żelazo

Old Polish

Alternative forms

• zielazo, żalazo, żalezo

Etymology

Inherited from Proto-Slavic *želězo.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /ʒʲɛlʲazɔ/
• IPA^(key): (15^th CE) /ʒʲɛlʲazɔ/

Noun

żelazo n

1. (attested in Greater Poland) iron (common, inexpensive metal; thing made of this metal)
   • 1930 [c. 1455], “Lev”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[1], 26, 19:

     Dam wam z wirzchv nyebo iako zelazo (caelum... sicut ferrum), a zemyø myedzanø

     [Dam wam z wirzchu niebo jako żelazo (caelum... sicut ferrum), a ziemię miedzianą]

   • 1930 [c. 1455], “Deut”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[2], 27, 5:

     Vdzalasz tv oltarz panv bogv swemv s kamyenya, gegos to gest zelazo (ferrum) nye dotklo, y skaly nyerownanego ani vgladzonego

     [Udziałasz tu ołtarz Panv Bogu swemu z kamienia, jegoż to jest żelazo (ferrum) nie dotkło, i z skala nierownanego ani ugładzonego]

   • 1959 [1397], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 339, Poznań:

     Jaco Jasek... sedl... do mego mlina y wsøl mego cloueka y szelasa

     [Jako Jaszek... szedł... do mego młyna i wziął mego człowieka i żelaza]

2. (in the plural, agriculture, attested in Sieradz-Łęczyca, Greater Poland) ploughshare (metal part of a plough)
   • 1897 [1407], Teki Adolfa Pawińskiego‎^[3], volume IV, number 2760, Łęczyca Land:

     Paulus... tenetur soluere Jaschkoni et dare aratrum de ferimentis vlg. plug szelaz

     [Paulus... tenetur soluere Jaschkoni et dare aratrum de ferimentis vlg. pług z żelaz]

   • 1856-1870 [1472], Antoni Zygmunt Helcel, editor, Starodawne Prawa Polskiego Pomniki‎^[4], volume XI, number 256:

     Quia sibi eidem Nicolao subtraxerunt ferrum al. plugowe szelasza, isti, qui sibi subtraxit eadem ferra al. plusznye szelasza... et ipse nullum inculpavit, nisi istum, qui sibi subtraxit eadem ferra al. pluszne szelasza

     [Quia sibi eidem Nicolao subtraxerunt ferrum al. plugowe szelasza, isti, qui sibi subtraxit eadem ferra al. płużnie żelaza... et ipse nullum inculpavit, nisi istum, qui sibi subtraxit eadem ferra al. płużne żelaza]

   • 1959 [1397], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 339, Poznań:

     Jaco Jasek... sedl... do mego mlina y wsøl mego cloueka y szelasa

     [Jako Jaszek... szedł... do mego młyna i wziął mego człowieka i żelaza]

Descendants

• Polish: żelazo
• Silesian: żelazo

References

• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “żelazo”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
• Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “żelazo”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk

Polish

Chemical element
Fe
Previous: mangan (Mn)
Next: kobalt (Co)

Etymology

Inherited from Old Polish żelazo.

Pronunciation

 

• IPA^(key): /ʐɛˈla.zɔ/

• (Middle Polish) IPA^(key): /ʐɛˈla.zɔ/
• (Masovia):
  • (Near Masovian) IPA^(key): /ʐɛˈla.za/

• Audio:

  (file)

• Rhymes: -azɔ
• Syllabification: że‧la‧zo

Noun

żelazo n

1. iron (chemical element)
2. (Near Masovian, in the plural) plough blade

Declension

Declension of żelazo

	singular
nominative	żelazo
genitive	żelaza
dative	żelazu
accusative	żelazo
instrumental	żelazem
locative	żelazie
vocative	żelazo

Derived terms

adjectives

• zażelaziony
• żelazawy
• żelazisty
• żelazny
• żelazowy

nouns

• odżelaziacz
• żelastwo
• żelazian
• żelazko
• żelazobeton
• żelazokrzem
• żelazonikiel
• żelaźniak
• żelbet
• żeliwo

prefixes

• żelazi-
• żelazo-

verbs

• odżelazić
• żelazować

Further reading

• żelazo in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• żelazo in Polish dictionaries at PWN
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “żelazo”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• “ŻELAZO”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 25.04.2016
• Władysław Matlakowski (1891) “żelazo”, in “Zbiór wyrazów ludowych dawnej ziemi czerskiej”, in Sprawozdania Komisyi Językowej Akademii Umiejętności, volume 4, Krakow: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, page 372

Silesian

Etymology

Inherited from Old Polish żelazo.

Pronunciation

• IPA^(key): /ʐɛˈla.zɔ/
• Rhymes: -azɔ
• Syllabification: że‧la‧zo

Noun

żelazo n

1. iron

Further reading

• żelazo in silling.org