Alĝafario
Alĝafario en Esperanto[1] aŭ Aljaferio laŭ la hispana formo (hispane Aljafería [alĥafeRIa],[2] arabe قصر الجعفرية, latinliterigo laŭ sistemo DMG Qasr al-Jaʿfariya) estas islamdevena palaco aŭ alkazaro de Zaragozo, Hispanio.
| Alĝafario | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Palacio de la Aljafería | |||||
 | |||||
| palaco monumento parlamentejo burgo fortified palace (en)  
| |||||
| Bazaj datoj | |||||
| Konstrustilo | Mudeĥara arkitekturo de Aragono • hispana gotika arkitekturo • renesanca arkitekturo • Plateresko • Taifa art vd | ||||
| Lando | Hispanio vd
| ||||
| Situo | Zaragozo | ||||
| Situanta sur | Calle los Diputados | ||||
| Situo | |||||
| Geografia situo | 41° 39′ 23″ N, 0° 53′ 49″ U (mapo)41.65649-0.89707999999999Koordinatoj: 41° 39′ 23″ N, 0° 53′ 49″ U (mapo) | ||||
| |||||
 Alĝafario | |||||
| Parto de | Mudeĥara arkitekturo de Aragono vd
| ||||
| Posedata de | Banu Hud vd | ||||
| |||||
Historio de la monumento
redaktiTiu ĉi palaco datas de la duono de la 11-a jarcento, kaj estas unu el la malmultaj kiun oni konservas relative kompleta de la arkitekturo hispana-muzulmana, kaj ĝi estis konstruita sub ordono de la dua monarĥo de la Zaragoza Tajfo, Abu Jafar Ahmed al-Muqtadir Billäh, kiu regis la tajfon de la jaro 1046 ĝis 1082, nome la plej longa regado de ĉiuj tajforeĝoj de Al-Andalus. Oni ĝin konstruis kiel distra vilao aŭ "amuza domo" kaj oni nomis ĝin al-Ja'fariJa (Aljaferio) aŭ Qasr Där al Surür (palaco de la Hojo), ĉe kies belaj salonoj okazis la oftaj festoj de la regno, kaj kie la grandaj poetoj, kiujn al-Muqtadir malavare protektis, verkis kaj recitis la plej bonajn poemojn.
Tiu reĝo, al-Muqtadir, amis la sciencon kaj poezion, kaj la historiisto al-Saqundi (naskiĝinta en 1231) diras en sia verko "La hispana islamo": "Vi havas reĝon, al-Muqtadir, sinjoro de Saraqusto, vere mirinda saĝulo pri astronomio, filozofio, geometrio kaj poezio". Efektive, elstara matematikisto, li verkis ankaŭ belajn poemojn, kaj al la palaco Aljaferio, kiun li ordonis konstrui li dediĉis versojn.
Post longa regado (34 jaroj) forpasis al-Muqtadir kaj okupis la tronon de Saraqusto sia filo al-Mutamin, homo kun profunda inklino al studado, vera intelektulo, pri kiu oni scias ke li estis elstara matematikisto kaj poeto. Oni ankaŭ scias ke li multe amis celebri dumnoktajn festojn ĉe la rivero Ebro, kaj la kronikisto Fath ibn Jaqän rakontis pri unu el ili: "La ŝipeton de la princo ĉirkaŭis multnombraj barkoj; la melodioj de la kordinstrumentoj (precipe liutoj) estis tiel belaj, ke la navigantoj sin sentis devigataj halti por ĝui la magion de tiuj sorĉaj muzikoj kaj ofte mutiĝis ĉar krom la muziko ofte oni recitis belajn versojn, kiel tiuj de Ibn Hasdäy.
Post la konkero de Zaragozo fare de Alfonso la 1-a en la jaro 1118, la Aljaferio restis kiel sidejo de la kristanaj monarĥoj, kiuj ofte remodeligis kaj ampleksigis ĝin supermetante novan etaĝon sur la muzulmana konstruaĵo. La plej gravaj konstruoj estis tiu sub regado de Pedro la 4-a dum la 14-a jarcento, kaj precipe tiu de la Katolikaj Gereĝoj je la fino de la 15-a. Ankaŭ dum tiu kristana epoko, la Aljaferio estis scenejo de multenombraj festoj kaj celebradoj, kaj post tiu hela epoko ĝi estis sidejo de la Inkvizitora Tribunalo, kiu okupis la palacon ĝis 1706.
Malsupre kaj, maldekstre, oni konstruis apartan ejon kie nun funkcias la parlamento de Aragono.
Post multaj jaroj de forlaso, la Belarta Ĝenerala Direkcio de Hispanio komencis ripari kaj restarigi la palacon Aljaferio, kaj tiel estis kiel iom post iom reaperis la belegaj profiloj de tiu bela muzulmana palaco.
Priskribo
redakti
Oni eniras tra pordego kun hufofera arko, de kalifa tipo, inter du murkuboj. La unuan lokon kiun la vizitanto trovas estas la tiel nomita korto San Martin (sankta Marteno), dekstre, kun la preĝejo kies nomo ĝin donas, verko de la 14-a jarcento. Ekde tiu ĉi korto, apud la enirmuro, oni eniras en la tiel nomitan korton de Sankta Isabel tra pordo triarka, tre ornamita. Estas tiu ĉi la centra korto de la muzulmana palaco. Antaŭe estis ornamita de du basenoj kaj ĝardenoj. Ĉe la suda portiko –maldekstre de la aktuala korteniro- oni starigas nun la belegajn arkojn plurlobajn kovritajn de riĉega dekoracio.
Ĉe la norda portiko, estas videblaj la plej granda parto de la salonoj. Unue "la granda salono", enmarkita de grandaj plurlobaj arkoj kun belegaj kapiteloj tajlitaj el alabastro laŭ stilo el korinta stilo. Komunikas tiu ĉi al hejm-kapelo, ne ĝuste nomita moskeo. Oni eniras ĝin tra pordo de hufferaforma arko, enmarkita en ornama profilo, kun abunda dekoracio interne de la arko, kaj ĉirkaŭ ĝi, farita per speciala gipso ĉizita. Interne, la hejmkapelo estas oktogonforma. Malsupre estas ornamita tre abunde per miksliniaj arketoj, escepte tiu parto kiu korespondas al la eniro kaj al "mihrabo", aŭ niĉo orientigita al la Mekko. La "mihrabo" estas ornamita kaj la arko kiu ĝin enmarkas estas laŭ kordova tipo.
La dua etaĝo estas konstituita de malgranda tribuno kun mudeĥaraj pentraĵoj de la 13-a jarcento kaj ĝi estas kovrita de moderna volbo kun krucigitaj arkoj. La kapiteloj estas laŭ kordova tipo. Ekde "la granda salono" kaj tra malgranda korto kun miksliniaj arkoj, oni alvenas en la marmoran salonon, tiel nomita pro la platŝtonoj kiuj kovris la plankon. La dekoracio situas sur la supera parto de ties muroj, kun diversaj motivoj, precipe arketoj kaj ornamoj gipse ĉizitaj.
Tra malgranda korto oni alvenas en la ĉefturon de la Trobadoro, kie Garcia Gutierrez disvolvis parton de la agado de sia dramo sur kiu estis bazita la opero de Verdi. Estis la ĉefturo, kaj kvankam ĝia konstruo devenas de la 9-a jarcento, oni surmetis novajn etaĝojn dum ia tempo, kiu iras de la 11-a ĝis la 14-a jarcento.
Ankaŭ ekde la "granda salono" oni povas pasi al la salonoj de la Katolikaj Gereĝoj. La ampleksa "ceremonia ŝtuparo" kovrita de plafono tempere pentrita, kun emblemoj de la Gereĝoj: jugo kaj sagoj kaj la lemo "Tiel rangas", prezentas verandon gipse ĉizita kun gotikaj motivoj, tute same kiel la dekoracioj de la grandaj fenestroj kiuj lumigas ilin. La palaco, en sia strikta senco, konsistas esence pri galerio, ĉe kies fenestroj kaj pordoj pretigas la iradon al la "orumita salono" aŭ tronsalono, kaj ankaŭ al la salonoj nomitaj "de la perdiĝintaj paŝoj". La fundamenta ĉambro estas la tronsalono, ampleksega salono rektangula superkovrita de belega kaj okulfrapa mudeĥara plafono, konsistanta el du partoj: belega verando sub kie etendiĝas skribaĵo kiu citas la reĝojn kaj siajn titolojn, kaj la daton kiam tiu salono estis finkonstruita: nome jaro 1492. Super tiu ĉi galerio komenciĝas la belega kasonplafono ornamita de elementoj gotikaj kaj mudeĥaraj. Je la fino de tiu alo, kaj ĉirkaŭante la tronsalonon, estas la tri salonoj de la "perdiĝintaj paŝoj", kovritaj de belaj lignaj ornamoj kun elementoj kaj gotikaj kaj mudeĥaraj.
Fonto
redakti- El Vizito al la palaco Aljaferio, el Kongres-libro de 72-a HEK, Zaragozo, 3 – 5 majo 2013, paĝo 19-21.
 |
 |
Notoj
redakti- ↑ Estas preferinda Alĝafario kiel kompromisa formo, kiu tamen konservas la araban prononcon de ĝ, kiel la rekonstruebla prononco de la latinida Aljaferia (tiu “e” verŝajne respondas al la impreso, kiun donis al latinidaj oreloj la palata alofono de “a”, kiel en multaj aliaj kazoj). Eĉ se la ĉefa formo havos “e” post la “f”, devus esti mencio de la etimologio: “tiu rilata al Ĝa‘far”, kie Ĝa‘far estas nomo de persono. La unua silabo (al) estas difina artikolo, kaj la finaĵo (-ijja) estas ina singulara formo de deriva sufikso, kiu formas adjektivon, kutime el substantivo. Tio estas, la kastelo de Ĝa‘far, aŭ la kastelo dediĉita al Ĝa‘far (tio estas, tiel nomata pro Ĝa‘far). Tiu signo inter “a” kaj “f” estas faringa, voĉa frikativa konsonanto (kiun oni prononcas kunpremante la muskolojn, kiujn oni uzas por gluti, tamen samtempe eligante aeron). Oni ankaŭ menciu pri la nuntempa prononco en la kastilia (fakte ekde proksimume la dekkvina jarcento, kiam ĝ, ĵ kaj ŝ malantaŭeniris en la buŝo ĝis la malantaŭa parto de la palato kaj “fariĝis” ĥ. Verŝajne, tiu “j” neniam prononciĝis kiel en esperanto. La etimologia fonemo estis la sama kiel en "Ĝibraltaro". Eventuale ĵ estus pravigebla kiel kompromiso inter alofono de la etimologia fonemo (ĵ estas ofta libera alofono de ĝ en la araba) kaj la skriba formo, kiu ankaŭ meritas pripenson kaj pritakson ĉe esperantigo de vortoj. Laŭ analizo de fakulo Ricardo Felipe Albert Reyna.
- ↑ Jen kelkaj referencoj: "Aljaferio": En diversaj lokoj:
- libro "Lirikaj perloj de Al Andalus" (A. Marco), p. 231
- Kongres-Libro de HEK 2013, p. 19
- revuo "Boletín" de HEF, n-ro 402, p. 14
- iama turisma broŝuro pri Zaragozo. Tiu vorto estas pli simila al hispana vorto... Tiel aperas en iu ttt-paĝo kun indikoj en esperanto: [1].
Eksteraj ligiloj
redakti- Almagro, Antonio, «La imagen de la Aljafería a través del tiempo. Evolución morfológica», en Bernabé Cabañero Subiza (dir.), La Aljafería, vol. II, Zaragoza, Cortes de Aragón, 1998, paĝoj 407-421. ISBN 978-84-86794-94-1 [2] Alirita la 6an de Januaro 2017.
- Borrás Gualis, Gonzalo M. kaj Bernabé Cabañero Subiza (kunord.), La Aljafería y el Arte del Islam Occidental en el siglo XI. Actas del Seminario Internacional celebrado en Zaragoza los días 1, 2 y 3 de diciembre de 2004, Zaragoza, Institución «Fernando el Católico», 2012. ISBN 978-84-9911-207-7 [3] Alirita la 6an de Januaro 2017.
- Cabañero Subiza, Bernabé, «La Aljafería de Zaragoza», Artigrama, n.º 22, 2007, págs. 103-129. ISSN 0213-1498. URL <http://hdl.handle.net/10261/5329> [4] Alirita la 6an de Januaro 2017.
- Ewert, Christian, Spanisch-Islamische Systeme sich Kreuzender Bögen, primera parte, Berlín, Walter de Gruyter, 1978. Segunda parte, 1980. [5] Alirita la 6an de Januaro 2017.
- Nougués Secall, Mariano, Descripción e historia del Castillo de la Aljaferia, Zaragoza, Antonio Gallifa, 1846. [6] Alirita la 6an de Januaro 2017.
- La Alĝafario de Zaragoza en Google Maps [7] Alirita la 6an de Januaro 2017.
- Mapo de la Alĝafario. [web.archive.org/web/http://www.udel.edu/ArtHistory/CourseGallery/images/NeesW18Rulers08.jpg] Alirita la 6an de Januaro 2017.
- Virtuala vizito al la Alĝafario [8] Alirita la 6an de Januaro 2017.
