Copyleft

Copyleft είναι το όνομα ενός τύπου αδειών χρήσης για ότι αφορά τα πνευματικά δικαιώματα. Αυτός ο τύπος άδειας επιχειρεί να δώσει επιπλέον δικαιώματα στον χρήστη ενός έργου, σε αντίθεση με τους περιορισμούς που δίνει ο νόμος για τα πνευματικά δικαιώματα. Ουσιαστικά μια άδεια copyleft παραχωρεί ελευθερίες στην χρήση, τροποποίηση, και διανομή ενός πνευματικού έργου, με τον περιορισμό ότι κάθε αντίγραφο ή παράγωγο έργο θα διανέμεται με την ίδια άδεια χρήσης παραχωρώντας τις ίδιες ελευθερίες. Ο περιορισμός αυτός δεν έρχεται σε αντίθεση με τις ελευθερίες που παρέχονται και που καθιστούν το έργο ελεύθερο περιεχόμενο. Ως νέα λέξη δημιουργήθηκε αλλάζοντας την αγγλική λέξη copyright για να φανεί ότι έχει αντίθετη έννοια, αν και η λέξη right στο copyright έχει την έννοια "δικαίωμα" και όχι "δεξιά".

Το αντεστραμμένο πεζό λατινικό γράμμα «c» μέσα σε κύκλο, χρησιμοποιείται ως σύμβολο του copyleft. Σε αντίθεση με το σύμβολο © για το copyright, δεν έχει νομική σημασία.

Τα Copyleft είναι μια μορφή αδειοδότησης που μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε έργα όπως λογισμικό ηλεκτρονικού υπολογιστή, διαφορών ειδών έγγραφα καθώς και σε έργα τέχνης. Με τη λογική οτι τα copyrights, εμποδίζουν τον χρήστη του έργου απ' το να το αναπαραγάγει, το υιοθετήσει ή το διανέμει, υπό την άδεια copyleft ο δημιουργός μπορεί να μοιράσει το έργο του για χρήση και να απαιτήσει, οποιαδήποτε αντιγραφή η επανάχρηση να υπόκειται στον ίδιο τύπο άδειας χρήσης.

Στη περίπτωση λογισμικού οι άδειες απαιτούν οι οδηγίες που είναι απαραίτητες για την αναπαραγωγή ή την τροποποίηση του έργου, να είναι διαθέσιμες στους χρήστες του εκτελέσιμου αρχείου. Ο πρωτογενής κώδικας συνήθως περιλαμβάνει ένα αρχείο με τους όρους της άδειας χρήση και αναγνωρίζει τους συγγραφείς.

Οι άδειες τέτοιου τύπου, ουσιαστικά αποτελούν μια νέα μορφή χρήσης των υπάρχοντων νόμων περί πνευματικής ιδιοκτησίας, με σκοπό να είναι βέβαιο ότι τα έργα θα παραμείνουν δωρεάν και ελεύθερα. Η άδεια GNU General Public License ήταν η πρώτη άδεια τέτοιου τύπου που δημιουργήθηκε, από τον Richard Stallman και μέχρι σήμερα κυριαρχεί στην αδειοδότηση copyleft λογισμικών. Ο μη-κερδοσκοπικός οργανισμός Creative Commons, που δημιουργήθηκε από τον Lawrence Lessig παραχωρεί μια παρόμοια μορφή αδειοδότησης, τις ShareAlike.

Αμοιβαιότητα

Το Copyleft μπορεί να χαρακτηριστεί ως μια μορφή αδειοδότησης πνευματικών δικαιωμάτων στην οποία ο δημιουργός παραδίδει ένα μέρος των δικαιωμάτων του. Αντί να επιτρέψει το έργο του να είναι πλήρως δημόσιο, ορίζει κάποιους κανόνες και περιορισμούς σε όποιον θέλει να χρησιμόποιησει το έργο του με τρόπο που θα έμοιαζε στο τρόπο χρήσης απο τον ιδιοκτήτη. Υπό αυτες τις συνθήκες μπορούν να προκύψουν έργα που προέρχονται απο το αρχικό αρκεί να υπόκεινται στην ίδια μορφή αδειοδότησης.

Ο βασικός κανόνας είναι ότι οποιoσδήποτε μπορεί να επωφεληθεί ελεύθερα από τη δουλειά των άλλων, αρκεί οι τροποποιήσεις που θα κάνει ή η δουλειά που θα παράγει με βάση αυτό να υπόκεινται στην ίδια άδεια χρήσης. Για αυτό το λόγο οι copyleft άδειες είναι γνωστές και ως αμοιβαίες άδειες, ή ως "viral" καθώς έχουν αυτό-διαιωνιζόμενους όρους. Υπό "δίκαιη χρήση" (fair use), οι άδεις copyleft μπορούν να αντικατασταθούν, ακριβώς όπως η κοινές άδειες χρήσης πνευματικών δικαιωμάτων. Αυτό σημαίνει ότι οποιοδήποτε άτομο χρησιμοποιεί έργα που υπόκεινται σε τέτοιου είδους άδειες χρήσης, μπορεί να επιλέξει σε τι καθεστώς χρήσης θα υπόκειται η δουλειά του, αρκεί να είναι στα πλαίσια "δίκαιης χρήσης".

Ενώ οι απλές άδειες copyright δίνουν στον δημιουργό λογισμικών τον έλεγχο στην αντιγραφή, διανομή και τροποποίηση του έργου τους, ο στόχος του copyleft είναι να δώσει σε όλους τους χρήστες του λογισμικού την ελευθερία στις παραπάνω δραστηριότητες. Αυτή είναι η διαφορά των αδειών copyleft απο τις υπόλοιπες άδειες ελεύθερης χρήσης λογισμικού, οι οποίες δεν εγγυώνται ότι όλοι οι παραλήπτες θα έχουν αυτά τα δικαιώματα η τον πρωτογενή κώδικα που είναι απαραίτητος για να είναι αποτελεσματικά. Συγκεκριμένα οι "επιτρεπτικες" (permissive) άδειες, όπως η BSD επιτρέπουν στους διανομείς να αφαιρέσουν κάποια ή όλα τα δικαιώματα και δεν απαιτούν τη διανομή του πρωτογενούς κώδικα.

Επανάχρηση ελεύθερου κώδικα που ανατρέπει την ελευθερία του λογισμικού, ονομάζεται πειρατεία ελευθερου κώδικα. Συγκεκριμένα η πειρατεία κώδικα είναι η πράξη της "αφαίρεσης έργου άλλων ανθρώπων απο τον δημόσιο τομέα (public domain) και η ενσωμάτωση τους σε ιδιόκτητα σύνολα". Καθώς οι περισσότερες μορφές ελεύθερου λογισμικού είναι επιδεκτικές σε τέτοιου τύπου περατεία, οι δημιουργοί που θέλουν να σιγουρευτούν πως η δουλειά τους θα παραμείνει ελεύθερη επιλέγουν άδεια πνευματικών δικαιωμάτων copyleft.

Τα οικονομικά κίνητρα για τη χρήση copyleft διαφέρουν. Ενώ οι κλασσικές άδειες copyright είναι φτιαγμένες για να προωθούν την εξέλιξη μέσω του κέρδους τον δημιουργών απο τη χρήση του έργου τους, οι χρήστες copyleft επιλέγουν άλλου τύπου οφέλη όπως για παράδειγμα η αναγνώριση που θα κερδίσουν από τους υπόλοιπους χρήστες (peers). Η κουλτούρα ανοιχτού κώδικα αποτελεί μια κουλτούρα που βασίζεται στις δωρέες και το κοινωνικό στάτους ορίζεται από τις συνεισφορές του κάθε ατόμου. Η δουλειά σε ανοιχτό λογισμικό αποτελεί μια βοήθεια για τους χρήστες. Επίσης ένα κίνητρο, σε ιδεολογικό επίπεδο, για κάποιους χρήστες είναι η προσφορά δωρεάν υπηρεσιών υψηλού επιπέδου και η παρεμπόδιση των διαφόρων εμπορικών εταιριών να απορροφήσουν και να πουλήσουν τα έργα και τα προιόντα τους.

Ένα αποτέλεσμα των αδειών copyleft και της χρήσης ανοιχτού λογισμικού υψηλού επιπέδου, είναι η βελτίωση του λογισμικού των διαφόρων εταιριών έτσι ώστε να μπορεί να ανταγωνίζεται τα δωρεάν. Επίσης εμποδίζει μεγάλες εταιρίες να μονοπωλούν σε διάφορα προιόντα πουλώντας τα σε πολύ υψηλές τιμές. Αυτό αποτελεί ένα οικονομικό αποτέλεσμα που δεν συνδέεται άμεσα με τον χρήστη αδειών copyleft, αποτελεί όμως κι ένα λόγο να παραιτηθεί κάποιος απο τη χρήση τέτοιων δικαιωμάτων. Η GNU συστήνει πως "η εκτενής χρήση κώδικα είναι αναγκαία για την εξέλιξη του σκοπού του δωρεάν λογισμικού", το να επιτρεπεται ο κώδικας να αντιγράφεται και να χρησιμοποιείται ελεύθερα είναι πιο σημαντικό από μια άδεια copyleft.

Εφαρμογή

Υπάρχουν τέσσερα επίπεδα ελευθερίας χρήσης των αδειών αυτών.

Επίπεδο 0 - ελευθερία στη χρήση του έργου

Επίπεδο 1 - ελεύθερία στη μελέτη του έργου

Επίπεδο 2 - ελευθερία στην αναπαραγωγή και ελεύθερη χρήση με άλλους

Επίπεδο 3 - ελευθερία στην τροποποίηση του έργου, στη διανομή του αρχικού και του τροποποιημένου έργου, άρα και των παραγώγων του έργου αυτού.

(Τα επίπεδα ξεκινούν από το 0, ως αναφορά στην αρίθμηση ηλεκτρονικού υπολογιστή όπου το μηδέν θεωρείται φυσικό νούμερο)

Τα παραπάνω δεν εγγυώνται πως τα παράγωγα έργα θα διανεμηθούν με την ίδια μορφή αδειοδότησης. Για να είναι μια άδεια πλήρως copyleft, θα πρέπει ο δημιουργός παράγωγου έργου να διανέμει τη δουλειά του με την ίδια ή αντίστοιχη άδεια. Αυτό αποτελεί και τη βασική διαφορά που έχουν τα πλήρη copyleft με τα μερικά copyleft.

Επιπλέον οι άδειες copyleft αντιμετωπίζουν και θέματα όπως η περίπτωση τα δικαιώματα να ανακληθούν απαιτώντας το έργο και τα παράγωγα του να δημοσιευτούν σε μορφή που να διευκολύνει την τροποποιησή τους. Σε λογισμικό, αυτό συνήθως σημαίνει τη διανομή του πρωτογενούς κώδικα μαζί με το λογισμικό αυτό.

Τα copyleft αναγκαστικά κάνουν δημιουργική χρήση των διάφορων κανονισμών και νόμων. Για παράδειγμα όταν χρησιμοποιούν το νόμο για τα πνευματικά δικαιώματα, οι χρήστες που συνεισφέρουν έργο με άδεια copyleft πρέπει να αποκτήσουν, να αναβάλουν ή να ορίσουν κατοχή πνευματικών δικαιμάτων. Για να ορίσουν άδεια copyleft θα πρέπει να παραιτηθούν απο κάποια δικαιώματα που έχουν να κάνουν με copyrights, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος να είναι οι μοναδικοί διανομείς του έργου τους.

Κάποιοι νόμοι που έχουν να κάνουν με τα copylefts διαφέρουν από χώρα σε χώρα ή μπορεί και οι να αλλάζουν οι όροι με τους οποίους παραχωρούνται οι άδειες.

Ιστορία

Μια πρώτη χρήση της λέξεις "copyleft" έγινε στη σημείωση διανομής της γλώσσας προγραμματισμού "TINY BASIC". Συγκεκριμένα η σημείωση εγραφε "@COPYLEFT ALL WRONGS RESERVED" τον Ιούνιο του 1976. Η συγκεκριμένη γλώσσα προγραμματισμου δε διανεμήθηκε με τη συγκεκριμένη άδεια, με αποτέλεσμα η μόνη σχέση να 'ναι το συγκεκριμένο λογοπαίγνιο.

Η έννοια των copyleft αναφέρθηκε πρώτη φορά απο τον Richard Stallman στο μανιφέστο της GNU:

Η GNU δεν ανήκει στο public domain. Όλοι θα επιτρέπεται να τροποποιήσουν και να αναδιανείμουν GNU, αλλά κανείς δε θα επιτρέπεται να παρεμποδίσει την επιπλέον αναδιανομή. Αυτό σημαίνει οτι ιδιωτικές τροποποιήσεις απαγορεύονται. Θέλω να διαβεβαιωθώ ότι όλες οι εκδόσεις GNU θα παραμείνουν ελεύθερες.

Ο Stallman δούλευε κάποια χρόνια πριν σε ένα διερμηνέα Lisp. Η εταιρία Symbolics, ζήτησε να χρησιμοποιήσει τον διερμηνέα και ο Stallman συμφώνησε να τους παραχωρήσει μια έκδοση public domain. Η εταιρία βελτίωσε τον διερμηνέα, αλλά όταν ο Stallman ζήτησε πρόσβαση στις βελτιώσεις αυτές, η εταιρία αρνήθηκε να του τις παραχωρήσει. Έτσι λοιπόν ξεκίνησε να ασχολείται με τη παρεμπόδιση τέτοιου τύπου καταστάσεων το 1984. Όπως λέει ο ίδιος δεν ήταν η πρώτη φορά που αντιμετώπιζε τέτοιου τύπου καταστάσεις αλλά η συγκεκριμένη περίπτωση αποτέλεσε σημείο καμπής. Υποστήριζε ότι όταν το λογισμικό διαμοιράζεται δωρέαν, μπορεί να χρησιμοποιηθεί όσες φορές θέλουμε χωρίς να καταστραφεί ή να φθαρεί.

Θεωρώντας το να προσπαθήσει να καταργήσει το νόμο περι πνευματικών δικαιωμάτων ανόητο, αποφάσισε να τον εκμεταλλευτεί δημιουργώντας τη δική του μορφή άδειας πνευματικών δικαιωμάτων. Ήταν η πρώτη φορά που ένας κάτοχος δικαιωμάτων προσπαθούσε να σιγουρευτεί πως τα δικαιώματά του θα παραμείνουν ελεύθερα για τον μέγιστο αριθμό χρηστών άσχετα με το πόσες τροποποιήσεις και προσθήκες μπορεί να γίνουν στο έργο του. Με αυτό το τρόπο δημιουργήθηκαν τα copyleft ,τα οποία, όμως, δεν ονομάζονταν έτσι μέχρι το 1985. Στη συνέχεια ο Ray Johnson έκανε τη πρώτη χρήση αυτού του τύπου δικαιωμάτων για να διανείμει τα διάφορα έργα τέχνης του.

Σύμβολο

Το σύμβολο των copylefts είναι ενα ανάποδο "C", το οποίο ουσιαστικά είναι μια αναφορά στο σύμβολο © των copyrights. Δεν έχει κάποια νομική χρήση.

Ενδεικτικές copyleft άδειες είναι η GNU General Public License, η GNU Free Documentation License και η άδεια Creative Commons Αναφορά-Παρόμοια διανομή (by-sa).