Półksiężyc

Półksiężyc – symbol w kształcie sierpa Księżyca. Symbol islamu od XIX wieku. Stosowany również w kulturze europejskiej.

Ikona półksiężyca

Półksiężyc jako symbol islamu

Półksiężyc (arab. hilal) był motywem często występującym w sztuce dekoratywnej krajów muzułmańskich, początkowo pod wpływem sasanidzkim i bizantyńskim. Można go spotkać na pierwszych monetach kalifatu, które kontynuowały jeszcze tradycje wspomnianych wyżej państw, a także na monetach Mameluków. Był on także jednym z wielu symboli używanych na swoich sztandarach przez Imperium Osmańskie. Mniej więcej od połowy XV wieku w sztuce europejskiej półksiężyc zaczęto uważać za symbol Imperium osmańskiego i szerzej islamu. Tak więc kiedy w roku 1720 Ludwik XV urządził pokaz ogni sztucznych na cześć osmańskiego ambasadora Mehmeda Çelebiego, ten ze zdumieniem dowiedział się, że jego władca i kraj będą symbolizowane przez półksiężyc.

Kiedy na początku XIX wieku sułtan Selim III rozpoczął reformowanie armii na wzór europejski, uznał, że powinna ona mieć swój oficjalny sztandar, i przyjął dla armii i floty flagi z półksiężycem i gwiazdą na czerwonym tle. Po obaleniu Selima w roku 1807 flagi te zostały odrzucone, jednak w roku 1827 przywrócił je Mahmud II. Jako drugi kraj muzułmański flagę zawierającą półksiężyc przyjęła Tunezja za panowania Husajna II (1824-1835). Takiej flagi zaczął używać także Egipt, a w XX wieku Pakistan, Libia, Malezja i Algieria. W Imperium osmańskim półksiężyc pojawił się także na jego pierwszych znaczkach pocztowych z roku 1863 i zaczął być używany przez szereg muzułmańskich organizacji i ruchów, np. zwolenników Mahdiego. Czerwony Półksiężyc został także uznany za symbol odpowiadający zachodniemu Czerwonemu Krzyżowi. Podsumowując, począwszy od XIX wieku początkowo świecki symbol półksiężyca zaczął być przez muzułmanów postrzegany jako jeden z symboli ich religii.

Symbol półksiężyca na flagach państwowych

• 
  Flaga Algierii
• 
  Flaga Azerbejdżanu
• 
  Flaga Cypru Północnego (de facto niepodległego)
• 
  Flaga Komorów
• 
  Flaga Libii
• 
  Flaga Malezji
• 
  Flaga Mauretanii
• 
  Flaga Imperium Osmańskiego
• 
  Flaga Pakistanu
• 
  Flaga Sahary Zachodniej (obecnie pod kontrolą marokańską)
• 
  Flaga Singapuru
• 
  Flaga Tunezji
• 
  Flaga Turcji
• 
  Flaga Turkmenistanu
• 
  Flaga Uzbekistanu

Półksiężyc w kulturze europejskiej

Matka Boska Ostrobramska

Chrześcijaństwo zachodnie

W chrześcijaństwie wschodnim półksiężyc symbolizował zwycięstwo chrześcijaństwa nad pogaństwem. Na zdjęciu zachowany krzyż wotywny przy cerkwi parafialnej we wsi Puchły na Białostocczyźnie

Symbol półksiężyca występuje w chrześcijaństwie zachodnim, szczególnie w połączeniu z postacią Maryi, w nawiązaniu do tekstu Apokalipsy św. Jana. Postać najczęściej przedstawiana jest stojąca na półksiężycu o skierowanych ku górze rogach, bądź jako półpostać wyłaniająca się zza podobnie ułożonego półksiężyca. W czasie wojny polsko-bolszewickiej półksiężyc (jako symbol maryjny) występował łącznie z gwiazdą na proporczykach Pułku Jazdy Tatarskiej. W okresie międzywojennym tradycję kontynuował 1 szwadron (tatarski) 13 Pułku Ułanów Wileńskich.

Wotum z 1849 r. w postaci srebrzystego półksiężyca znajduje się w dolnej części obrazu Matki Boskiej Ostrobramskiej.

Chrześcijaństwo wschodnie

W chrześcijaństwie wschodnim półksiężyc symbolizował zwycięstwo chrześcijaństwa nad pogaństwem i w swej symbolice umieszczano go jako ozdoba u dołu krzyża. Taka symbolika jest ściśle powiązana z podbojem Bizancjum przez Turków oraz najazdami tatarsko-mongolskimi na ziemie ruskie (Podbój Rusi przez Mongołów).

Leliwa – polski herb szlachecki.

Półksiężyc w sfragistyce i heraldyce

Ryszard I Lwie Serce (1189–1199) używał emblematu przedstawiającego półksiężyc rogami zwrócony ku górze z umieszczoną na nim sześcioramienną gwiazdą. Półksiężyc występuje także na średniowiecznych pieczęciach polskich władców dzielnicowych. Widnieje on na pieczęci Henryka I Brodatego z lat 1203/1234 (postać księcia z tarczą romańską, pośrodku której znajduje się półksiężyc rogami zwrócony ku górze, nad prawym rogiem którego widnieje krzyż równoramienny). Pochodzenie tego godła budzi wiele wątpliwości. W późniejszym okresie półksiężyc można odnaleźć na polskich herbach szlacheckich, np. herbie Leliwa i Sas.

Złoty księżyc na srebrnej tarczy był herbem niemieckiej rodziny von Trier, a w 1324 roku został nadany herb Monstern, w którym znajduje się półksiężyc zwrócony rogami ku górze a nad nim gwiazda.

Bibliografia

• R. Ettinghausen: Hilāl. W: B. Lewis, V.L. Ménage, Ch. Pellat, J. Schacht: The Encyclopaedia of Islam. New Edition. Volume III. Leiden: E.J. Brill, 1986. ISBN 90-04-08118-6. Brak numerów stron w książce
• (dotyczy sekcji „Półksiężyc w sfragistyce i heraldyce”) Wojciech Górczyk: Półksiężyc, orzeł, lew i smok. Uwagi o godłach napieczętnych Piastów. Histmag, 2009-06-14.