Metâl

C'l artìcol chè 'l è scrit in Carpśàn

I metâl j în dj elemèint chìmic carateriśé tùt quànt da l'èlta mobilité dj lôr eletròun estèren. Quèst al vôl dìr ch' j eletròun dj metàl j 's môven da 'na pèrt a cl' ètra dal còrp metàlic: mèinter ch' j 's môven j pôlen purtèr ségh dl' eletricité e dal calôr e infàti j în dj bunìs'm cundutôr ed calôr e d'eletrisité.

I metâl j în quèsi tùt in dal stêt sòlid aj cundisiòun nurmèli, fòra che al mercûri (al piò cgnusû) mo anca al gâli (it: gallio), al sèśi (it: cesio) e al fransi (it: francio), ch' j 's càten al cuntràri in dal stêt lìquid.

In dla Tèvla Periòdica dj elemèint ed Mendeleev, i metâl ch' j s' càten int dal prìm grùp vertichèl, j gh' àn dimòndi caràter metâlic perchè j gh' àn in sìma a l'ùltem urbitêl un ùnic eletròun e quìndi tànta dispunibilité a sêdrel e a cundivîdrel cun ch' j ètr' atòm atéś; i metâl dal śgônd grùp vertichèl j gh' àn 2 eletròun ins l'ultem orbitèl e dòunca j gh' an un cininèin méno ed caràter metâlic, perchè un cininèin piò ed putensièl d'ioniśasiòun. Sèimper in dla Tèvla Periòdica dj elemèint, qui ch' i s' ciàmen elemèint ed tranśisiòun j mantînen el stèsi caraterìstichi dal secònd grùp vertichèl, perchè j impinisén j orbité intèren mèinter che a l'estèren j gh' àn sèimper ch' j 2 eletròun ch' a j òm già vìst in dal secònd grùp vertichèl. Mèinter chè pò a s' tôś di metâl piò pêś, e piò j aumèinten el sô caratéristìchi ed metâl, perchè, per la grosèsa dj àtom, j eletròun piò estéren j' în piò luntân dal nùclev e dòunca j gh' în méno tachè e piò liber ed stachèrsen.