανοσία του οργανισμού
4. συμμετέχει στο μεταβολισμό του σιδήρου
5. λειτουργεί ως αποθήκη λευκών αιμοσφαιρίων και αιμοπεταλίων (βλ. Αίμα)

Ρόλος στην άμυνα του οργανισμού

Ο σπλήνας αποτελείται από λεμφικό ιστό και φαγοκύτταρα και συμμετέχει στη μη ειδική και ειδική άμυνα του οργανισμού. Παράγοντας ουσίες, όπως οι οψωνίνες, βοηθά στην απομάκρυνση των μικροβίων από την κυκλοφορία. Ο κίνδυνος νόσησης από σοβαρές λοιμώξεις μετά από αφαίρεση του σπλήνα (σπληνεκτομή) ή λειτουργική παύση των δράσεών της (ασπληνία) είναι αυξημένος. Φαίνεται ότι τα παιδιά που έχουν υποστεί σπληνεκτομή έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο λοίμωξης από ό,τι οι ενήλικες. Ο παθογενετικός μηχανισμός της θανατηφόρου λοίμωξης στα άτομα με ασπληνία δεν είναι πλήρως διασαφηνισμένος, ενώ εξακολουθούν να υπάρχουν αμφισβητήσεις ως προς τον αποτελεσματικότερο τρόπο πρόληψης.

Περιγραφή

Ο καφεκόκκινος σπλήνας βρίσκεται στο άνω αριστερό μέρος της κοιλίας. Στους ενήλικες ακουμπά στο διάφραγμα. Ο σπλήνας συνδέεται με δύο συνδέσμους στο στομάχι και στον αριστερό νεφρό. Διαθέτει μία πύλη, από την οποία μπαίνουν στον σπλήνα τα αιμοφόρα αγγεία. Περιβάλλεται από κάψα συνδετικού ιστού, από την οποία ξεκινούν ινώδεις δοκίδες (ίνες συνδετικού ιστού) που εκτείνονται προς τα μέσα. Αποτελούν το στήριγμα για το σπληνικό ιστό ή πολφό.

Ο σπλήνας διαιρείται σε ερυθρό και λευκό πολφό. Ο ερυθρός πολφός αποτελείται από πολφικές χορδές (του Μπίλροθ), οι οποίες παρεμβάλλονται ανάμεσα σε κολποειδή, ενώ ο λευκός πολφός αποτελείται από λεμφικό ιστό, ο οποίος συνδέεται στενά με αρτηρίες. Ο εν λόγω λεμφικός ιστός σχηματίζει καλύμματα λεμφοκυττάρων Τ γύρω από τα αιμοφόρα αγγεία (περιαρτηριακά λεμφικά έλυτρα), ή λεμφοζίδια από λεμφοκύτταρα Β. Η περιοχή μεταξύ ερυθρού και λευκού πολφού είναι γνωστή ως επιχείλια ζώνη και είναι πλούσια σε αγγεία και δραστήρια φαγοκύτταρα. Ο ερυθρός πολφός διαθέτει δενδροειδές δίκτυο αιμοφόρων αγγείων με διευρυμένες περιοχές κατά τόπους, τα σπληνικά κολπώματα.

Παρά τη σπουδαιότητα του έργου που επιτελεί δε θεωρείται ζωτικό όργανο και μπορεί να αφαιρεθεί αν χρειαστεί. Σε αυτή τη περίπτωση, οι λειτουργίες που επιτελεί ανατίθενται σε άλλα όργανα, π.χ. η καταστροφή των γερασμένων ερυθροκυττάρων γίνεται στο ήπαρ και η παραγωγή λεμφοκυττάρων στο μυελό των οστών και τους λεμφαδένες.

Παθήσεις

Ρήξη σπλήνα

Ο σπλήνας είναι το πιο ευπαθές από όλα τα όργανα της κοιλιάς σε ρήξεις από χτυπήματα εξαιτίας του λεπτού περιβλήματός της. Η ρήξη εκδηλώνεται με πόνο που μπορεί να φτάνει μέχρι τον αριστερό ώμο. Συχνά η ρήξη γίνεται αντιληπτή μόνο από το σοκ από την εσωτερική αιμορραγία. Επίσης, ρήξη μπορεί να συμβεί έμμεσα, με αιμάτωμα που μεγαλώνει στο εσωτερικό του οργάνου και την αύξηση της πίεσης του σπλήνα. Αυτή είναι η λεγόμενη δευτερογενής ρήξη. Σε περιπτώσεις εκτεταμένης ρήξης, τότε η χειρουργική αφαίρεση(σπληνεκτομή) είναι ο μόνος τρόπος αντιμετώπισης του περιστατικού. Αν είναι παιδί καταβάλλεται η μέγιστη προσπάθεια για να διατηρηθεί έστω και ένα μικρό μέρος του σπλήνα για να μην επηρεαστεί πολύ η λειτουργία του ανοσοποιητικού του.

Βιβλιογραφία

• Βώρος Δ., "Χειρουργικές λοιμώξεις", εκδόσεις Παρισιάνου, 2002, κεφ.26, σελ.467-475, ISBN 960-394-118-2
• Jugenburg M, Haddock G, Freedman MH, et al, "The morbidity and mortality of pediatric splenectomy: does prophylaxis make a difference?", J Pediatr Surg 1999, 34(7):1064-7
• L. Gartner, J. Hiatt, Εγχειρίδιο Ιστολογίας, εκδόσεις ΠΑΡΙΣΙΑΝΟΥ, 2001, ISBN 960-394-058-5
• Tandem Verlag, Άτλας Ανατομίας, 2009, ISBN 978-3-8331-5506-2

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Σπλήνας, εικόνες αξονικής τομογραφίας και διάφορες παθήσεις - CT Cases.net