Nuvalêra

Artécol in dialèt arzân

NovellaraNuvalêra

Piazza Unità d' ItaliaPiâsa Unitê d' Itâlia

Provincia

provincia di Reggio nell'Emilia

Abitanti

(febbraio 2007)

13 623

Superficie

(234 ab/km²)

58,18km²

Altitudine

24m

Pref.tel. / CAP

0522 / 42017

Cod.ISTAT/catasto

035028 / F960

Coordinate

44°50′38″N, 10°43′51″E

Nome abitanti

Novellaresi

Santo patrono

(4 maggio)

San Cassiano di Novellara, vescovo e martire

Frazioni

San Bernardino, Santa Maria della Fossa, San Giovanni della Fossa

Comuni contigui

(nord) Guastalla, Reggiolo, (est) Campagnola Emilia, (sud) Correggio, Bagnolo in Piano e (ovest) Cadelbosco di Sopra

Sito istituzionale

www.comune.novellara.re.it

Sindaco

(07/06/09)

Raul Daoli

Tel. comune

0522-655400

Email comune

urp@comune.novellara.re.it

Evoluzione demografica

(anno)

(abitanti)

1861

6 642

1871

7 253

1881

7 084

1901

7 886

1911

9 000

1921

10 156

1931

10 374

1936

10 637

1951

11 152

1961

10 410

1971

10 448

1981

11 349

1991

11 235

2001

11 912

2007

13 249

Dati ISTAT - grâfica dla Vichipêdia.

Nuvalêra (Novellara in italiân) l’é un cmûn ed 13.623 abitânt ed la pruvîncia ed Rèz més a 19 km. a mezdé ed Rèz e tajê da la ferovéia Rèz - Guastâla, cun la stasiòun.

Nuvalêra l’é al paèiṣ dōve l’é nasû Augusto Daolio, artésta brêv a fêr tōt, cantânt e fundadōr insèm a Beppe Carletti dal gróp musichêl "I Nomadi".

La stòria

«

“Quel tratto di Paese, che stendesi tra Parma, Reggio, Modena, Ferrara e Mantova non era nei più remoti tempi che una vasta paludosa valle, nella parte più bassa sempre coperta d’acque stagnanti, e di pantani, e nel resto ingombra di canne, di sterpi e di selve. In essa scolavano le non lontane colline, e vi scaricavano il Panaro, la Secchia, il Crostoso, ed il Po’ istesso, che da Brescello in giù non trattenuto da argini, dilagavasi allagando fino al mare le vicine campagne. Tanta estensione di terreno non fu però sempre senza abitatori e tutta continuamente coperta dalle acque. Nei luoghi più alti, e sui dossi ed isolette, che di tratta in tratto si andavano naturalmente formando e che per più mesi della migliore stagione restavano scoperte ed asciutte, vi piantarono i pescatori prima e poi qualche agricoltore le loro capanne.

A poco a poco sempre più si alzo questo fondo, e di molto si accrebbero le sue isolette per i sedimenti, che vi deponevano i fiumi, le acque scolatizie delle superiori campagne, le innondazioni che di tratto in tratto succedevano, e quella soprattutto, che nell’Autunno del 588 da un capo all’altro devastò tutta l’Italia. Essa, al dire di Paolo Diacono a guisa di diluvio piuttosto che di innondazione abbatté dappertutto ville e paesi, trasportò nella sua corrente uomini, armenti e quantità di terreni, distrusse strade allagò campagne e superò le mura stesse di Roma. Queste acque sterminatrici, che la rovina furono dei luoghi più alti, bonificarono estremamente i più bassi e paludosi, poiché precipitando furiosamente dalle montagne e dalle coltivate colline, seco trasportarono monti di sciolti di avene, che poi deposero nelle paludi ove stagnarono; ed allo scolare e disseccarsi di queste acque comparvero i loro dossi ed isolette più estese e più elevate. I vari strati di terra e di sabbia, e di padume misto di canne e di paludosi erbaggi che nello scavare fossi o fondamenti a vicenda s’incontrano sotto terra, ed i tronchi d’alberi che a molta profondità vi si scoprono ben dimostrano che il fondo su cui sorge Novellara ed i circonvicini paesi, era una volta assai cupo e basso e nel lungo svolgere de’ secoli, dai fiumi e dalle replicate alluvioni vi furono deposti l’un sopra l’atro quei sedimenti diversi che hanno poscia questi fondi bonificati. Le vessazioni, i saccheggi, le stragi che desolarono le città ed i paesi più alti dopo le replicate invasioni dei barbari settentrionali in Italia al cadere dell’Impero Romano, accrebbero a questa valle gli abitanti ed alle sue isolette i lavoratori poiché costrette le genti ad abbandonare la patria per sottrarsi al furore delle truppe nemiche, che per più di un secolo stanziarono l’italia, chi nei monti più ardui e chi nelle valli e sui dossi delle più rimote palude fissarono la loro dimora, la sicurezza cercando e la quiete, dove penetrare non potevano le soldatesche. I bisogni aumentò i bonifichi e dallo stato di dossi e di capanni si passò a quello di poderi e di corti, poi di villaggi e di paese indi di castelli e di città: progressivamente a misura che dilatavansi i fondi si aumentava la popolazione, ed i mezzi crescevano di sussistenza. Tale era lo stato antico come di tante altre alla lunga del Po, così di questa valle paludosa; tale fu il suo progressivo miglioramento e tale l’origine della popolazione”. Novellara ebbe pure un eguale principio. Ridotti e popolati i luoghi più alti, fu essa piantata quasi nel mezzo dell’antico Campo Raineri circoscritta tra l’Enza, il Po e la Secchia. Fu posta a dodici miglia al settentrione di Reggio, a cui fu da principio soggetta, sotto il ventesimo grado e dodicesimo minuto di longitudine, ed il quarantesimo quarto grado e cinquantesimo minuto di latitudine, in piano fertile ma basso e paludoso e però più degli altri soggetto a nuvole ed a nebbie frequenti: da questa qualità svantaggiose trasse fino dal suo nascere i nomi di ‘’Nubilaria, Nebularia e Nuvelaria’’ “Non si sa quando fabbricata fosse la prima chiesa di Novellara: una però ne esisteva in quegli antichi tempi sotto il titolo di Cappella dedicata a S. Antonio Abbate e dipendente dalla vicina Plebana di Corte Nuova. Fu essa piantata in vicinanza dell’estesa palude, nel luogo però più alto, più lontano dalla corrente dei fiumi, meno soggetto alle innondazioni e più comodo a quei pescatori e pochi agricoltori che furono i primi ad abitare questa terra, i quali di poi cresciuti in numero ed aumentati i loro casolari d’intorno a questa Cappella, ne formarono come un borgo che fin d’allora fu detto burgatium Nubilariae. Di questa chiesa, che era posta precisamente dove abbiamo veduto esistere la chiesa dei Padri Carmelitani e di questo aggregato di casuccie che esisteva ove oggi è Cantarana non si fa alcuna particolare menzione prima del nono secolo: poco dopo apparisce di qualche considerazione, , perciocché cresciuta la popolazione e fabbricate altre Cappelle, quelle cioè di S.Antonio al Molino di Sotto, e di S. Pietro presso il Campo delle Noci, la Chiesa di Novellara fu innalzata al rango di Pieve. Tale la nominò Eugenio II che governò la Chiesa dal 824 al 827 in una bolla veduta da P. Pietro se non prese abbaglio, poiché dubito che la Cappella di Novellara fosse a quei tempi innalzata a pieve, ed è solo incontrastabilemente goder essa di questa dignità nel 963; nell’Archivio di Novellara nel fascicolo privilegi della Cattedrale di Reggio leggevasi ‘’plebem de Nuvellaria cum suis Capellis’’. Così la disse pure Ottone I Imperatore il quale nel 963 confermando alla Chiesa di Reggio i suoi antichi diritti e possessi fra questi annoverava’’ plebem Nuvelariae’’, e più sotto in ‘’Nuvelaria massariciam unam’’...»

( da Storia di Novellara scréta int al 1825 da Vincenzo Davolio )

Al nòm d’adès al deṣvîn dal antîgh Nubilaria, in quânt al trèin d’atōrna l’êra per lo pió pantanōṣ e còst al favurîva al gnîr só dal fumâni fési e lòunghi. Incòra incô a’s pōl vèder che al costrusiòun pió antîghi dal paèiṣ în stêdi fâti inséma a dal gôbi dal trèin. Tra i monumèint pió impurtânt a‘s lumîna al Cunvèint di Geṣvît (ruvinê ind al tèimp da di dân edilési, bandunê totalmèint per di ân, adèsa în drê justêrel), la Rôca di Gonzaga, al Casèin ed Sòt e al Casèin ed Sōver che în stêdi al cà ed l’istê di Gunṣêga. Al Muséo Gunṣêga in dō a’s câta ‘na presiōṣa e rêra colesiòun ed vêṣ dal XVI sèc. che deṣvînen da la vècia farmacìa di Geṣvît.

La préma vôlta, dòunca, ch’es pêrla ed Nuvalêra l’é in un documèint dal 963 ma la costrusiòun ‘d un “castrum” la và mésa a l’inési dal XII sècol per mèrit ed Gherardo Malapresa. Chiló al fà tirêr só ‘n tòra circundêda da fusòun e rivêl, mudând acsé al primitîv recînt, rinfursê da ‘n’ imperdghêda. Al vîn pó vindû, int al 1142, dal fiōl ch’al l’îva reditê al la só môrt. Un êter cuntrât d’ acquést dal 1270 al fà pinsêr che prèma di Gunṣêga, che rivarân int al 1358, fós stê i Sessi a cmandêr inséma a Nuvalêra. La fortificasiòun di Malaprèiṣa la gh’armâgn fîn a quând al ciâpa al fèdev Feltrino Gonzaga, che, ind al 1371, al la fà butêr zò, al fà tgnîr da cât sōl la “turris vetus”, per tirêr só la costrusiòun d’adèsa.

I Gunṣêga

In tóti al manēri la stôria ed Nuvalêra l’é lighêda ai Gunṣêga che, rivên ind la bâsa arzâna int al XIII sècol, a n’îven fât al cèinter cun atôren dal j êtri burghêdi. E còst al vîn arcurdê ind al soterâni ed la cêṣa parochiêla ed Sân Zvân ed la Fôsa dōve al pitûri a frésch în stêdi stachêdi ind i ân sinquânta e tgû da cât int al muséo cévich che n ‘în ‘na testimuniânsa. Feltrino Gonzaga, parèint ed la famōṣa faméja Gunṣêga ed Mântva, l’êra al ṣgnōr ed Rèz. Drêda la minâcia dal j êrmi dal marchèiṣ Nicolò d'Este, di Manfredi e dal Cûnt Lucio di Lando, Feltrino l’é stê costrèt a vènder a Bernabò Visconti la sitê al tîn però, per la só famèja, Bagnôl e Nuvalêra. L’é ste fât acsé un Stêt cèch, che promòs in cuntéa, l’é stê gvernê cun giudési da i cûnt Gunṣêga fîn al 1728. I prémi tèimp ed la sgnuría in mìa stê, ed sicûr, tranquèi perché un ôdi murtêl al dividîva i Gunṣêga ed Nuvalêra da i sô cusèin ed Mântva. Pr’ avèir un un sicûr ricôver cûntra ai sô nemîgh, i Gunṣêga îven pruvedû a cumincêr la costrusiòun ed la Rôca. I lavōr per la costrusiòun ed la grandiōṣa cà-furtèsa in stê cumincê int al 1385 da Guido Gonzaga (fiōl ed Feltrino Gonzaga). Guido al mèt só un cantêr urganisê e funsionânt. Cumpletê i vultòun ed fundasiòun, int al 1386 a’s và avânti cun al tirêr só al mûri fîn al prém piân. Sti lavōr, a vân avânti per pió de stânt’ân, a pôrten a la costrusiòun dal primitîv fabrichêt. La Rôcca, ed fōrma a quâter cantòun, l’êra furnîda ed mûri ed grôs spesōr (schêrpa ed 30 testêdi) cun i mêrel e cun, a i quâtr’ ângol, un turiòun; la se ṣlêrga per 191 têvli oséja 7.750 mêter quêder Int al 1452 i coregèiṣ asèdien Nuvalêra per dû mèise che a’s cunclód cun la rèiṣa ed la Rôca. I grôs dân fât al bôregh e al sô fortificasiòuni, mìa incòra finîdi, a vînen justê da Francesco I Gonzaga, che turnê in pusès dal fèdev, al finés al sistêma difensîv e l’ al rifôrsa cun ed l’artileréia. Di nōv intrvèint per rinfurṣer la Rôca a vîne fât, int al 1494 e 1499, per al minâci che rîve da Guastâla, gvernêda da i Cûnt Torelli, e dai Stêt di cusèin mantvân. Per la putèinsa ed l’insèm al vîn ciamê: Gagliarda fortezza dal gvernadōr dal Pêpa Francesco Guicciardini. Int al ‘500 a vînen cumincê ‘na sèria ed lavōr che câmbien la furtèsa in un castèl destinê pió a la véta ed cōrt che a la difèiṣa e la vîn cambiêda in cà ed rapreṣentânsa, perdèn acsé al só primitîvi conotêt militêr. Ind la préma metê dal XVI sècol utîn la regèisa dal fèdev Costanza, mujêra ed Alessandro Gonzaga, che la prugrâma a partîr dal 1541, ‘na sèria ed lavōr, per la bunéfica di trèin pantanōṣ, per la costrusiòun dal “Casèin ed Sōver” caimê “Bell’Aria” e per tirêr só un piân ind la Rôca. A la môrt dal Cûnt Alfonso I Gonzaga int al 1589, la mujêra Vittoria di Capua l’à tôt in mân al bréj dal cmând d'acôrdi cun al fradèl dal marî Camillo che al cgnusîva bèi l’inteligînsa a la bontê ed la cugnêda che gnûda spôṣa a Nuvalêra a dersèt’ ân int al 1567, la gh’à ‘vû trédes fiō L’é stêda subét bèin vrûda per la só bontê e pr’al só ôvri ed caritê. Int al 1598 l’à fundê al Mûnt dal Grân, ciamê ed la Misericôrdia e al Mûnt di Pègn ciamê Mûnt ed Pietê. Nuvalêra la gh’îva un grôs pèiṣ polétich in chi sècol là esènd un Stêt indipendèint cun dirèt ed «tgnîr al bôia e bâter munèida» e cme vōṣ stimêda ind l’Impêr e tr’ al cà regnânti dal vèc continèint.

Al pusès di Gunṣêga, che al gh ‘îva ânca Bagnôl, l’é finî 1728 per la môrt ed l’ûltem cûnt Filippo Alfonso, al fèdev l’êra turnê a l’Impêr. Rinaldo d'Este, dóca ed Mòdna, drêda a un grôs pagamèint, a n’ utîn l’investidûra int al 1737, e dòunca fîn al 1859 Nuvalêra l’é andêda a drê al sôrti dal Duchêt ed Mòdna.

Incô

Purtôp dimòndi stâbil, cunvèint, cêṣi ecc. în stê guastê, mó an n’é mìa difécil catêr ind al vèci strêdi cun i pôrdegh bâs e silensiōṣ i sègn ed l'antîga dignitê. La Rôca la gh’à incòra, ind al mûri, ind di turiòun angolêr cun camèin ed rònda e piombarôli, strutûri medioevêli e rinascimentêli. Ed rêra belèsa l’é ‘na colesiòun ed vêṣ per farmacéia in cerâmica, rèst ed l'antîga farmacéia di Geṣvît. Sèimper ind l’antîga Rôca a’s pōl vèder ‘na sêla dedichêda a Augusto Daolio, ûn di fundadôr del gróp muṣichêl "I Nomadi" môrt int al 1992. Dèinter in sté sêla, druvêda sōl per conferèinsi e incûnter, a’s pōl vèder soquânt quêder e disègn ‘d Augusto che în stê dê in depôṣit da l'Asociasiòun "Augusto per la Vita". Adèsa ind la Rôca a gh’é j ufési dal cmûn, al sêli dal muséo cèvich e ‘ dla civiltê cuntadèina e ânca un bèin teâter, fât cme ‘na miniadûra dal Teâter Municipêl ed Rèz

I palâs, i muséi, al cêṣi

La Rôca

Al teâter ed la Rôca
da 'na fôto ed Giuseppe Maria Codazzi

Al monumèint pió impurtânt ed Nuvalêra l’é ed sicûr la Rôca ch’la vîn só int al cèinter sitadèin. I lavōr în cumincê int al 1385 da Guido Gonzaga mó l’é sōl dôp la metê dal quatersèint ch’al dvèinta ‘na furtèsa. Int al 1500 l’é incumincê al lavōr per mudêrel in cà-furtèsa destinê pió a la véta ed cōrt che cme difèiṣa. Int al 1561 e int al 1566, Lelio Orsi al zûnta al secònd piân e la lôgia. Sèimper Lelio Orsi al pitûra j apartamèint dal piân nôbil, la lôgia, al teâter ed cōrt e al sêli d’unōr al piânt tèra. In dal sêli dōve gh’é al Muséo Gonzaga divêrsi sêli a gh’àn al sufét a castòun e splèndid camèin in mêlmer ed Veròuna, adôb srtésa e curiōṣ.

Teâter ed la Rôca

L’é un delisiōṣ teâter d’ôpra italiân, faâ inséma al mudèl di teâter ed Rèz e Chèrp. L’é stê fât tr’ al 1862 e al 1868 só prugèt ed l’arzân ântonio Tegani in pôst di êter dû teâte ed préma al prém dal sincsèint fât da Lelio Orsi (butê zò int al setsèint) e al secònd dal setsèint. L’arzân Cesare Cervi (al ‘stès decoradōr ed la Sêla dal Cunsèli) a n’à dubê la sêla e l’ intrêda.

Muséo Gonzaga

Al Muséo
da 'na fôto ed Giuseppe Maria Codazzi

Al Muséo Gonzaga al tîn 15 tra sêli e salèti ed l’ apartamèint dal sincsèint di Cûnt, l’é al piân nôbil ed la Rôca di Gunṣêga, prugetê, fât e decorê sòta la diresiòun ed Lelio Orsi. Soquânti dal sêli a gh’àn i sufét a castòun e decorêdi da sculêr ed l’Orsi in particulêr Orazio Perucci (1548 – 1624). I dimòndi camèin che gh’în int al câmbri, fât cun al mêlmer rôṣa ed La Rocca Veròuna, in ôvra d’ artigiân sèimper sculêr ed Lelio Orsi.

I vêṣ ed la Farmacìa di Geṣvît

La colesiòun ed vêṣ da farmacìa dal Muséo l’é òna dal pió réchi e presiōṣi che gh’é. A vînen quâṣi tót dal l'antîga drugaréia dal Cunvèint di Geṣvît ed Nuvalêra, in funsiòun bèle pôch ân dôp la fundasiòun dal cunvèint in dal sincsèint. ‘Na bòuna pêrt dal brôchi e di vêṣ, urnê cun al góst venesiân, în ed la fîn dal sincsèint.A ghé ânca dimòndi brôchi e buciòun ed cerâmica ‘’rivistîda’’, prodòt môlt probabilmèint a Sasôl ind la préma metê dal setsèint. Tót i vêṣ a gh’àn al stèma di Geṣvît cun scrét ânca la rôba che gh’êra dèinter. La sèriea di vêṣ grând, la pió impurtânta, cun figûri sâcri o fantâstichi în probabilmèint ed l’ambiĵnt artésti ed Lôdi ed la metê dal setsèint. Ed la colesiòun a fân pêrta ânca butèli venesiâni.

Colegêda ed Sânt Stêven

La Cēṣa ed Sân Stêven
da 'na fôto ed Giuseppe Maria Codazzi

Int al 1567 Alfonso I Gonzaga, per celebrêr al só nôs cun Vittoria da Capua, l’à fât tirêr só ‘na cêṣa, inséma a n’êtra cumincêda int al 1512 e mai finîda, cun al prugèt ed Lelio Orsi cun la facêda vêrs la piâsa. I lavōr în stê finî sinquânt’ân dôp. La tòr l’é stêda fâta tirêr só da Camilo II int al 1616. L’impalcadûra intêrna l’é a piânta pr’al lòungh e a crōṣ latèina cun l’ònica navêda cun ed fiânc quâter capèli per pêrta. Dèinter a gh’ în ânca la lapîda ed Lelio Orsi, i ritrât ed Camillo I Gonzaga ed la mujêra Barbara Borromeo. I quêder che în ind la cêṣa în di sculêr ed l’Orsi: Pietro Maria Bagnatore, Mario Lodi, Borbone.

Cêṣa di Sêrev

In fònd a la cuntrêda di Sêrev (adèsa Via Veneto), ind l’ângol ed la piâsa, a gh’é la Cêṣa di Sêrev, fundêda int al 1654 e tirêda só a pió riprèiṣi, cun al cunvèint atâch. L'intêren, in ûṣ barôch, l’é a ‘na sōla navêda cun trèi capèli per pêrta.La facêda an n’ mìa finîda, ânca al cunvèint, in urègin prevést a piânta quadrêda l’é stê fât a mèz ( dal 1873 l’é stê druvê cme uspedêl civîl).

Santvâri ed la Beâta Vêrgin ed la Fusèta

Santvâri ed la Beâta Vêrgin ed la Fusèta a’s câta in fònd a cōrs Cavòur. Fât ind al 1654 só disègn ed l’ architèt Gian Battista Negri, l’é a crōṣ grêca cun còpla, cuplèin e trî altêr. Drêda a l’altêr magiôr a gh’é ‘na pitûra a frèsch che dîṣen la sia ed Lelio Orsi, purtrôp ruvinê int l‘ otsèint.

Cêṣa ed la Beâta Vêrgin dal Pôpol

Da cl’êtra pêrt dal pôrdegh, atâch a la piâsa ed l’ Unitê d’Itâlia, a’s câta la cêṣa ed la Beâta Vêrgin dal Pôpol fâta int al 1704. Int al 1708 a gh’é stê purtê la figûra ed la Beâta Vêrgin ed la Nèiva, che in urègin l’êra stêda piturêda inséma al mûr ed la pôrta d’ingrés dal castèl

Cêṣa Sikh

Da arcurdêr ânch la grandiōṣa cêṣa Sikh (la secònda in Eurôpa per dimensiòun) al servési ed la grôsa comunitê ed furastêr che lavōren préma ed tót in agricoltûra.

La Sêgra ed Sân Casiân

Nuvâlêra da un quêlch tèimp l’é stêda arcgnusûda cme «città d’arte»: la Regiòun Emélia-Rumâgna l’à arcgnusû l’impurtânsa che al paèiṣ al gh’à ind al câmp ed la cultûra, ed la stôria e ind l’aniversâri di fât ch’ al rîva al só mâsim ind la Sêgra ed Sân Casiân e ind l’ arnōv ed tót j àn ed la fèsta ed la batdûra a l’antîga. Dòna Vitôria da Capua, spôṣa ed Alfonso Gonzaga, la cunsuderê impurtânt fêr la pêṣ cun al Stêt ed la Cêṣa e ind l’ucasiòun ed l’ Ân Sânt (1600) l’é andêda a Ròma per celebrêr al Giubileo, mò ânca per arnuvêr al diâlogh cun la Cêṣa. A s’é pasê acsé da ‘na pusèbila scomónica a ‘n’ apostôlica benedisiòun e la cunsègna a Nuvalêra dal j arléqui di sânt prutetōr a l’é ‘na prôva sicûra. La Sêgra ed Sân Casiân la ciâpa urègin da l’ arcôrd ed l’arîv in paèise da l’arléqui di Sânt., in dōve Sân Casiân l’é al pió impurtânt, sucès ind la nôt fr’al 3 e al 4 ed mâg dal 1603. Sarê dèinter a sèt casèti (ciaschidóna cun l’ arléqui e la bòla uficêla d’ arcgnopsimèint), i Sânt sfîlen in procesiòun pr’ al véi dal paèiṣ ind l’ aniversâri dal lôr spustamèint. La gînt al’à ciamê da sèimper sté funsiòun cme «la procesiòun dal sèt casèti» ch’ la ciâpa, d’ed là dal significhêt religiōṣ, un tōno d’ alêgra tradisiòun.

Evèint e manifestasiòun

Nubilaria Celtic Festival (setèmber)
Fêra ed Sân Casiân (4 mâg)
Tribût ad Augusto (fervêr, ind al fîn ed la smâna pió atâch al compleân ed Augusto Daolio)

Sitê imparentêdi

Novy Jicin|Nový Jičín ( Repubblica Ceca) dal 1964
Nève shalom (Israele) dal 1994
Sancti Spíritus (Cuba) dal 1998
Santa Gertrudes (Brasile) dal 1999

Materiêl pr'andêregh in fònda

(manca)Bibliografia ed opere di riferimento:

Maria Gabriella Barilli - Faustina Gonzaga dei conti di Novellara (Novellara 1617-Pesaro 1637) - S.l. : S.n., 2005
Lorenzo Bellesia - Le monete dei Gonzaga di Novellara. - Serravalle (Repubblica di San Marino) : Nomisma, 1999
Patrizia Bonori - La storia urbana di Novellara nel XVI secolo - Modena : Mucchi, 1984
Giuliano Cervi - Le valli di Novellara e Reggiolo - Novellara : Comune, 2001
Sergio Ciroldi - La fine della dinastia dei Gonzaga di Novellara e di Bagnolo : "una tra le cento più nobili famiglie d'Europa". - [S.l. : s.n.], 2000
Sergio Ciroldi - L'insigne Chiesa collegiata di S. Stefano in Novellara - Novellara : Parrocchia di S. Stefano, 1991
Comune di Novellara - Archivio "Gonzaga" di Novellara - Parma : Tip. Toriazzi, 1970
Davolio Vincenzo - Memorie istoriche di Novellara e de' suoi Principi. - [s.l.] : Amministrazione Comunale, 1987
Gabriele Fabbrici - I Gonzaga di Novellara : alle origini di uno stato - Roma : Bulzoni, 1999
Fabbrici Gino - Cenni storici su chiese, oratori e conventi di Novellara. - Novellara : Tip. Ruozi, 1972

Comuni della provincia di Reggio Emilia (tradurre)

Albinèa · Bagnōl in Piân · Baîṣ · Bibiân · Bresèl · Burèt · Buṣâna · Cadelbôsch ed Sōver · Campagnōla · Campéṣen · Canòsa · Carpnèida · Caşalgrând · Caṣîna · Castelnōv di Mûnt · Castelnōv ed Sòt · Castlarân · Culâgna · Curèz · Fâbrich · Gatâtich · Gualtēr · Guastâla · Ligûnchi · Lusêra · Muntèc · Nuvalêra · Puvî · Quâter Castē · Queriêgh · Ramṣèit · Ré Salṣêr · Rèz · Rezōl · Rôl · Rubēra · Sân Martèin · Sânt'Ilâri · Sân Pôl · Scandiân · Toân · Véla Mnôs · Vèt · Viân · Vsân