Bari
Bari [bari] estas komunumo en Italio kun iom pli ol tricent mil loĝantoj; ĝi ĉefurbas la samnoman provincon de Bari kaj la regionon Apulio.
| Bari | |||||
| |||||
| |||||
| komunumo de Italio urbo urbego  vd
| |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| Ŝtato |  Italio
| ||||
| Regiono |  Apulio
| ||||
| Provinco | BA Bari | ||||
| Geografia situo | 41° 8′ N, 16° 52′ O (mapo)41.13333333333316.866666666667Koordinatoj: 41° 8′ N, 16° 52′ O (mapo) | ||||
| Alto super marnivelo | 1 m | ||||
| Areo | 116 km² | ||||
| Loĝantaro | 316 015 (2023) | ||||
| Loĝdenso | 2692 loĝantoj/km² | ||||
| Subdividaĵoj | Carbonara di Bari, Ceglie del Campo, Loseto, Palese-Macchie, San Giorgio, Santo Spirito, Torre a Mare | ||||
| Najbaraj komunumoj | Adelfia, Bitonto, Bitritto, Capurso, Giovinazzo, Modugno, Mola di Bari, Noicattaro, Triggiano, Valenzano | ||||
| Patrono | Sankta Nikolao | ||||
| Festa tago | 9-a de majo | ||||
| Nomo de loĝantoj | (itale) baresi | ||||
| Poŝtkodo | 70121–70132 | ||||
| Imposta kodo | A662 | ||||
| Kodo laŭ ISTAT | 072006 | ||||
| Telefona prefikso | 080 | ||||
| Estro | Vito Leccese | ||||
| Retpaĝo | oficiala retejo (itale) | ||||
 
| |||||
|
| |||||
Ĝi ankaŭ estas konata pro esti la urbo, kie ripozas la restaĵoj de Sankta Nikolao. Pro tio Bari kaj ĝian bazilikon iĝis aparte interesaj por la Ortodoksa Eklezio kaj ankaŭ grava centro de interkonfesia komunikado inter Ortodoksismo kaj Katolikismo.
Bari havas solidan komercan-entreprenistan tradicion kaj ĉiam estis nerva centro en la kampo de komercaj kaj politikaj-kulturaj kontaktoj kun Mezoriento. Ĝia haveno estas la plej granda pasaĝera haveno en la Adriatika Maro. Ekde 1930 la Foiro de la Oriento okazas en Bari, unu el la ĉefaj foiroj en Italio.
Geografio
redakti
Bari estas havenurbo, kiu situas laŭ la sudokcidenta marbordo de la Adriatika Maro.
La landinterno estas ebena; nur post pluraj kilometroj estas mildaj altaĵoj, komenco de la karstaj montetoj nomataj Murge.
Ofte oni similas la geografion de la urbo al aglo kun etenditaj flugiloj, kies kapo estas malgranda duoninsulo enhavanta la plej malnovan parton de la urbo.
La klimato estas tipe mediteranea: vintroj estas sufiĉe varmaj (kutime la temperaturo estas super la nulo) kaj riĉaj je pluvoj; someroj estas varmaj (ĉiun jaron estas ĉirkaŭ 30 tagoj en kiuj la maksimuma temperaturo superas 30 °C) kaj sekaj (pluvoj ja okazas sed malofte).
Historio
redaktiVerŝajne estis jam prahistoria vilaĝo en la duoninsulo de la malnova urbo. Certe la antikvaj grekoj jam konis Bari sub la nomo de Βαριον (Barion). Barium iĝis romia urbo en la 3-a jarcento a.K. kiel municipium cum suffragio: ĝiaj urbanoj havis la samajn rajtojn kaj devojn kiel la urbanoj de Romo mem.
Post la falo de la Romia Imperio, Bari apartenis al Ostrogotoj dum kelkaj jardekoj, ĝis ĉirkaŭ 540, kiam la Bizanca imperio forprenis la urbon de ili. La nova regado ankaŭ ne daŭris; dum preskaŭ tri jarcentoj Bari estis disputata inter bizancianoj kaj lombardoj.
En 841 ĝi estis konkerita de berberoj, aliance al araboj, kaj ekestis la emirlando de Bari, kies unua emiro estis Ĥalfuun. Eĉ la emirlando ne longe daŭris, ĉar en 871 Ludoviko la 2-a, regante armeon de frankoj kaj lombardoj kaj helpata de kroataj ŝipoj, konkeris la urbon kaj kaptis ĝian lastan emiron.
Baldaŭ (875) Bari iĝis denove parto de la Bizanca Imperio, kaj ankaŭ ĉefurbo de la regiono (Thema). Ĝi restis sub la bizancanoj, kun etaj paŭzoj, ĝis 1071, kiam la Normandoj konkeris ĝin post longa sieĝo.
La posta historio de Bari estas la sama ol Napolo kaj aliaj urbo de Suditalio.
Lingvoj kaj dialektoj
redaktiLa bara dialekto, influata de la napola lingvo, kreiĝis surbaze de latina lingvo kaj estis influita de multaj lingvoj kaj popoloj, kiuj okupis Sudan Italion. Ĝi estas parolata en Urbo Subtero de Bari, provinco Barleto-Andrio-Trano, kaj en provinco Taranto.
Ĝi estas malfacile komprenebla por aliaj italoj, ĉar ĝi enhavas grandan nombron da "schwa". Nuntempe ĝi revivas kun teatraj spektakloj, gravaj por lokaj tradicioj
 |
| ||||||
Transporto
redakti
Aŭtomobile, la urbon servas la aŭtovojoj A14 kaj A16, kiuj konektas ĝin al Bolonjo kaj Napolo norde kaj okcidente kaj kun Taranto sude.
Estas pluraj stacidomoj en la urbo, la ĉefa estas la stacidomo Bari-Centrale;
La metroo havas du linioj; la linio 2 konektas la flughavenon al la centra stacidomo kaj la nacia fervoja reto.
Inter la ĉefaj de la Adriatika Maro, la haveno de Bari (en 2007) prizorgis 1,8 milionojn da pasaĝeroj, el kiuj ĉirkaŭ 350.000 krozad-pasaĝeroj.
La flughaveno Bari-Palese "Karol Wojtyła" situas ĉe la norda periferio de la urbo, ĉe la limo inter la kvartaloj "Palese-Macchie" kaj "San Paolo". En 2005 la nova fin-stacio inaŭguriĝis. La metroa linio, kiu ligas la flughavenon al la centra stacio, estas aktiva ekde 2013.
Vidindaĵoj
redakti
Baziliko de Sankta Nikolao
redaktiEn la urbo troviĝas la baziliko de Sankta Nikolao kun ties tombo. Liaj restaĵoj estis portitaj tien en 1087, multajn jarcentojn post lia morto (334), kaj ege pligrandigis la signifon de la urbo, kiu emocie identiĝis al sia nova patrono. La preĝejo, finkonstruita en 1103, ankoraŭ gardas plejparte la formon de tiu tempo.
La historiisto Raffaele Licinio, el la Universitato de Bari, eĉ deklaris, ke antaŭ la alveno de la relikvoj de Sankta Nikolao Bari "ne ekzistis", kvankam ĝi jam antaŭe (de 970 al 1071) estis ĉefurbo de suda Italio.
Aliaj vidindaĵoj
redaktiLa katedralo de sankta Savino el Kanoso estis konstruita en la 12-a kaj 13-a jarcentoj.
La kastelo estas eble sur la loko de antikva fortikaĵo romia. En 1132 tie la normanda reĝo Roĝero la 2-a konstruis kastelon, kiun tamen la urbanoj detruis en 1156. En 1233 la imperiestro Frederiko la 2-a ordonis ke ĝi estu rekonstruata - pro tio ĝi estas nomata "kastelo normanda-ŝvaba". La nuna aspekto enhavas partojn de la tempo de Frederiko la 2-a kaj postajn aldonaĵojn faritaj plejparte dum la 14-a kaj 15-a jarcento. En tiu kastelo mortis Bona Sforza, edzino de Sigismondo la 1-a kaj sekve reĝino de Pollando.
Servoj
redaktiLa Universitato de Bari Aldo Moro (itale Università degli Studi di Bari Aldo Moro, akronime UNIBA) estas ŝtata-subtenita supereduka institucio fondita en 1925 en Bari. La universitato havas studentaron de ĉirkaŭ 60 000 kaj preskaŭ 2 000 akademiaj kunlaborantoj. Ekzistas ankaŭ la Politecnico di Bari kun proksimume 10 000 studentoj. Ĝi estis fondita en 1925 kaj estas organizita en 15 fakultatoj.
Esperanto
redaktiStariĝis Esperanto-grupo en Bari en 1921.
La partner-urboj
redakti
(eblas la kontaktoj pere de Esperanto ĉar urbestro de Słupsk Robert Biedroń estas esperantisto).
Naskita
redakti- Licia Albanese, soprano
- Thiago Alcántara Do Nascimento, futbalisto
- Mario Nuzzolese, ĵurnalisto
- Francesco Rossi, (1650-1725) operkomponisto
- Giovanni Laterza, redaktoro
- Guido Marzulli, pentristo
- Gianrico Carofiglio, aŭtoro
- Marco Misciagna, aldviolonisto kaj violonisto
Notoj, referencoj kaj eksteraj ligiloj
redakti