New Jersey
|
C'l artìcul chè 'l è scrit in
Miranduléś |
Al New Jersey (a s lèś /nuː ˈdʒɜrzi/ in ingléś, scólta'l chè) 'l è 'n stat di Stat Unî ch'al s cata in dal nòrd-èst dal paéś, e ch'al s è unî a la federasiòṅ in dal 1787.
Al mùcia sù dagnóra nóṿ migliòṅ 'd abitànt (11śum pòst, cun na persentuàla 'd biànc dal 68,6%, ad négar dal 13,7% e 'd aśiàtic dal 8,3%) par na superfìsi ad 22.591 km² (quàr't ùltim pòst). 'L è divìś in vint-i-òṅ cuntèi e al gh'à sincsènt-ssantasiē cumùṅ. Al cunfìna a nòrd c'n al stat ad New York, a èst cun 'l Ucéan Atlàntic, a sud-èst c'n al Delaware (bōrd marìtim) e a òvest cun la Pennsylvania.
In di elesiòṅ par numinàr al presidènt di Stat Unî da 'l 1992 in avànti, da i tèmp ad Bill Clinton, al New Jersey 'l è pasâ a vutàr sèmpar p'r i demucràtic méntar prima 'l éra fis da la banda di republicàṅ par siē elesiòṅ 'd fila. Al sò guvernadōr, da 'l 2018, 'l è 'l demucràtic Phil Murphy ch'l à tòlt al pòst dal republicàṅ Chris Christie.
La sò capitàl l'è Trenton ma la sità più granda l'è Newark ch'la riva a pasàr i sincsènt-mila abitant. Àtar sènt'r impurtànt i èṅ Jersey City, Paterson e Elizabeth. Al sò mòt 'l è „Liberty and prosperity“ (Libertà e vìvar pròspar) mént'r al sò scutmàj 'l è „Garden State“ (Al stat giardèṅ).
Al sò clima 'l è temprâ ùmid a part soquànti sò cuntèi dal nòrd-òvest ch'i gh'aṅ un clima cuntinentàł. Dascurénd ad bèsi, al New Jersey 'l è mis dimóndi bèṅ parchè al gh'à 'l sètim PIL dla nasiòṅ ma anc al secónd par parsòna, cuntànd la sò indùstria (specialmènt qvéla chìmiga), i sò servìsi 'd traspòrt, l'agricultùra (mlaransàna e mirtìl) e 'l turìśum su 'l spiàgi dal sò còsti, ciamàdi „Jersey Shore“. Anc a livèl ad persunàǵ famóś al s la cava bèṅ parchè i èṅ nâ chè:
- gl'atōr Michael Douglas, Meryl Streep, John Travolta, Roy Scheider, Ray Liotta, Robert Blake, Kevin Spacey, Danny DeVito, Kirsten Dunst, Ed Harris, Joe Pesci, Jerry Lewis e Mira Sorvino
- i regìsta Kevin Smith e Brian De Palma
- i muśicìsta Jon Bon Jovi, Richie Sambora, Zakk Wylde, Bruce Springsteen, Frank Sinatra, Paul Simon, Whitney Houston, Ice-T e Gloria Gaynor
- al presidènt Grover Cleveland
- i spurtìṿ Shaquille O'Neal e Dennis Rodman