Erithacus rubecula

C'l artìcul chè 'l è scrit in Arzân

Al petròs (pettirosso in italiân, Erithacus rubecula al só nòm sientéfich) l'é un uşlèin ed la faméja ed quî ch'a 's arvîşen al pâsri che préma l'ēra clasifichê ind la faméja di Turdidae (la faméja di tōrd) adèsa invēci l'é clasifichê ind la faméja di Muscicapidae (la faméja 'd j uşê ciapamòsch).

Aspèt

Lunghèsa = 13 - 14 cm
Pèiş = 11 - 22 grâm
Avêrta dal j êli = 6,8 - 7,7 cm
Etê mèdia = 3 – 4 ân

Al petròs l'é un uşèl céch cantōr ed l' Europa in dóve l'é dmòndi comûn. Ânca s' l' é céch l'é cgnusû p'r al só cumportamèint spavâld. L'é 'd aspèt giòt e sèinsa côl. Quî chersû gh'àn al davânti e la frûnt colorê 'd arâns. Al rèst dal pèni în ed culōr ulîva scûr. A i zōven a 'gh mânca la culurasiòun aransòun e a gh' àn un móc ed mâci. L'é in cunfidèinsa cun l'òm, al gh' à un môd ed fêr vîv e alēgher. Despès quând a 's lavōra in giardèin e a 's gîra la tèra al petròs al 's aşvèina dimòndi a l'òm per serchêr j umbrîş o bestiulèini gnûdi a la lûş. L'é preşèint in Itâlia tót l'ân, al mâgna j insèt, l'é un uşèl a pâs cûrt, l'armâgn int al teritôri ânch int al pasâg ed l'invêren.

Al só ambiĵnt

I bôsch ed pîn în al só ambiĵnt naturêl, mó despès l'é ânca int i giardèin, int al sēvi, buschèt e bôsch cun sòt bôsch. Al fà al né int i bûş o int al spacadûri ed j êlber, a i pē dal sēvi, ind la lèdra o ânch dèinter un quél lasê lé da l'òm. Al né al gh' à la fōrma ed 'na tâsa, dal tót rutònd.

Inrasamèint

Pereiód ch' al fà al né: da avrîl a 'd agòst
Nómer dal cuvêdi: 1-2
Nómer ed j ōv: 5 - 6 ōv biânch, macê cun di puntèin ròs-maròun
Tèimp ed còva: 13 - 14 dé (fèma)

La cuvêda

I petròs a 's mèten insèm da dicèmber in dōp. In gèner la fèmna la và int al teritôri dal mas'c. La mûnta e la cuvêda a vînen fât préma se al bèsti în sâni e rubósti. Quând la fèmna la mèt zò la secònda cuvêda al mâs'c a 's tōş l'impègn ed mantgîr la préma cuvêda. I céch a dvèinten vulôt dôp 13-14 dé dôp l'avîrta ed j ōv. I petròs a còven a i pē ed j êlber, invēci che insém a i râm.

Al magnêr

Al petròs al mâgna in avêrta campâgna int al sòt bôsch. Al só magnêr l'é fât préma ed tót da bèsti sèinsa al filòun ed la schîna ch' a vîven per tèra (insèt, bescôren, lumêghi, bèigh e râgn). Ind l 'avtûn e fîn a la premavèira al mâgna ânca dal cócli e 'd la frûta céca. La só tètnica per catêres al magnêr la 's adâta bèin in dóve a gh'é dal fisóm e int i spâsi avêrt ch' a 's câten sìa int al sòt bôsch sìa int i giardèin. Cuvacî insém a 'n râm bâs al guêrda l'ambiĵt d' atōrna e quând al vèd 'na ciapêda al vōla zò al la ciâpa per pó cuvacîres incòra insém a 'n râm. Al pōl ânca saltêr d'ed ché e d'ed là, ògni tânt fermêres per serchêr 'na ciapêda. Int al bôsch l'uşlèin despès a 's pruféta dal fât che dal j êtri bèsti (cinghiêl, cêrev, faşân) a distûrben j insèt o dal j êtri bèsti dal sòt tèra. Fōrsi per sté mutîv ch' l'é sèimper dimòndi interesê andêr drē a 'na persòuna quând l'é drē sapêr la tèra. A 's é ânca vést di petròs ch ' andêven a drē a 'na têlpa, mèinter l'ēra drē scavêr 'na galeréia, per ciapêr j umbrîş.

Al cânt

L'arciâm l'é un "tich" cunténov e despès ripetû. Al cânt l'é 'na sèria divêrsa e stabilîda ed pès cûrt e dimòndi gurghegêda. Sìa al mâs'c che la fèmna a cânten 'd invêren, quând în divîs e insém a di teritôri divêrs . Còst a vōl dîr che al cânt a 's sèint per tót l'ân. Despès a cânten ânch a l' inscurîres o a l'ôrba e a vînen cunfûş cun l' uşgnōl.

Râsi ch' a s' arvîşen

A tâch a i cèinter abitê dal culèini e 'd la pianûra in premavèira e in istê a 's pōlen vèder ed j êter usê ed l'istèsa faméja cme al Covròs spasacamèin, al Covròs, e l'Usgnōl (Luscinia megarhynchos). L'uşgnōl, grōs cme 'na pâsra l'é pió şlansê rispèt a un petròs, al gh'à al piómi tóti scûri cun la còva maròun; al cânt fôrt e muşichêl, fât ânch ed nôt, l'é dimòndi cgnusû
Al codròs (Phoenicurus phoenicurus), grôs cme 'n petròs, al gh'à la còva rusésa despès squasêda in môd frenètich e dal piómi pió cêri ed còli dal codròs spasacamèin; al mâs'c l'é dimòndi s'ciasèint: frûnt biânca, gōla nîgra, davânti rusés e schîna grîşa.

Êter progèt

Wikizionario contiene la voce di dizionario «Pettirosso»
Wikimedia Commons contiene file multimediali su Pettirosso
Wikispecies contiene informazioni su Pettirosso

Colegamèint d'ed fōra

Erithacus rubecula Insém a "Avibase", bânca dal j infurmasiòun ed j uşê int al mònd
Filmê insém al petròs
Fôto dal petròs
Êtri fôto dal petròs

Nôta: cla pâgina ché l'é stêda inviêda cun 'na tradusiòun da Pettirosso trâta da it.wikipedia.org.
Guêrda la stôria ed la pâgina uriginêla per cgnòser l'elèinch 'd j autōr.