Xans

As Xans son pantasmas ou dobres de persoas vivas que só poden ser vistas nas encrucilladas polos vedoiros e os aturuxados. A procesión das Xás ou procesión das Xans é unha crenza popular da mitoloxía galega, semellante á Santa Compaña, coa diferenza que que non son as pantasmas dos mortos as que van nela, senón as pantasmas dos vivos. Esta crenza está documentada en Valongo (Cortegada), en Muros e na Arnoia.

Xans, segundo unha intelixencia artificial.

Igrexa de San Martiño de Valongo.

Características

As Xans gardan unha estreita relación coa Santa Compaña. Algo que diferencia estas dúas lendas é que, polo xeral, a Santa Compaña utilizaba a aparición dunha ringleira de encarapuchados con aspecto de pantasma e vestidos de negro cuxa función era a de simplemente visitar ou ben poñer en aviso unha próxima defunción, pero non está rexistrado na lenda das Xans que estas ánimas en pena tivesen a misión de anunciar as mortes do lugar.

Marchan en dúas ringleiras e levan un cadaleito. Canto máis á beira do cadaleito vaian os membros das ringleiras, máis axiña morren. Quen atopa esta procesión, vea, mais non a sente. O encontro dáse case sempre nas encrucilladas dos camiños, onde é costume deterse cos defuntos para que os cregos boten responsos. Se o que a atopa é amigo dos que van na procesión, o único que lle fan é levalo polo aire a outra parte; se é inimigo, danlle unha grande malleira e arrástrano polas silveiras.

Son poucas as persoas que ven a procesión das Xás, pois para iso precisa posuír unha destas condicións: que o padriño de quen a ve rezase mal o credo cando o bautizaron, ou ben que o crego cambiase os santos óleos confundindo os da extrema unción cos do bautismo. Tal erro pódese remediar bautizándose de novo.

As Xans en Valongo

Segundo a tradición oral, polas noites contra as doce ou unha da mañá, víase ao redor da igrexa de San Martiño de Valongo unha ringleira de xente con vestimenta de cor negra, que adoitaba ser unha túnica, que levaban unha candea acesa na man e daban voltas á construción relixiosa. A maioría dos habitantes deste lugar pensaban que se trataba de mortos con pecados, ánimas en pena que lle debían algo a este mundo e debido a isto seguían nel. Outra xente culta pensaba que esta procesión estaba composta por xente que facía promesas e non as cumpría polo que tiña que ir a modo de penitencia a facer este tipo de percorrido nocturno. Ambas as crenzas son claramente parte dunha tradición cristiá fortemente arraigada que acompaña o pobo galego até mediados do século XX. Segundo unha lenda recollida por Dolores Gardón Gardón, en Valongo dicíase que un rapaz puxo en dúbida a crenza de que os compoñentes das Xans eran mortos ou mortas, xa que un día baixou á capela cando se fixo de noite. O neno agochouse entre o millo dunha plantación próxima á capela e agardou a que a procesión comezase. Cando viu os encarapuchados dirixiuse ata preto dun deles e, a toda velocidade, deu un chimpo e sacoulle a carapucha, nese mesmo intre recibiu unha labazada e foi de contado para a súa casa. Ao día seguinte dispúxose a contarlle o que el fixera á súa nai, que lle respondeu abraiada explicándolle que se trataba de ánimas doutro mundo, e como fora quen de facer tal cousa, ao que o rapaz respondeu: "Eu non sei se serían deste mundo ou do outro, pero deume unha labazada tan grande, que estiven toda a noite mirando as estrelas!" En lugares próximos, o mito das Xans era interpretado dunha maneira diferente da que o facían os veciños e veciñas de Cortegada. Dise que As Xans é unha procesión de pantasmas, pero que, neste caso, diferénciase da Santa Compaña por estar formada por vivos. Cóntase que formaban dúas ringleiras e portaban un só cadaleito. Interpretábase que os participantes nesta procesión ían morrendo segundo o preto que se atoparan do cadaleito, os que camiñaban máis lonxe podían vivir como moito 3 ou 4 anos máis.

As Xans en Muros

En Muros e arredores tamén existe o mito das Xans, onde reciben o nome de Ánimas. Á diferenza da Santa Compaña non amosan sinais físicos logo destes encontros nocturnos nin gardan lembranza da súa participación na procesión.

A tradición oral tamén rexistra os encontros coa procesión: Dise que hai xente que pode atoparse coa procesión, e quen o fai, pode vela pero non sentila, e polo normal atoparase con ela nos cruces de camiños.

Véxase tamén

Bibliografía

• Cuba Rodríguez, Xoán Ramiro; Reigosa, Antonio; Miranda, Xosé (1999). Diccionario dos seres míticos galegos. Ilustrado por Lázaro Enríquez. Vigo: Xerais de Galicia, Ediciones. ISBN 84-8302-363-6. OCLC 41612920. 
• Rodríguez González, E. (1961): Dicionario Enciclopédico gallego-castellano. Vigo: Ed. Galaxia.
• Vaqueiro, Víctor (1998). Guía da Galiza máxica, mítica e lendaria. Vigo: Galaxia. ISBN 978-84-8288-205-5. OCLC 40124646. 

Outros artigos

• Santa Compaña
• Cazaría salvaxe

Ligazóns externas

• A Santa Compaña e as Xans, artigo de Manuel Lago Álvarez en The Muros Times, 12 de maio de 2016