Armilo

Armilo, pli simple kaj fundamente pli ĝuste armo kaj ankaŭ batalilo, povas esti permana aŭ maŝina ilo por defendi sin aŭ ataki iun, kaj ankaŭ por detruo de fortoj aŭ instalaĵoj de malamiko, aŭ simple kiel eventuale uzebla armilo, tio estas efika minaco. Oni uzas armilojn en bataloj inter homoj, kaj ankaŭ en la ĉasado de bestoj. Duarangaj estas aliaj uzoj kiaj sportaj, esploradaj, kolektaj ktp. Armilo estas tiele aparato kiu pliampleksigas la atingokapablon kaj la grandon de forto. Laŭ alia interpreto, armilo povus esti difinita kiel aparatoj kiuj utiligas mekanikajn avantaĝojn por obligi forton.

Katapulto

Bajoneto

Kvarrada balisto portita de katafraktaj ĉevaloj, ĉ. 400.

Antikva ĉina kanono montrita en la Turo de Londono.

Pistolo

En atako, la armiloj povas esti uzataj kiel porprema instrumento, per rekta kontakto aŭ pere de la uzado de ĵetaĵoj aŭ pafaĵoj. Tiuj iloj, tiele, gamas el io tiom simpla kiel akrigita bastoneto al kompleksa aglomeraĵo de teknologioj, kiaj la interkontinenta balistika misilo. Oni povas paroli pri bat-armilo, tranĉ-armilo, kiujn oni uzas unu- aŭ dumane (ekz. madzo, glavo). La lanco, pafarko, ŝtonĵetilo funkcias same per homa forto, sed efikas pli disten. La streĉado de arbalesto kaj la katapulto bezonas ankaŭ meĥanikan sistemon. Per kemia forto funkcias la misiloj, raketoj, kanonoj, pafiloj, fusiloj ks. La armiloj povas efiki tra movenergio (pafaĵo) aŭ per kemia energio (eksplodo de bombo aŭ grenado). Netradiciaj armiloj estas la nukleaj armiloj – atombombo, hidrogenbombo –, sed ankaŭ la kemiaj kaj biologiaj armiloj.

Laŭ metafora senco, ajno kapabla okazigi damaĝon povas esti komprenata kiel armilo, kaj tiusence oni interpretas ankaŭ la disvolvigon de la psikologia milito dum la militoj de la 20a jarcento. Kiel ekzemplo: la aviadiloj Junkers Ju 87, konataj kiel "Stukas" funkciigis siajn hupojn dum la plonĝo-bombardadoj por plie timigi la atakitojn.

Pli ĵuse, oni inventis nemortigajn armilojn, desegnitaj por esti uzataj fare de preskaŭmilitaj grupoj, policoj aŭ eĉ luktantaj trupoj, kaj kies celo estas okazigi damaĝojn sufiĉajn por neutraligi kontraŭanton (aŭ fuĝinton) sen okazigi la morton kaj malpliigante sian efikon sur la medio. Tamen ankaŭ tiuj, en precizaj okazoj, eĉ nevole, povas okazigi mortojn eĉ neatendite, ekzemple pro koratako, frapon en grava organo ktp. En la praktiko, oni komprenas ke ajna elemento kapabla damaĝi povus esti konsiderata armilo (eĉ se tio ne estas ties ĉefa funkcio), depende de la cirkonstancoj kaj celoj de ties uzado. Simila kriterio estas konsiderita en Juro, kie la pugno, kvankam ties tuja funkcio ne estas grava damaĝo, povas esti konsiderata armilon, kaj fakte tro ofte ĝi okazigismortojn, kvankam foje nevole. Tamen laŭ la aktuala puna juro de multaj landoj, artefako ne povas esti konsiderata armilo se ĝi ne estis kreita por la specifa celo ataki aŭ defendi.

Teoria koncepto

Oni difinas ĝenerale armilon kiel objekto aŭ instrumento kiu utilas por ataki aŭ defendi. La baza funkcio de armilo ne ŝanĝis ekde la antikveco. La armiloj faras unu aŭ pliajn agojn inter la jenaj:

1. Koncentri premon: la akriigita pinto de ŝtono aŭ eĉ simpla akrapinta bastoneto aplikos pli da forto por area mezunuo kaj konsekvence faros multe pli da damaĝo ol la senpinta flanko. La dureco de la materialo determinas la kapablon apliki aŭ rezisti la premon. Tiele oni akrigis simplan kuleron en karceroj por armiligi ilon ne armilan dekomence.
2. Akumuli energion: objekto akumulas kinetan energion dum iu akcelas ĝin kaj liveras tiun energion, en pli mallonga tempero, sur la celo; tiele oni amplifikas la povumon de la objekto kaj la povon de la armuzanto. Sur tiu bazo apogiĝas la ŝerca frazo: "Mi ne timas la kuglojn, sed ties rapidecon".
3. Projekcii forton: ŝtono lanĉita aŭ longa bastono ebligas damaĝi kontraŭulon el preciza distanco: tuj du ekzemploj povus esti inter la plej antikvaj armiloj. La damaĝo derivas el la kineta energio akumulita dum la itinero, disigita en la momento de la frapo.
4. Aliflanke, la modernaj armiloj povas kombini variajn el tiuj faktoroj por okazigi pli grandan detruon.

La armiloj povas esti poratakaj -taŭgaj por ke la transformo de energio venu sur celo-, aŭ pordefendaj, intencitaj al neutraligo, evito aŭ almenaŭ absorbado de parto de la energio ke malamiko povus koncentri sur iu.

Historio de armo kaj armado

La uzo de objektoj kiel armiloj estis observita inter ĉimpanzoj, kondukante al konjekto ke fruaj prahomoj unue komencis uzi armilojn jam antaŭ kvin milionoj da jaroj. Tamen, tio ne povas esti konfirmita uzante fizikan indicon ĉar maleoj, lancoj, kaj neformitaj ŝtonoj ne forlasis malambiguan registron. La plej fruaj malambiguaj armiloj trovitaj estas la Ĵetlancoj de Schöninger: nome ok lignaj ĵetadlancoj datitaj el antaŭ pli ol 300,000 jaroj.

Antikva kaj klasika armado

Armiloj de la Bronzepoko.

Antikvaj armiloj estis evoluaj plibonigoj de antaŭ nelonge neolitikaj iloj, sed tiam signifaj plibonigoj en materialoj kaj kreaj teknikoj kreis serion de revolucioj en armea teknologio. La evoluo de metalo prilaborita, komenciĝis per la uzado de kupro dum la Ĥalkolitiko (proksimume 3,300 a.K.) kaj sekvis baldaŭ per bronzo kondukante al la bronzepoka glavo kaj similaj armiloj. La unuaj defendaj strukturoj kaj fortikaĵoj aperis en la Bronzepoko, indikante pliigitan bezonon de sekureco. Armiloj dizajnitaj por rompi fortikaĵojn baldaŭ sekvis poste, ekzemple la ramo jam estis en uzo antaŭ 2500 a.K.

Kvankam fruaj ferepokaj glavoj ne estis pli bonaj ol siaj bronzaj antaŭaĵoj, post kiam ferkonstruado evoluiĝis, ĉirkaŭ 1200 a.K. en Afriko sude de Saharo, fero komencis esti uzita vaste en armilproduktado.

Malsovaĝigo de la ĉevalo kaj ĝeneraligita uzado de spokitaj radoj antaŭ ĉ. 2000 a.K., kondukis al la malpeza, ĉevalmovita armea ĉaro. La moviĝeblo disponigita per armeaj ĉaroj estis grava dum tiu epoko. Spok-konveksa armeaĉara uzokutimo pintis ĉirkaŭ 1300 a.K. kaj tiam malkreskis, ĉesante esti armee signifa ekde la 4-a jarcento a.K.

Kavalerio evoluis post kiam ĉevaloj estis breditaj por apogi la pezon de viro. La ĉevalo etendis la intervalon kaj pliigis la rapidecon de atakoj. La invento de piedingo kaj ties disvastigo al Eŭropo fare de centraziaj popoloj plifortiĝis la rolon de kavalerio en armeoj. Tiele tre ofte iloj aŭ helpiloj kiuj ne havas kiel unurangan funkcion ataki aŭ defendi povas kontribui al efika uzado de aliaj armiloj, kio igas ilin iel ankaŭ armiloj.

Ŝipoj konstruiĝis kiam armiloj aŭ batalŝipoj kiel ekzemple la triremo estis en uzo ekde la 7-a jarcento a.K. Tiuj ŝipoj estis poste anstataŭigitaj per pli grandaj ŝipoj ĉirkaŭ la 4-a jarcento a.K.

Mezepoko

Armaĵo de mezepoka kavaliro.

Eŭropa militado dum la Mezepoko estis dominita fare de elitgrupoj de kavaliroj apogitaj fare de amasigita infanterio. Ili estis implikitaj en mova batalo kaj sieĝoj kiuj implikis diversajn sieĝarmilojn kaj taktikojn. Kavaliroj sur ĉevaldorso evoluigis taktikojn por ŝargado per lancoj disponigantaj efikon al la malamikaj formacioj kaj tiam tirantaj pli praktikajn armilojn (kiel ekzemple glavoj) post kiam ili eniĝis en la manbatalo. Dume infanterio, en la aĝo antaŭ la fiksado de strukturitaj formacioj, fidis je malmultekostaj, fortikaj armiloj kiaj ekzemple lancoj kaj ĝardentranĉiloj en proksima batalo kaj ĵetitaj de fore. Ĉar armeoj iĝis pli profesiaj, ilia ekipaĵo estis normigita kaj infanterio transiris al lancoj. Lancoj estas normale sep al ok futoj longaj, lige kun pli malgrandaj mallongaj glavoj.

En orienta kaj sudokcident-azia militado, similaj taktikoj estis evoluigitaj sendepende de eŭropaj influoj.

La enkonduko de pulvo de la Malproksima Oriento ĉe la fino de tiu periodo revoluciigis militadon. Formadoj de muskedistoj, protektitaj fare de bariergardistoj dominis senkaŝajn batalojn, kaj la kanono anstataŭigis la ĵetmaŝinon kiel la domina sieĝarmilo.

Moderna epoko

La maŝinpafiloj Vickers uzataj de brita militservo dum 79 sinsekvaj jaroj.

La eŭropa Renesanco markis la komencon de la efektivigo de pafiloj en okcidenta militado. Pafiloj kaj raketoj estis enkondukitaj en la batalkampo.

Pafiloj estas kvalite diferencaj de pli fruaj armiloj ĉar ili liberigas energion de bruligeblaj fuzaĵoj kiel ekzemple pulvo, prefere ol kontraŭpezilo aŭ risorto. Tiu energio estas liberigita tre rapide kaj povas esti reproduktita sen multe da fortostreĉo fare de la uzanto. Tial eĉ fruaj pafiloj kiel ekzemple la arkebuzo estis multe pli potencaj ol homenergiaj armiloj. Pafiloj iĝis ĉiam pli gravaj kaj efikaj dum la 16-a jarcento al 19-a jarcento, kun progresaj plibonigoj en funkciigaj mekanismoj sekvitaj per revoluciaj ŝanĝoj en municia manipulado kaj fuzaĵo. Dum la Usona Enlanda Milito diversaj teknologioj inkluzive de la maŝinpafilo kaj de la kirasita batalŝipo emerĝis kiel tio estas rekoneblaj kaj utilaj militarmiloj hodiaŭ, precipe en limigitaj konfliktoj. En la 19-a jarcento batalŝipa propulso ŝanĝiĝis de velpotenco al fosilifuele elektra vapormaŝinoj.

La aĝo de angulhavaj armiloj finiĝis subite ĵus antaŭ la Unua Mondmilito per rifl-artilerio. Bombardiloj povis detrui masonaĵajn fortikaĵojn kaj aliajn fortikaĵojn. Tiu ununura invento kaŭzis revolucion en militaferoj kaj establis taktikojn kaj doktrinon kiuj daŭre estas en uzo hodiaŭ. Grava kvalito de industria militado estis teknologia eskalado - inventoj estis rapide egalitaj tra reproduktado aŭ rebatitaj per ankoraŭ plia novigado. La teknologia eskalado dum la Unua Mondmilito estis profunda, produktante armitajn aviadilojn kaj tankojn. Denove nemilita aparato iĝis armilo: aviadiloj celis dekomence nur transporton, sed evidente transporto povas esti de militistoj aŭ armiloj (bomboj), kaj tio okazis jam dum la Unua Mondmilito, kun dekomence milita uzado nur por spioni la situacion de la malamiko, poste por bombardado, kio iĝos terure detruega dum la Dua Mondmilito.

Tio daŭris en intermilita tempo (inter Unua kaj Dua Mondmilitoj) kun kontinua evoluo de ĉiuj armilsistemoj de ĉiuj gravaj industriaj potencoj. Multaj modernaj militarmiloj, precipe surteraj, estas relative negravaj plibonigoj de armilsistemoj evoluigitaj dum la Dua Mondmilito. Vidu armean teknologion dum Dua Mondmilito por detala diskuto.

Nuntempa epoko

La fungonubo de la atombombo de Nagasaki, Japanio, la 9an de aŭgusto, 1945, leviĝis ĉirkaŭ 18 km supre la bombofala subcentro.

Ekde la mezo de la 18-a-jarcenta nordamerika franc-hinda milito tra la komenco de la 20-a jarcento, hom-energiaj armiloj estis reduktitaj de la primara armilaro de la batalkampo pasanta al pulv-bazita armilaro. Foje referite kiel la "Epoko de Fusiloj", tiu periodo estis karakterizita per la evoluo de pafiloj por infanterio kaj kanonoj por subtenado, same kiel la komencoj de mekanizitaj armiloj kiel ekzemple la maŝinpafilo, la tanko kaj la larĝa enkonduko de aviadiloj en militadon, inkluzive de maramea militado kun la enkonduko de la aviadilŝipoj.

La Unua Mondmilito markis la eniron de tute industriigita militado same kiel armiloj de amasa neniigo (ekz., kemiaj kaj biologiaj armiloj), kaj armiloj estis evoluigitaj rapide por renkonti milittempajn bezonojn. Ĉefe, ĝi promesis al la armeaj komandantoj la sendependigon disde la ĉevalo kaj la revigliĝon en manovromilitado tra ampleksa uzo de motorveturiloj. La ŝanĝoj kiujn tiuj armeaj teknologioj spertis antaŭ ol kaj dum la Dua Mondmilito estis evoluaj, sed difinis la evoluon por la cetero de la jarcento.

La Dua Mondmilito tamen, eble markis la plej panikan periodon de armilevoluo en la historio de la homaro. Masivaj nombroj da novaj dezajnoj kaj konceptoj estis lanĉitaj, kaj ĉiuj ekzistantaj teknologioj estis plibonigitaj inter 1939 kaj 1945. La plej potenca armilo inventita dum tiu periodo estis la atombombo, aliflanke multaj pliaj armiloj influis la mondon laŭ malsamaj manieroj.

Armaro post la Dua Mondmilito

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo DARPA.

Agni-II, nome balistika misilo.

Post la Dua Mondmilito, pro alveno de la Malvarma Milito, oni instituciis la konstantan disvolvigon de novaj armiloj, kaj la grandaj potencoj eniris en teknologia konkurenco por disvolvigi kaj armilojn kaj kontraŭ-armilojn. Tiu situacio pluas ĝis nun kaj estis origino de multaj krizoj kaj konfliktoj por multaj landoj.

Unu de la plej rimarkindaj aspektoj de la armilaro disvolvigita post la Dua Mondmilito estis la kombino de atomarmiloj kun balistikaj misiloj, kio kondukis al la kreado de la plej pova armilo kiu ekzistas en la aktualo: nome la interkontinenta balistika misilo. Ankaŭ la tiele nomita "Malvarma Milito" kondukis al la kreado kaj posta disvolvigo kaj obligo de armiloj kiaj la atombombo, en konkurenco kiu frontigis ties posedantojn nome Usono kaj Sovetunio- kiel militemaj potencoj kun sufiĉa povo por detrui la tutan homan civilizacion: fakte, oni supozas, ke neniu el tiuj potencoj deziris komenci militon kiu estas supozata kiel la propra tutekstermo, laŭ la nomata doktrino de la reciproke garantiita neniigo. La nekontrolita naturo de tiuj armoj faris ke la atomaj misiloj de pli malgranda skalo estis konsiderataj relative neutilaj. La alternativo en la konvenciaj batalkampoj alvenis pere de la aplikado de la teknologio de informadiko, municio de alta precizeco -nomata ankaŭ "inteligenta bombo"- kaj teknologio de nevidebleco, jam kutimaj en diversaj tipoj de militaviadiloj.

La fino de la Malvarma Milito kaj la aktualo

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Malvarma Milito.

Manovroj faritaj en la Atomarmilejo de Nevado. La celo de tiu operaco estis ekzameni novajn teoriojn, uzante kaj ilojn de atomfuzio kaj de atomfisio.

Laseraj radioj projektitaj per la reeniro de interkontinenta balistika misilo de multaj ogiva-pintoj. Ekde la 1960-aj jaroj la atomhavaj potencoj havis sufiĉajn armilojn por detrui la planedon en nur minutoj.

En la 1970-aj jaroj, la politikaj rilatoj malstreĉiĝis, ekzemple "pere de la Interkonsentoj SALT [anglalingva siglo de la Negocado por la limigo de Strategiaj Armiloj], en kiuj la du ĉefaj superpotencoj metis limigon al la kvanto de misiloj ICBM kaj strategiaj misiloj kun atomenhava kapablo", indikas la Encyclopædia Britannica. Fine de la 1980-aj jaroj, la Malvarma Milito ekfiniĝis, kvankam aliaj surlokaj militoj pluis ĉu por longe ĉu por mallonge.

“La fino de la Malvarma Milito nutris la esperojn vidi la ĉeson de la atomarmilara konkurenco kiu dum tiom da tempo estis oponigante Usonon kaj Sovetunion”, estas dirata en informo de la Carnegie Endowment for International Peace. La negocado pri la atoma malarmado kaj kontrolo estis kondukinta al malmuntado de centoj da atomaj armilejoj en la lastaj jaroj. En 1991, Sovetunio kaj Usono subskribis la Interkonsenton START I, kiu devigis tiujn du atomhavajn superpotencojn ne nur al limigo, sed ankaŭ al malgrandigo la unuan fojon en la historio de la nombro de strategiaj atom-ogivoj pretaj por ties lanĉado ĝis resti ĉe 6 000 unuoj por ĉiu flanko. Fine de 2001, ambaŭ landoj konfirmis ke ili estis plenumintaj la terminojn de la interkonsento. Krome, en 2002 oni subskribis la Interkonsenton de Moskvo, kiu devigas pluigi la malpliigon de la armilaro dum la venontaj dek jaroj ĝis alveni al kvanto de inter 1 700 kaj 2 200 unuoj.

La kapablo prepariĝi, manovri kaj ataki antaŭ la malamiko povus reagi kontraŭ la minaco montriĝis kiel decidiga avantaĝo, kaj ties uzado disvastiĝis inter ĉiuj la armebranĉoj. Tiele, al la uzado de teknologio de nevidebleco, jam menciita, oni aldonas la ekipadon de nokta vidkapablo disvolvigita por operacantaj unuoj en kondiĉoj de malmulta aŭ nenia videblo. La taskoj de viglado, de speciala risko, estis atribuita al telestiraviadiloj, kiuj povas memdetruiĝi okaze de eventuala detektado. La kunordigo de la fortoj estis alia el la aksoj de la doktrino de nuntempaj militoj, kaj tiele oni montris per la enkonduko de sistemoj de kriptologio kaj novaj komunikiloj, same kiel de sistemoj de interrompo de la informaro de malamikoj.

La disrompo de la malamika infrastrukturo, ties spiona reto kaj ties komunikado devas fariĝi per la karaktero tre informadikita de ties ekiparoj, kaj tiele jam oni parolas pri la cifereca milito kiel nova armilo kapabla paralizigi ekiparojn, sendi ordonojn konfuzajn simple por saboti strukturojn de la malamiko. La kosmokonkuro, aperinta kiel epizodo ene de la armilkonkuro, metis la bazon por plani hipotezan spacan militon kiu uzus satelitojn ne nur kiel komunikiloj aŭ spionaj satelitoj, sed kiel efikaj armiloj kontraŭ la surfaco.

En januaro 2009, ok ŝtatoj posedis totalon de pli ol 23 300 atomarmiloj, laŭ la Internacia Instituto de Stokholmo de Esplorado por la Paco, de Svedio.

Elspezoj en armilaro fare de la ŝtatoj

La landoj kiuj estas inter la zonoj tre disputataj pro landlimaj konfliktoj, aŭ minacataj de landoj pli potencaj pro militaj aferoj; nome la superpotencoj, estas inter la plej grandaj aĉetantoj, eksportantoj, kaj fabrikantoj de armiloj de ĉiaj klasoj.

El pli ol 350 000 milionoj de usonaj dolaroj kiujn la landoj de Latinameriko ŝuldas al la bankoj de Okcidento, preskaŭ 90 000 milinoj estas elspezataj en armilaj kostoj. La armilaj elspezoj de la landoj de Centrameriko kiuj estis en milito pliiĝis 50 % inter 1979 kaj 1983. Spite la ekonomian situacion en kiu troviĝas kelkaj landoj, kies inflacio estas altega, la imposta kvanto kiun ĉiu persono devas pagi ĉiujare por elteni la armeon rezultas ege grava: En Argentino, la 3,5% de ties MEP; en Ĉilio, la 3,5% de ties MEP; en Meksiko, la 2,5% de ties MEP; en Brazilo, la 3,4% de ties MEP. Kiel escepto al la regulo, en la aktualo Venezuelo kaj Ĉilio, spite ties malgrandan elspezon en defendo, estas la plej grandaj aĉetantoj de armilaro en la regiono subkontinenta sudamerika.

Kritikaro

Uganda aktivulino ĉe la Dublina konferenco de majo 2008 petante malpermeson de grapolbomboj.

Laŭlonge de la jaroj, diversaj asocioj de diversaj medioj insistis por la nuligo de la armiloj, argumentante ke ili spronas al la violento en la socioj. En multaj landoj oni akceptis tiun tipon de proponoj kaj oni venis eĉ al la realigo de planoj de senarmiligo. Kelkaj konfliktoj, kiel la Milito de Vjetnamio, helpis al la konstruado en la publika opinio de kritikan sintenon rilate al la militaj intervenoj de la koncernaj registarol. La pacismo, aperinta parte kiel reago al ia usona imperiisma doktrino, intencas proponi alian paradigmon de internaciaj rilatoj.

Komerco de armiloj

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Armindustrio.

Kvankam kelkaj publikaj transakcioj de armiloj okazas laŭleĝe inter registaroj, en multaj okazoj (kaj kontraŭ regularoj pli malpli rigoremaj ĉu enlandaj aŭ internaciaj) ili estas enkanaligitaj pere de privatuloj, grupoj aŭ ŝtatoj kiuj partoprenas en la kontraŭleĝa komerco de armilaro. La adopto de interkonsentoj por nuligi kelkajn tipojn de armiloj konsiderataj neakcepteblaj (kiaj la grapolbomboj aŭ kelkaj kontraŭpersonaj minoj) neevitable vekas malakceptojn de la flanko de la produktantaj landoj, kiuj estas plej ofte industriigitaj landoj malproksimaj de la konfliktoj en kiuj tiuj armiloj estas uzataj.

Armindustrio aŭ armilindustrio inkludas la komercan industrion dediĉita al la esplorado, disvolvigo, produktado kaj servo de materialo, ekipoj kaj armeaj instalaĵoj. La entreprenoj produktantaj de armiloj, konataj ankaŭ kiel kontraktistoj de defendo aŭ de la militista industrio, produktas armilojn ĉefe por la armitaj fortoj de la ŝtatoj. Ankaŭ registaraj instancoj (institucioj, servoj, publikaj entreprenoj) funkcias en la industrio armilara, la aĉeto kaj vendo de armiloj, municio kaj aliaj armeaj artikoloj. La produktoj inkludas pafilojn, municion, misilojn, armeajn aviadilojn, armeajn veturilojn, ŝipojn, elektronikajn sistemojn, inter aliaj. La industrio de armiloj ankaŭ realigas projektojn de esplorado kaj disvolvigo.

Regularo rilata al armiloj

Unuiĝintaj Nacioj

la mara, kontraŭ-ŝipa misilo Polyphem

La 2an de Aprilo 2013, la Ĝenerala Asembleo de Unuiĝintaj Nacioj adoptis la unuan Traktaton pri la komerco de armiloj, per 154 voĉdonoj poraj, tri kontraŭaj (de Sirio, Irano kaj Nord-Koreio) kaj 23 sindetenoj (inter kiuj rimarkinde Rusio, Ĉinio, Barato, Egipto, Indonezio, Pakistano). Tiu internacia jura instrumento malfermiĝis por esti ratifita el la 3a de junio 2013 kaj ĝi devis akiri 50 subskribojn por veni al valideco. Ĉiu lando estis libera subskribi aŭ ne la traktaton kaj ratifi ĝin. La 25an de Septembro 2014, la limo de la 50 ratifoj de la Traktato estis trapasata, kaj la 24an de Decembro 2014, la Traktato ekvalidiĝis post 90 tagoj el la dato de la 50a ratifo, kiel estis postulita de la artikolo 22a de la Traktato. El tiam, por la landoj kiuj estis subskribintaj ĝin, estos kontrolataj la eksportado, la importado, la transirado, la transŝipiĝo kaj la vendado de armiloj. Kontraste, ĝi ne estis aplikata al la internacia transporto fare de ĉiu ŝtato membro aŭ je ties konto de klasikaj armiloj «destinitaj al ties uzado, dum tiuj armiloj restu ties propraĵo». Ĝi indikas ok kategoriojn de armiloj: nome tankoj, blendaj militveturiloj, sistemoj de artilerio de granda kalibro, milit-aviadiloj, milit-helikopteroj, militŝipoj, misiloj kaj misil-lanĉiloj, kaj malgrandkalibraj armiloj. Pri municio, ĉiu ŝtato membro de la traktato estas postulata institucii kaj ĝisdatigi «reĝimon de ŝtata kontrolo por reguligi la eksportadon de municioj por esti pafitaj, lanĉitaj aŭ liveritaj inter klasikaj armiloj» menciitaj kaj aplikas la disponaĵojn antaŭviditajn de la teksto antaŭ permesi la eksportadon de municio. Tiu traktato malfaciligu la liveradon de mortigaj armiloj al la nigra merkato kaj kontribuu eviti ke militsenjoroj, piratoj, teroristoj kaj aliaj krimuloj akiru tiajn armilojn,.

Eŭropa Unio

Estis adoptita kondutkodo de la Eŭropa Unio pri armilaro, jure deviga, la 10an de Decembro 2008 fare de la Konsilio de eŭropaj ministroj por eŭropaj aferoj. Ĝi anstataŭas la volontan kondutkodon de 1998. Oni devas respekti ok kriteriojn, inter kiuj la respekton al la homaj rajtoj kaj al la internacia humanitara juro en la landoj de fina destino.

Specoj de armoj

• blanka armo (tranĉarmo), specoj de tranĉarmiloj:

Lanĉisto de Ĵetlanco. Bronzo, Lakonia stilo, tria kvarono de la 6a jarcento a.K.

svedaj halebardoj el la 16-a jc.

Kanono

La sovetia tanko T34/85

Modelo de la bombo "Little Boy", kiu estis ĵetita je Hiroŝimo.

Brulbotelo de Finnlando, uzata kun sukceso dum la Vintra milito.

- bajoneto

- frameo

- lanco (pikstango)

- ĵetlanco

- glavo

- halebardo

- milita falĉilo

- ponardo

- stileto

- svingoĵetilo

• pafa armo, specoj de pafarmiloj:

- pistolo

-- rotacia pistolo - revolvero

- fusilo

- aŭtomata fusilo

- maŝinpafilo

- mitralo

- mitraleto (pistolo-mitralo)

ankaŭ:

- dumdumo

• aliaj personaj kaj transporteblaj armoj

- mangrenadoj

- grenadĵetiloj

- flamĵetiloj

...

• minarmo, sortoj de minarmoj:

- flosantaj minoj

- kontraŭinfanteriaj minoj

- kontraŭpersonaj minoj

- kontraŭtankaj minoj

- signalaj minoj

• artilerio, specoj de artileriaĵoj:

- kanonoj (trenkanonoj)

(kanonoj kaj haŭbizoj)

- minĵetiloj ?

- memveturantaj kanonoj

- reakcia artilerio

• tankoj kaj kirasaŭtoj

- bazaj bataltankoj

- malpezaj tankoj

- pezaj tankoj

- kirasaŭtoj

- kirastransportiloj ?

- batalaj maŝinoj de infanterio

• raketarmo

- balistikaj strategiaj raketoj

- taktikaj raketoj

• nuklea armo

- atoma bombo

- hidrogena bombo

- neŭtrona bombo

• aliaj armoj

- psikotrona armo

- sisma armo

- lasera armo

aliaj specoj de armiloj:

• kontraŭtanka armo
• aerdefenda armo
• bomboj
• gasarmo (kemia armo)
• brulbotelo

Vidu ankaŭ

• Armaĵo
• Armulo
• Dumdumo
• Fortikaĵoj en Eŭropo
• Ĵetmaŝino
• Malarmado
• Malpeza fortikaĵo
• Muzeo pri armiloj (Suhl)
• Nuklea senarmiĝo
• Peza fortikaĵo

Proverbo

Ekzistas proverbo pri armilo en la Proverbaro Esperanta de L. L. Zamenhof:

• 	„ Ne servas larmo anstataŭ armo. ”

Literaturo

• U.S.Congress, Office of Technology Assessment, Improving the prospects for future international peace operations: workshop proceedings, OTA-BP-ISS-167, Washington DC, US Government Printing Office, septiembre de 1995
• Hind, Edward, My Magazine: Being a Series of Poems, Tales, Sketches, Essays, Orations, Etc.,: The Present Age - An oration J. and H. Clarke, Londres, 1860
• Camille Rougeron, «Science et technique de guerre», dans Contre-Amiral P. Barjot et al., Le deuxième conflit mondial, t. II, Paris, Éditions G.P., octobre 1947, 615 p., partie 2, p. 113 kaj 226.
• Sébastien Nadot, Rompez les lances! Chevaliers et tournois au Moyen Âge, Paris, éditions Autrement, 2010.
• Gabriel, Richard A.; Metz, Karen S. "A Short History of War". au.af.mil. [3] Arkivigite je 2018-01-01 per la retarkivo Wayback Machine Alirita la 23an de Aprilo 2017.
• Riccardo Busetto, Dizionario Militare, Zanichelli, 2004. ISBN 88-08-08937-1.
• En tiu ĉi artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo Arma en la hispana Vikipedio.
• En tiu ĉi artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo Arme en la franca Vikipedio.