Stanisław Urbańczyk
Stanisław Urbańczyk (ur. 27 lipca 1909 w Kwaczale, zm. 23 października 2001 w Krakowie) – polski językoznawca, profesor nauk humanistycznych (1946), profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, od 1956 profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, członek Polskiej Akademii Umiejętności (1989); redaktor Encyklopedii wiedzy o języku polskim (1978).
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| profesor nauk humanistycznych | |
| Specjalność: polonista | |
| Alma Mater | |
| Doktorat | |
| Profesura | |
| Uczelnia | |
| Okres zatrudn. |
1937–1979 |
| Odznaczenia | |
   
| |
Życiorys
edytujUrodzony w rodzinie chłopskiej, ojciec Jan był pisarzem w Kwaczale, matka Rozalia z Głowniów pochodziła z sąsiedniej wsi Regulice, była córką młynarza. Miał dziesięcioro rodzeństwa. Ukończył szkołę 4-klasową w Kwaczale. W latach 1921–1929 był uczniem Gimnazjum Świętej Anny w Krakowie[1]. W latach 1929–1934 studiował polonistykę i slawistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim. W roku akademickim 1937/1938 podjął pracę jako asystent w Katedrze Języka Polskiego na tej uczelni, prowadził zajęcia z gramatyki opisowej i fonetyki polskiej; wśród studentów uczestniczących w jego zajęciach był Karol Wojtyła. W 1939 Stanisław Urbańczyk obronił doktorat; 6 listopada 1939 wraz z gronem uczonych krakowskich został aresztowany przez Niemców w czasie Sonderaktion Krakau i był więziony w obozach koncentracyjnych Sachsenhausen i Dachau.
W 1945 powrócił do pracy na Uniwersytecie Jagiellońskim, w tym samym roku obronił rozprawę habilitacyjną. W latach 1946–1948 był profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Toruńskiego, 1947–1956 Uniwersytetu Poznańskiego (od 1955 pod nazwą Uniwersytet im. Adama Mickiewicza). W Poznaniu pełnił funkcję dziekana Wydziału Humanistycznego i Filologicznego (1950–1954). W 1956 został profesorem zwyczajnym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Od 1953 był równocześnie pracownikiem Polskiej Akademii Nauk; pełnił m.in. funkcję wicedyrektora Instytutu Badań Literackich PAN, w 1973 przyczynił się do utworzenia w Krakowie Instytutu Języka Polskiego PAN i został jego pierwszym dyrektorem (do 1979). W 1979 przeszedł na emeryturę.
W 1989 został członkiem reaktywowanej Polskiej Akademii Umiejętności, objął zarazem kierownictwo Wydziału Filologicznego akademii. Brał udział w pracach komitetów PAN – Komitetu Językoznawstwa (1985–1986 przewodniczący, następnie honorowy przewodniczący) i Komitetu Słowianoznawstwa, był również członkiem i przewodniczącym Komisji Językoznawstwa i Słowianoznawstwa Oddziału PAN w Krakowie. W latach 1976–1991 przewodniczył Międzynarodowej Komisji Struktury Gramatycznej Języków Słowiańskich (w 1991 otrzymał tytuł honorowego przewodniczącego). Krótko po wojnie uczestniczył w pracach Głównej Komisji Ustalenia Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych. Był ponadto członkiem wielu towarzystw i instytucji naukowych, m.in. Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego (któremu od 1983 przewodniczył), Towarzystwa Naukowego w Toruniu, Poznańskiego Towarzystwa Naukowego, Instytutu Zachodniego w Poznaniu, Instytutu Śląskiego w Opolu.
Doktoraty honoris causa nadały Stanisławowi Urbańczykowi uniwersytety w Salzburgu (1972), Ołomuńcu (1991), Poznaniu, Erlangen. Otrzymał również złoty medal im. Josefa Dobrovskiego Czechosłowackiej Akademii Nauk. Stanisław Urbańczyk był żonaty z Aliną z domu Nitsch, miał troje dzieci (synów Stanisława Jakuba, ur. 1938 i Kazimierza, ur. 1944 oraz córkę Annę, ur. 1947). Zmarł w wieku 92 lat, jeszcze niespełna miesiąc przed śmiercią biorąc udział w inauguracji roku akademickiego na Uniwersytecie Jagiellońskim. Został pochowany na cmentarzu Rakowickim (kwatera Ł zach.)[2].
Twórczość
edytujZainteresowania naukowe Urbańczyka obejmowały historię języka, dialektologię, leksykografię, mitologię. W latach 1953–2001 kierował pracami redakcyjnymi nad Słownikiem staropolskim, pod jego kierownictwem ukazało się jedenaście tomów (w tym ostatni zeszyt ukazał się w 2002 i redagował go zespół). Był redaktorem naczelnym czasopism „Polonica” i „Język Polski” (organu Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego, 1982–1997[3]). Współpracował z Polskim Słownikiem Biograficznym. Przygotował do wydania oraz opatrzył wstępem i komentarzami Biblię królowej Zofii (1961-1971). Był również współautorem i redaktorem Encyklopedii języka polskiego (1991).
Wybór artykułów Stanisława Urbańczyka ukazał się w zbiorach Szkice z dziejów języka polskiego i Prace z dziejów języka polskiego. Był również autorem wspomnień – Uniwersytet za kolczastym drutem (Sachsenhausen – Dachau) (1946) i Z miłości do wiedzy (1999).
Ogłosił ponadto m.in.:
- Z dawnych stosunków językowych polsko-czeskich. Cz. I. Biblia królowej Zofii a staroczeskie przekłady Pisma św. (1946)
- Religia pogańskich Słowian (1947)
- Słownik staropolski (1953–2002) red. naczelny[4]
- Zarys dialektologii polskiej (1962)
- Dawni Słowianie – wiara i kult (1991)
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski,
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1962)[5],
- Order Sztandaru Pracy II klasy
- Złoty Krzyż Zasługi[6]
i inne.
Przypisy
edytuj- ↑ Stanisław Urbańczyk: Z miłości do wiedzy. Wspomnienia. Kraków 1999.
- ↑ Jan Wiktor Tkaczyński (red.), Pro Memoria III. Profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego spoczywający na cmentarzach Krakowa 1803-2017, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2018, s. 302, ISBN 978-83-233-4527-5.
- ↑ Historia czasopisma. jezyk-polski.pl. [dostęp 2014-05-16].
- ↑ Urbańczyk 1953 ↓.
- ↑ Wysokie odznaczenia państwowe. „Dziennik Bałtycki”. Nr 279, s. 12, 23 listopada 1962.
- ↑ 16 lipca 1954 „za wybitne zasługi w dziedzinie nauki” M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1566
Bibliografia
edytuj- Kto jest kim w Polsce. Informator biograficzny, Edycja 3, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1993.
- Stanisław Urbańczyk, Słownik staropolski tom 1, zeszyt 1, (A-Ażeć), wstęp „Z historii słownika”, Warszawa: Pracownia, Polska Akademia Umiejętności, 1953.