Śvedéś

Artéccol in dialètt mudnés

Al Śvedéś (svenska) l'è na léngua ch'la fà part dal grup urientàl dal léngui scandinàvi, cgnusû anc cuma grup setentriunàl dal léngui germànichi, e l'è druàda da piò ad déś migliòṅ ad parsòni stramnàdi in Śvèsia, in soquànti parti dla Finlàndia e in dagl'Ìśuli Åland. Daśvgnénd da la léngua in cumùṅ di antìg Vichìng, al s davśìna dimóndi a 'l Nurvegéś e, in na sèrta manéra, anc a 'l Danéś.

Artìcul in Miranduléś

«

Alla människor äro födda fria och lika i värde och rättigheter. De äro utrustade med förnuft och samvete och böra handla gentemot varandra i en anda av broderskap.»

Śvedéś(Dichiarasiòṅ universàla di dirìt ad 'l óm,1948)

«

Tut i èsar umaṅ i nàsan lìbar, cumpàgn in di dirìt e dégn a la stésa manéra. I gh'àṅ la raśòṅ e 'l giudìsi e i gh'aṅ da cumpurtàr-as da fradèi 'l un cun c'l àtar.»

(MUD)

I pòst in du a s dascór al Śvedéś

Al vucàli dal śvedéś

August Strindberg, òṅ di scritōr śvedéś più cgnusû

Al Śvedéś 'l è dvintâ la léngua uficiàla dla Śvèsia sōl a far data dal 1 ad Luj dal 2009. La léngua ch'la s dascór al dè 'd incō la s ciàma nusvenska (Śvedéś 'd adès).

Vucàli

Al Śvedéś al gh'à dimóndi più vucàli in cunfrònt a 'l emigliàṅ (scriti a, e, i, o, u, y, å, ä, ö). I pōlan èsar lunghi (in gènar prima dna cunsunànta curta) o curti (in gènar prima dna cunsunànta lunga).

Létra	IPA	Descrisiòṅ	Eśèmpi
a	[a]	cuma la A ad mat	matt [matː]
	[ɑː]	--	mat [mɑːt]
e	[ɛ]	cuma la E ad bèl	hell [hɛlː]
	[eː]	cuma la E ad lē	hel [heːl]
	[æ]	cuma la E ad pés ['pes], dita da 'n mudnéś ad sità ['pæs]	herr [hærː]
o	[ɔ]	cuma la O 'd òt	moll [mɔlː]
	[ʊ]	cuma la O ad fó dita da 'n mudnéś ad sità ['fʊ]	bott [bʊt]
	[uː]	cuma la U ad dū	fot [fuːt]
	[oː]	cuma la O ad fiōl	[soːn]
u	[ɵ]	--	full [fɵl]
	[ʉː]	--	ful [fʉːl]
y	[ʏ]	--	syll [sʏll]
	[yː]	--	syl [syːl]
å	[ɔ]	cuma la O 'd òć	lång [lɔŋː]
	[oː]	cuma la O ad śōg	mål [moːl]
ä	[ɛ]	cuma la E ad sènt	häll [hɛlː]
	[ɛː]	cuma la E ad magnê dita da 'n Mudnéś ad sità	häl [hɛːl]
	[æ]	cuma la E ad Sécia ['seʧa] dita da 'n Mudnéś ad sità ['sæʧa]	ärt
	[æː]	--	här [hæːr]
ö	[œ]	cuma la O ad fóra ['fora] dita da 'n Mantṿàṅ ['fœra]	nött [nœtː]
	[øː]	--	nöt [nøːt]
	[œː]	--	öra [ˈœːra]

Cunsunànti

Làbar

Làb'r e Dènt

Dènt

Alvèul

Palâ

Vēl

Góla

Stóp

p

b

t

d

k

g

Davśinànt

v

l

r

j

h

Fricâ

f

s

ɕ

ɧ

Vibrànt

Naśàŀ

m

n

ŋ

Gramàtica

Sustantìṿ

Al Śvedéś, cum a sucéd da spés in dal léngui germànichi, al gh'à al gènar nèutar, ma, cuntrariamènt a 'l Tedèsch, al n fà briśa difarénsa fra paròli fémni e masći, miténd-li insém in un grup dit gènar cumùṅ.

I sustantìṿ i pōlan èsar singulàr o plurài.

• sustantìṿ ad gènar cumùṅ (> 80% a 'l incìrca)
  • a s śònta -er: vän → vänner (un amìg – di amìg)
  • a s śònta -ar: häst → hästar (cavàl – cavài); pojke → pojkar (un baghét – di baghét)
  • a s śònta -or (p'r i nóm ch'i finìsan in A): matta → mattor (un tapē - di tapē)
  • a s fà 'n cambi ad vucàl: hand → händer (na maṅ – dal maṅ); man → män ('n óm – di óm); bror → bröder (fradèl – fradèi)

• sustantìṿ ad gènar nèutar (< 20% a 'l incìrca)
  • i rèstan cumpàgn: bord → bord (tàvul – tàvui)
  • a s śònta -n (p'r i nóm ch'i finìsan par vucàl): äpple → äpplen (un póm – di póm)

Artìcui

In Śvedéś a s dróa sèmpar -en p'r i nóm singulàr cumùn e -et p'r i nóm singulàr nèutar. 'L artìcul indeterminatìṿ al s mét sèmpar prima dal sustantìṿ.

• en bok (un lìbar)
• et hus (na cà)

'L artìcul determinatìṿ invéci a s śònta in fónd a 'l sustantìṿ.

• boken (al lìbar)
• huset (la cà)

P'r i prurài i sufìs i èṅ però difarènt: -na par quéi cumùṅ e -en o -a par quéi nèutar.

• vännerna (gl'amìg)
• hästarna (i cavài)
• mattorna (i tapē)
• händerna (al maṅ)
• borden (i tàvui)
• äpplena (i póm)

Quànd al nóm al s cumpàgna a 'n agetìṿ, al sufìs al rèsta, ma a gh'è anc 'n artìcul mis lè a pòsta (artìcul + agetìṿ + nóm, 'l órdan 'l è quést chè), den p'r al cumùṅ singulàr, det p'r al nèutar singulàr, de p'r i nóm plurài.

• den nya boken (al lìbar nóṿ)
• det stora huset (la cà granda)
• de nya böckerna som talar om de stora husen (i lìbar nóṿ ch'i dascóran dal cà grandi)

Vérub

Cum a sucéd par dagl'atri léngui scandinàvi, al Śvedéś (mudéran) l'è una dal pòchi léngui indoeuropee ch'al n cógnuga minga i vérub a secónd dla parsòna e dal nùmar ma al dróa sōl na fórma verbàla par tut. Tant par dir-'n una, al preśènt indicatìṿ dal vérub èsar, che in Miranduléś al gh'à siē fórmi, in Śvedéś al rèsta sémpar är.

• vérub prata (=dascórar, prima cugnugasiòṅ), raìś + "-ar"
  • jag pratar ([mè] a dascór)
  • du pratar ([tè] at dascór)
  • han/hon/den/det pratar ([lò/lē] al/la dascór)
  • vi pratar ([nuàtar] a dascurém)
  • ni pratar ([vuàtar] a dascurìv)
  • de pratar ([lōr] i dascóran)

• vérub leka (=śugàr, secónda cugnugasiòṅ), raìś + "-er"
  • jag leker ([mè] a śóg)
  • du leker ([tè] at śóg)
  • han/hon/den/det leker ([lò/lē] al/la śóga)
  • vi leker ([nuàtar] a śughém)
  • ni leker ([vuàtar] a śugàv)
  • de leker ([lōr] i śógan)

'L auśigliàri in Śvedéś 'l è sémpar al vérub ha (=avér).

• jag har pratat ([mè] a-j-ò dascōrs)
• jag har varit ([mè] a sòṅ stâ, lit. [mè] a-j-ò stâ)
• jag har kommit ([mè] a sòṅ gnû, lit. [mè] a-j-ò gnû)

Eśèmpi

• śvedéś: svenska
• a t salùt: hej /'hej/
• arvéd'r-as: hej då /hej'do:/
• par piaśēr: snälla /'snɛl:a/
• a t ringràsi: tack /tak:/
• quàl lè: den där /dɛn'dɛ:r/
• quànt?: hur mycket? /hʉ:r'mʏke/
• itagliàṅ: italienska /ita'lje:nska/
• sè: ja /jɑː/
• nò: nej /nɛj/
• cin cin: skål /'sko:l/
• Itàglia: Italien /i'tɑːlien/
• Śvèsia: Sverige /'svɛrje/

Nùmar da 0 a 10: noll (śèr), en/ett (òṅ), två (dū), tre (tri), fyra (quàtar), fem (sinc), sex (siē), sju (sèt), åtta (òt), nio (nóṿ), tio (déś).