Avicebron
Avicebron, latina esprimo por Salomon ibn Gabirol (hebree שלמה בן יהודה אבן גבירול, Ŝelomo ben Jehuda ibn Gevirol; arabe أبو أيوب سليمان بن يحيى بن جبيرول, Abu Ajjūb Sulajmān ibn Jaḥjā ibn Ĝabīrūl; Malago, ĉirkaŭ 1020 – Valencio, ĉirkaŭ 1058), estis sefarada poeto, teologo kaj filozofo en la ora epoko de hispana judaro. Unu el la plej grandaj poetoj aperintaj en la hebrea literaturo dum generacioj. Lia profunda, riĉa, kompleksa kaj lirika skribo estas karakterizita per granda distingo kaj unikeco; lia poezia verkaro estis kaj religia kaj nereligia [1].
| Avicebron | ||
|---|---|---|
| ||
| Persona informo | ||
| Naskiĝo | ĉirkaŭ 1020 en Malago | |
| Morto | ĉirkaŭ 1058 en Valencio | |
| Religio | judismo vd | |
| Etno | judoj vd | |
| Lingvoj | hebrea • hispana • araba vd | |
| Ŝtataneco | Kaliflando de Kordovo  vd
| |
| Profesio | ||
| Okupo | poeto filozofo rabeno verkisto vd
| |
| Laborkampo | Filozofio kaj Novplatonismo vd
| |
| Verkado | ||
| Verkoj | Azharot vd | |
| vd | Fonto: Vikidatumoj | |
Biografio
redaktiLa patro de Avicebron, Jehuda, originis el Kordovo kaj pro milito translokiĝis antaŭe al Zaragozo kaj poste al Malago. Restinte baldaŭ orfo de ambaŭ la gepatroj, Salomon tamen daŭrigis en Zaragozo la studon pri la hebrea kaj araba lingvoj, Talmud, matematiko kaj filozofio.
Lia precipa kaj komenca verko estis eble la Anaq (La kolekto), akrostika hebrelingva poemeto, kies nun restas nur malmultaj fragmentoj; dekses-jara, li kompilis alian judlingvan poemeton, Azharoth, bazitan sur la 613 ordonoj de la Torao, tre aprezata en la juda kulturo, kiu ĝin inkluzivis en preĝolibro kune kun du aliaj liaj poeziaĵoj, la Ŝir Hakovod (Ĉanto de la gloro) kaj la Ŝir Hajiĥud (Ĉanto de la unueco). Alia lia mistika poemeto estas la Keter Malkut (Krono de la regno), speco de sintezo de judaj kredaĵoj kaj novplatonisma filozofio: sed Avicebron kulturis ankaŭ la ĝenrojn panegiro, elegio kaj satiro.
Avicebron esti amiko kaj protektato de Jekutiel (Yequthiel) ben Isaak ibn Ḥassan, juda veziro de la reĝo Mundhir la 2-a, kiu estos mortigita en 1039, eble pro kalumnioj, post la tumultoj okazigita de la puĉo de Abd Allah ibn Hakam, kaj Avicebron kompilis la funebran parolon, en kiu legiĝas:
"Rigardu la sunon subirantan, ruĝan,
ĝi estas vestita per purpura vualo:
ĝi senvualas la flankojn de la nordo kaj de la sudo,
la okcidento kovriĝas per skarlato;
ĝi forlasas la teron senvestitan
rifuĝiĝante en nokta ombro;
obskuriĝas la ĉielo tiam, kiel estus
ĝi estus funebre garnita pro la morto de Jekutiel."
Avicebron tiam forlasis Zaragozon por Granado, serĉanta lian protektanton en la figuro de Semuel ibn Nagrella, veziro de araba reĝo Badis ibn Habus. Tiam li okupiĝis kiel doma instruisto ĝuste de la veziro Jūsuf, sed ekkonfliktis kun la sama kaj kun influaj membroj de la juda komunumo de Zaragozo: la afero finiĝis per lia forigo de la urbo kun komenciĝo de vivo vagata.
En 1044 Avicebron verkis, arablingve, la Korekto de la moroj, adresita al la arabparolantaj judoj, en kiu li pritraktas pri la malvirtoj kaj virtoj, kaj poste la Elektoj de la perloj, kolekto de moralaj motoj. Dum liaj Tractatus de esse kaj Tractatus de scientia voluntatis perdiĝis kaj konserviĝas nur tradukitaj, restas necertaj la aŭtentikeco de De anima kiu al li estis atribuita.
En la Reĝa krono, estas poemo en kiu estas eksplikitaj teologiaj Avicebronaj principo kaj lia kosmologiaj.
Lia plej fara libro, skribita ĉirkaŭ 1049, estas tamen La fonto de la vivo – la origina araba teksto estas bedaŭrinde perdit tradukita al la latina kaj de Domenico Gundisalvo en la 12-a jarcento kaj de Johano Hispano kun la titolo Fons vitae (fonto de la vivo).[2] Temas pri dialogo dividita en kvin libroj: en la unua la aŭtoro priskribas sian kosmologion, en la dua pritraktas la materion universalan, en la tria la formojn, la kvara la spiritan materion universalan, la lasta okupas la leganton pri la rilatojn inter la materio kaj la formo.
Avicebrom forpasis en Valencio ĉirkaŭ 1058: legendo volus ke lian morton provokis ĉevala treto, eble por igi lian finon simila al tiu de fama rabeno, Jehudah Halevi.
Filozofio de Avicebron
redaktiKiel al-Farabi kaj Aviceno, Avicebron daŭrigis enirigi, en la okcidentan araban-judan penson, elementojn aristotelajn kiel devenantajn el novplatonismo
Lia origina kontribuo konsistas en rezonado pri la materio kaj la formo: laŭ li unu sola materio estas "en" ĉiuj estaĵoj, kaj en ĉiuj filozofiaj entoj videblaj kaj en tiuj ne videblaj aŭ "eteraj". Ĉiu el ili distingiĝas el la aliaj per la malsamo de la formo: «Utilus kiel ekzemplo», skribas Avicebron «la orelringo, la brakringo kaj la ringo, kiuj estas faritaj per oro; iliaj formoj estas malsama, sed la "materio" kiu ilin entenas estas unusola».
La materio "portas" la entaĵojn: ĝi konsistigas, do, la substancon, dum la formo “individuigas” la entaĵojn, distingante inter ili laŭ unuopaj substancoj. La formo egalas, do, la aliaj naŭ kategoriojn – ekskluzive de la substanco mem – kiuj laŭ Aristotelo allasas individuecon al la entaĵoj: la kvanto, kvalito, rilato, loko, tempo, situacio, stato, aktivo kaj pasivo.
La materio kaj formo, ekzistantaj ab aeterno (el la eterneco) en la menso de Dio estis kreitaj – nome emanataj de Dio – ne rekte sed pere de lia libera «Dia Volo», kiu plie unuigas al materio ĉiun unuopan formon: la Volo «estas dia potenco kiu alestigas la materion kaj la formon kaj ilin unuigas, penetras el la alto ĝis la malaalto kiel la animo penetras la korpon kaj en ĝi etendiĝas... Ĝi ĉion movas kaj ĉion regas. La kreado de la aĵoj flanke de la Kreinto, nome la sinteno de la formoj elirantaj el la unua Fonto, kiu estas la Volo, kaj etendiĝas en la materio, povas esti komparata al la sinteno per kiu la akvo eliras el la fonto kaj entrempas iom post iom ĉion kio ĝin ĉirkaŭas; nur ĝi "procedas senĉese", "senmove" kaj "sentempe"».
Pri tiu temo, tamen, ŝajnas ĉeesti en Avicebron diversaj malcertaĵoj kiuj estos pridiskutataj kaj kritikataj de skolastikuloj.
Ne klaras, ekzemple, ĉu la Volo koincidas kun Dio pro la dubo ke ĝi estus nur manifestacio aŭ estus hipostazo, kiel spirita substanco: Avicebron skribas, fakte, ke «en la esto ĉeestas nur tiuj tri: la materio kaj la formo, kaj unua substanco, kaj la Volo kiu staras en la mezo de la ekstremoj».[3] Cetere, ankaŭ laŭ Avicebron, estas «granda mistero tiu en kiu la entoj estas fiksitaj de la Volo kaj el ĝi dependas, ĉar pere de ĝi ĉiu el la formoj de la estoj fiksiĝas en la materio [...] Okazas per la Volo ke la formoj estas laŭregule estigitaj kaj dispoziciitaj, restante sub regado de mem fiksita (vidu: Dia providenco)».
Notoj
redaktiBibliografio
redaktiVerkoj
redakti- Anaq
- La korekto de la moroj
- Elekto el la perloj
- Azharoth
- Tractatus de esse
- Tractatus de scientia voluntatis
- Keter Malĥut (Reĝa krono) (ĉeesta ankaŭ en iuj Siddurim, por la vespero de Yom Kippur, post Arvit)
- De anima
- Fons vitae
Studoj
redakti- C. Sirat, La filosofia ebraica medievale, Brescia, Paideia, 1990. ISBN 88-394-0438-4.
- R. Loewe, Ibn Gabirol, Milano, Aquilegia, 2001. ISBN 88-87692-05-X.
- M. Zonta, La filosofia ebraica medievale. Storia e testi, Roma-Bari, Laterza, 2002, ISBN 88-420-6521-8.
Vidu ankaŭ
redaktiEksteraj ligiloj
redakti- Avicebròn Okocedenta adaktigo de la juda: Ibn Gĕbīrōl en la Enciclopedia Italiana, reta eldomo.
- Avicebron Komento zorge de Diego Fusaro.
- angle Ibn Gabirol, Solomon Ben Judah, known also as Avicebron artikolo en la Jewish Encyclopedia, zorge de Richard Gottheil, Stephen S. Wise, Michael Friedländer.
- angle Ibn Gabirolzorge de Frederick P. Bargebuhr.