Vikipedi

Bingöl

Bingöl ilinin merkezi olan şehir
Bu sayfa Bingöl ilinin şehir merkezini anlatmaktadır. İl için Bingöl (il) sayfasına bakınız.

Bingöl (eski adı: Çapakçur, Zazaca: Çolik/Çolig,[2] Kürtçe: Çewlîg,[3] Ermenice: Ճապաղջուր[4] romanize: Chapaghjur), Bingöl ilinin merkezi olan şehirdir. Doğu Anadolu Bölgesi'nin Yukarı Fırat Bölümü'nde doğusunda Solhan, güneyinde Genç, kuzeyinde Adaklı kuzeydoğusunda Karlıova, kuzeybatısında Kiğı ilçeleri, batısında ise Elazığ ili ile çevrilidir.

Bingöl
Şehir
Bingöl'den bir görünüm
İlçenin Bingöl ilindeki konumu
İlçenin Bingöl ilindeki konumu

Bingöl'ün Türkiye'deki konumu
ÜlkeTürkiye
BölgeDoğu Anadolu Bölgesi
İlBingöl
İdare
 • Belediye başkanıErdal Arıkan (AK Parti)[1]
Rakım1153 m
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu
12000
Alan kodu0426
Plaka kodu12
Resmî site
bingol.bel.tr

Bingöl merkez ilçe nüfusu 2021 istatistiklerine göre 168.953 kişidir.[5]

Etimoloji

değiştir

Bingöl'ün bilinen en eski adı Cebel-cur olup Cebel dağ, Cur ise akan anlamına gelmektedir. Bu ismin zamanla "Çapakçur" ismiyle telaffuz edildiği düşünülmektedir. Çapakçur ismi de akan temiz su anlamına gelmektedir. Osmanlı seyyahı Evliya Çelebi, seyahatnâmesinde bu ismi Makedon Kralı, Büyük İskender tarafından verildiğini belirtmektedir. Seyahatnâmede; Büyük İskender'in vücudundaki dayanılmaz ağrılar için 'Ab-ı Hayat' suyunu aramaya başladığı ve nihayet kaynağın kendisi olmasa da ondan beslenen bir pınardan içip ağrılarından kurtulduğundan söz eder. İskender, bu suya Makdis lisanı üzerine cennet suyu anlamına gelen 'Çapakçur' adını verir ve burada kendi adına bir kale yapılmasını ve adının Çapakçur konulmasını istemiştir.[6][7] Bazı kaynaklarda "Mingöl" olarak yani "göller bölgesi" olarak geçmektedir. Mingöl, isminin zamanla halk tarafından Bingöl şeklinde telaffuz edilmiş olup bin tane göl anlamına geldiği öne sürülmektedir.[8] Orta Asya'da Bingöl ismine benzer Mink Köl kullanımlarına rastlanılmaktadır. Bingöl, için kullanılmakta olan diğer bir isim ise Çevlik, Çorlik veya Çolik'tir. Bingöl'ün yerleşim alanı Çapakçur kale ve çevresi sarp kayalıklar üzerine inşa edildiği için iskâna elverişli olmadığından, dere yatağındaki Çorlik'e nakledilmiştir. Çevlik veya Çolik bağ ve bahçe anlamında olup bu isimler günümüzde hala ahali tarafından kullanılmaktadır. 1944'e kadar Çapakçur ismi resmi olarak kullanılmıştır. Devlet Şurası İkinci Dairesi'nin 10.9.1944 tarihli ve 2490/1783 sayılı ve Umumi Heyetinin 28.8.1944 tarihli ve 44.148.143 sayılı mütalaalarını havi mazoştalar İcra Vekilleri Heyetince 13.12.1944 tarihinde tetkik edilerek; adı geçen vilayet merkezi olan Çapakçur adının "Bingöl" olarak değiştirilmesi, 1580 sayılı Belediye Kanununun 9. maddesine kabul olunmuştur.[9]

Tarihçe

değiştir

Bingöl eski adıyla Çapakçur, ilkçağlarda Urartuların sınırı içinde olduğu bilinmektedir. Tarihi Urartu Yolu da şehirden geçmektedir. Şehir, daha sonra sırasıyla Asurlular, Persler ve Büyük İskender'in hâkimiyetine geçmiştir.

651 yılında, Halife Osman zamanında İslâm orduları hâkimiyetine girdi. Bu hâkimiyet, Bizans ile Müslümanlar arasında sık sık el değiştirdi. Malazgirt Zaferiyle, Büyük Selçuklu İmparatorluğu hâkimiyetine altına giren Çapakçur, Daha sonra; Eyyûbîler, Celâleddin Harezmşah, Timur, Safevîler'in hâkimiyetine geçti. 9. Osmanlı padişahı I. Selim döneminde Çapakçur, Osmanlı İmparatorluğu topraklarına katıldı. Vital Cuinet; 19. yüzyılın sonlarında Çapakçur'un 450 hane, 8 dükkân, 1 fırına sahip, üzüm bağları ve meyve bahçeleriyle çevrilmiş 1075 kişilik nüfusuyla küçük bir yerleşim yeri olduğunu ve şayak ismi verilen dokuma üretilerek çevre yerlere gönderildiğini belirtmektedir.

I. Dünya Savaşı'nda 1915-1917 yıllarında Ruslar'a karşı yapılan Çapakçur Muharebelerine sahne olan şehir, 1924 yılında sancaklar vilayet olarak dönüştürülürken Genç sancağı da il oldu ve Çapakçur ilçe merkezi olarak buraya bağlandı. Daha sonra 1927'de Genç vilâyeti lağvedilince Çapakçur Elazığ'a bağlı bir kaza merkezi oldu. 4 Ocak 1936 tarihinde Bingöl iline merkez olmuştur.[10]

Coğrafya

değiştir

Bingöl, Doğu Anadolu Bölgesi'nin Yukarı Fırat Bölümünde yer alır. Bingöl il Merkezi, denizden 1151 m. yükseklikte Çapakçur Ovasının kuzeybatı köşesinde Murat Nehrine Genç ilçesi civarında kavuşan Göynük suyunun bir koluna hakim olan düzlük üzerinde kurulmuştur. İran transit yolu üzerinde yer alan Bingöl, daha önceden burada vadi içinde kurulu durumda iken şehrin 1950'li yılardan sonra hızla gelişmesi sonucu üzerine hakim olan düzlüğe taşınır. İl merkezi, Diyarbakır-Bingöl-Erzurum yol güzergahında da bulunmaktadır. Bingöl ilinin yüz ölçümünün yüzde 22.82'si merkez ilçeye aittir.[11]

Depremler

değiştir

22 Mayıs 1971 tarihinde merkez üssü Bingöl merkeze 10 km mesafedeki Göynüksuyu Vadisi ile Çapukçur Ovası'nın kesiştiği yerde 6,8 Ms büyüklüğünde deprem meydana geldi. Depremde 878 kişi öldü, 700 kişi yaralandı, 9111 bina hasar gördü veya yıkıldı.[12] 1 Mayıs 2003 tarihinde Merkezi Bingöl olan yerel saatle 03.27'de (00:27 UTC) gerçekleşen, Türkiye'nin doğusunu etkileyen, 6,4 büyüklüğündeki deprem meydana gelmiştir. Depremden etkilenen bölgede en az 176 kişi öldü, 625 bina çöktü veya ağır hasara uğradı.[13] 8 Mart 2010'da merkez üssü Bingöl'ün 45 km (28 mil) batısındaki Elazığ ilinin Karakoçan ilçesi olmak üzere 5.9 büyüklüğünde bir deprem daha yaşadı.[14]

Nüfus

değiştir
Yıl Toplam Şehir Kır
Çapakçur ilçesi (Elâzığ)
1927[15] 10.395 1.214 9.181
Çapakçur ilçesi (Muş)
1935[16] 12.782 961 11.821
Bingöl merkez ilçezi
1940[17] 15.214 1.418 13.796
1945[18] 16.429 1.616 14.813
1950[19] 24.430 3.877 20.553
1955[20] 30.096 6.866 23.230
1960[21] 36.190 8.526 27.664
1965[22] 43.883 11.727 32.156
1970[23] 53.808 17.220 36.588
1975[24] 64.810 22.047 42.763
1980[25] 75.520 28.146 47.374
1985[26] 86.988 34.024 52.964
1990[27] 95.445 41.590 53.855
2000[28] 116.411 68.876 47.535
2007[29] 129.885 86.511 43.374
2008[30] 131.666 86.113 45.553
2009[31] 134.854 89.224 45.630
2010[32] 133.916 87.918 45.998
2011[33] 140.753 95.669 45.084
2012[34] 142.455 98.424 44.031
2013[35] 143.624 99.260 44.364
2014[36] 147.087 103.441 43.646
2015[37] 150.626 108.267 42.359
2016[37] 153.011 111.364 41.647
2017[37] 157.921 117.014 40.907
2018[37] 160.165 117.556 42.609
2019[37] 164.835 123.958 40.877
2020[37] 165.867 125.375 40.492

Ekonomi

değiştir

Tarım ve hayvancılığın ön planda olduğu şehirde Sütaş'ın kurduğu dördüncü entegre tesisleri bulunmaktadır.[38] Bingöl, Türkiye'de arıcılığın yapıldığı önemli illerdendir. 84.269 adet kovandan 1263 ton bal elde edilir. 14,9 kg ile kovan başına verim Türkiye ortalamasının (14,5 kg) az üzerindedir. Türkiye'deki kovan sayısı ve bal üretiminin %1,5'ini Bingöl gerçekleştirir.[39] Bingöl balı 120 ülkeden 600 yarışmacının katıldığı 45. Apimondia Uluslararası Arıcılık Kongresinde, Dünya 2.'si seçilmiştir.[40] Bingöl Üniversitesi bünyesinde arı ölümlerine sebep olan hastalık ve zararlar için Arı ve Doğal Ürünler Uygulama ve Araştırma Merkezi ve Veterinerlik Fakültesine bağlı Hayvan Hastanesi de bulunmaktadır.[41][42]

Eğitim

değiştir
Ana madde: Bingöl Üniversitesi

2007 yılında kurulan Bingöl Üniversitesi 10 fakülte, 5 enstitü, 1 yüksekokul, 6 meslek yüksekokulu, 3 rektörlüğe bağlı bölüm, 24 araştırma ve uygulama merkezi ile faaliyetlerini sürdürmektedir. Fakülteler merkez kampüs içerisinde yer almaktadır.[43] İlk ve orta seviyede eğitim-öğretim, Millî Eğitim Müdürlüğüne bağlı okullarda yapılmaktadır. Yaygın eğitim ise Halk Eğitim Merkezi aracılığıyla yürütülmektedir.

Ulaşım

değiştir

Karayolları

değiştir

Bingöl D 300 karayolu üzerinde bulunan bir ildir D 300 karayolu İstanbul, İzmir İran arası uluslararası bir yoldur şehirlerarası otobüs terminalinden Türkiye'nin çoğu iline seferler yapılmaktadır.

Demiryolları

değiştir

TCDD'ye ait Genç Tren İstasyonu şehir merkezine 20 km. mesafededir.

Havayolları

değiştir

Bingöl Havalimanı Haziran 2013 tarihinden itibaren uçuşlara açıktır. İstanbul ve Ankara'ya direkt uçuşlar mevcuttur. Ayrıca Elazığ, Erzurum, Diyarbakır Havaalanı veya Muş Havaalanı üzerinden ulaşmak da mümkündür. Bu havaalanlarından otobüs yolculuğu yaklaşık 2 saat sürer.

Kardeş şehirler

değiştir

Spor

değiştir
 
Hesarek Kayak Merkezi

Bingöl şehir merkezini futbolda Bölgesel Amatör Lig'de 12 Bingölspor temsil etmektedir. 2020-2021 sezonu Voleybol Efeler Liginde mücadele eden maçlarını Bingöl Karşıyaka Spor Salonunda oynayan Solhanspor, ligi 9. sırada tamamlamıştır.

Büyük Bingöl Spor Kulübü, 2014 yılından beri Futsal Liginde mücadele etmektedir.[46]

Bingöl'ün önemli spor tesisleri: Bingöl Şehir Stadyumu (3.000), Merkez Karşıyaka Spor Salonu (5.000), Merkez Kapalı Yarı-Olimpik Yüzme Havuzu (500), Çok Amaçlı Spor Salonu, Sporcu Eğitim Merkezi, Atletizm Sahası, Hesarek ve Yolçatı Kayak merkezleri.[47]

Belediye başkanları

değiştir
№ Belediye Başkanı Görev Başlangıcı Görev Bitişi Parti
1 Cemal Elçi 1936 1940 Cumhuriyet Halk Partisi
2 Tevfik Turan 1945 1948
3 Ahmet Bayram 1948 1955 Millet Partisi
4 Halil Timur 1955 1960 Bağımsız
5 Faik Ertuğrul 1963 1973 Cumhuriyet Halk Partisi
6 Sait Aymaz 1973 1977
7 Hikmet Tekin 1977 1979 Milliyetçi Hareket Partisi
8 Hilmi Elçi 1979 1980 Bağımsız
9 M. Sıddık Börü 1984 1989 Anavatan Partisi
10 Selahattin Kaya 1989 1994 Sosyaldemokrat Halkçı Parti
11 Selahattin Aydar 1994 1996 Refah Partisi
12 Bedri Tuğ 1996 1998
1998 1999 Fazilet Partisi
13 Feyzullah Karaaslan 1999 2004 Halkın Demokrasi Partisi
14 Hacı Ketenalp 28 Mart 2004 4 Nisan 2009 Adalet ve Kalkınma Partisi
15 Serdar Atalay 4 Nisan 2009 3 Nisan 2014
16 Yücel Barakazi 3 Nisan 2014 5 Nisan 2019
17 Erdal Arıkan 5 Nisan 2019 Görevde

Kaynak:[48]

Kaynakça

değiştir
  1. ^ "Bingöl Belediye Başkanı". 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2020. 
  2. ^ "Zazaca Bingöl:Çolig/Çolik" (PDF). 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2020. 
  3. ^ "Çolig Zazalarından tepki". 21 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2020. 
  4. ^ "Ermenice isim". 21 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2021. 
  5. ^ "2021 Bingöl Merkez Nüfusu". 31 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2021. 
  6. ^ Evliya Çelebi Seyahatnamesi, İstanbul 1999, c. III, s. 225.
  7. ^ "Bingöl adının kaynağı". 24 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2021. 
  8. ^ "Bingöl Belediyesi 0426 213 12 18". www.bingol.bel.tr. 24 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2021. 
  9. ^ "Bingöl Vilayetinin kurulması ve idari yapılandırması". 24 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2021. 
  10. ^ "Çapakçur Şehri". www.sabah.com.tr. 2 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2021. 
  11. ^ "İl merkezi coğrafi yapısı". 26 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2021. 
  12. ^ "22 Mayıs 1971 Bingöl Depremi". 2 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2021. 
  13. ^ "THE BİNGÖL EARTHQUAKE OF MAY 1, 2003" (PDF). 3 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Ağustos 2021. 
  14. ^ Bingöl'de Deprem Paniğinden Altı Yaralı
  15. ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
  16. ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  17. ^  . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016. 
  18. ^  . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  19. ^  . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  20. ^  . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  21. ^  . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
  22. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  23. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  24. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  25. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  26. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  27. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  28. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  29. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  30. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  31. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  32. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  33. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  34. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  35. ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
  36. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
  37. ^ a b c d e f
    • "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016. 
    • "Merkez Nüfusu - Bingöl". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021. 
    • "Bingöl Merkez Nüfusu". nufusune.com. 
  38. ^ "Sütaş Bingöl Entegre Tesisleri". 28 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2021. 
  39. ^ SANDAL, Ersin Kaya; KAN, Celal (2013). "Bingöl İli'nde Arıcılık Faaliyetleri". Türk Coğrafya Dergisi. 21 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2016. 
  40. ^ "Bingöl balı Türkiye 1. si, Dünya 2. seçildi". 4 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2021. 
  41. ^ "Bingöl Üniversitesi Arı ve Doğal Ürünler Uygulama ve Araştırma Merkezi". 26 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2021. 
  42. ^ "Hayvan hastanesi hazır". 26 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2021. 
  43. ^ "Bingöl Üniversitesi, Akademik birimler". 8 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2021. 
  44. ^ "Kardeşlik sofrası kuruldu". 20 Eylül 2017. 26 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2023. 
  45. ^ "Malatya ve Bingöl kardeş şehir oldu". 14 Nisan 2023. 26 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2023. 
  46. ^ "Büyük Bingöl Spor". 19 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2022. 
  47. ^ "Spor Tesisleri". 26 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2021. 
  48. ^ "Eski Başkanlar". 9 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2024. 

Dış bağlantılar

değiştir
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Bingöl&oldid=34430546" sayfasından alınmıştır
  NODES