Berno
 | Ĉi tiu artikolo temas pri urbo. Por kantono rigardu la paĝon Kantono Berno. |
Berno (germane Bern, france Berne [beĥn], itale kaj romanĉe Berna) estas Federacia urbo de Svislando kaj la ĉefurbo de la samnoma kantono. En la urbo vivas 128 153 loĝantoj (je la 31-a de decembro 2007). Ek de 1983 la malnova urbocentro de Berno estas monda heredaĵo de UNESKO.
| Berno | ||
| france Berne, germane Bern, itale Berna | ||
| urbo | ||
 | ||
|
||
| Oficiala nomo: Bern | ||
| Ŝtato |  Svislando
| |
|---|---|---|
| Kantono | Berno | |
| Distrikto | Berno (ĝis 2009) | |
| Administra distrikto | Berno-Mezlando (ekde 2010) | |
| Historiaj regionoj | 4
| |
| Montaro | Bernaj Alpoj | |
| Muzeo | Zentrum Paul Klee | |
| Rivero | Aro | |
| Situo | Berno | |
| - alteco | 542 m s. m. | |
| - koordinatoj | 46° 57′ 04″ N 07° 26′ 19″ O / 46.95111 °N, 7.43861 °O (mapo) | |
| Plej alta punkto | ||
| - situo | Gurten | |
| - alteco | 864 m s. m. | |
| Plej malalta punkto | ||
| - situo | rivero Aro | |
| - alteco | 480 m s. m. | |
| Areo | 51,60 km² (5 160 ha) | |
| Loĝantaro | 128 153 (2007) | |
| Denseco | 2 483,59 loĝ./km² | |
| Fondo | 1191 | |
| Urbestro | Alec von Graffenried
| |
| Horzono | MET (UTC+1) | |
| - somera tempo | MET (UTC+2) | |
| Poŝtkodo | 3000–3030 | |
| Telefona antaŭkodo | 0351 | |
| Loko de Monda heredaĵo de UNESKO | ||
| Nomo | Malnova Urbo | |
| Tipo de heredaĵo | kultura heredaĵo | |
| Jaro | 1983 (#7) | |
| Numero | 267 | |
| Regiono | Eŭropo | |
| Kriterioj | iii | |
  Situo enkadre de Eŭropo
| ||
 Situo enkadre de Svislando
| ||
 Mapo de Berno
| ||
 Vikimedia Komunejo: Bern
| ||
| Retpaĝo: www.bern.ch | ||
| ||
Federacia urbo
redaktiAtentu erare oni diras ofte, ke la urbo Berno estas la ĉefurbo de Svislando. Sed tio estas malkorekta. Svislando laŭkonstitucie entute ne havas ĉefurbon, ĉar ĉiuj kantonoj estas egalrajtaj. Ĉar en Berno estas la konstanta sidejo de la svisa parlamento oni parolas pri la Federacia urbo. Aliaj federaciaj instancoj troviĝas en Laŭzano (Svisa Federacia Tribunalo, Svisa Federacia Instituto pri Teknologio Laŭzano), en Zuriko (Svisa Nacia Muzeo, Svisa Nacia Banko, Svisa Federacia Instituto pri Teknologio Zuriko), en Belinzono (Svisa Federacia Puntribunalo), en Bazelo (Svisa Supera Dogandirekcio).
Geografio
redaktiBerno situas je la bordo de la rivero Aro kiu meandrumas ĉirkaŭ Berno. Tiu riverkurbo donis en mezepoko naturan protekton al la urbo. Ja altakvo tamen la ĉeriverbordaj kvartaloj de Berno ankaŭ regule inundiĝas. La urbo kaj komunumo Berno konsistas el la urbodistrikto kun la kvartaloj Länggasse-Felsenau, Mattenhof-Weissenbühl, Kirchenfeld-Schosshalde, Breitenrain-Lorraine kaj Bümpliz-Oberbottigen.
Historio
redaktiBerno estis fondita en la jaro 1191 de la Grafoj de Zähringen. La mezepoka urbo Berno estis regita de nobelaj kaj ekonomie sukcesaj familioj. Iom post iom Berno akris la senjorujojn en ĝia ĉirkaŭo kaj fariĝis potenca kaj influohava urboŝtato. En la jaro 1353 la urbo Berno alianciĝis al la Svisa Ĵurkomunumo. En la jaro 1919 la ĝis tiam aŭtonoma komunumo Bümplitz estis atribuita al la urbo Berno.
En Berno loĝis multaj rifuĝintoj el autokrataj ŝtatoj de Eŭropo inter 1933 kaj 1945. La judo Albert Einstein ekzemple laboris en patentoficejo. Ankau dumtempe loĝis tie revoluciulo Vladimir Iljiĉ Lenin. Li partoprenis en la Konferenco de Zimmerwald, kantono Berno en Septembro 1915 kaj en la Konferenco de Kiental en Aprilo 1916,[1]
Sidejo de internaciaj organizaĵoj
redaktiInter aliaj gravaj internaciaj organizaĵoj en Berno troviĝas la ĉefaj sidejoj de la Universala Poŝta Unio, de la Unio Internacia de Asocioj de Alpismo kaj aliaj.
Kulturo
redaktiMonda kultura heredaĵo de Unesko
redaktiLa molnova urboparto estis deklarita Monda kultura heredaĵo de Unesko en 1983 pro ĝia kompakta kaj ĝenerale nerompita mezepoka kerno kiu estas bonega ekzemplo de integriĝo de la moderna mondo en mezepokan urbon. Multaj konstruaĵoj en la Malnova Urbo estis nomumitaj kiel svisaj kulturaj posedaĵoj de nacia signifo, same kiel la tuta Malnova Urbo.
Esperanto en Berno
redaktiEn Berno okazis la Universala Kongreso en 1913, en 1939 kaj 1947. La Svisa Esperanto-Societo havis la sidejon longan tempon en Berno.
La Esperanto-Societo Berno estis fondita la 21-an de marto 1906 fare de Josef Feierabend. [2]
En 2001 kaj 2008 Berno gastigis la Ĝeneralan Kunvenon de Svisa Esperanto-Societo.
En 2022 renaskiĝis Berna Esperanto-Klubo.
Turismaj informiloj pri Berno en Esperanto
redaktiBerna Alpfervojo . Bern-Lötschberg-Simplon, 1923? 16p. Ilustrita.
Vidindaĵoj
redaktiServoj
redaktiFamuloj
redaktiEn Berno naskiĝis:
- Alexander Schallenberg, politikisto
- Gottfried von Einem, komponisto
- Peter Bieri, filozofo kaj verkisto
En Berno mortis:
- hungara historiisto József Deér
- hungara-usona kemiisto Tamás Örley.
Partneraj urboj
redaktiInter la partnerurboj estas:
Bildgalerio
redakti-
Palaco de la federala parlamento -
Horloĝturo Zytglogge -
Zytglogge -
Berner Altstadt (Berna malnova urbo), monda kultura heredaĵo de Unesko. -
Stacidomo de Bern -
Rivero Aare en Berno
Notoj kaj referencoj
redakti- ↑ Fischer 1964, p. 94; Rice 1990, pp. 130–131; Pipes 1990, pp. 382–383; Service 2000, p. 245; White 2001, pp. 113–114, 122–113; Read 2005, pp. 132–134.
- ↑ Andreas E. Künzli: Universalaj Lingvoj en Svislando, p 215
Vidu ankaŭ
redaktiEksteraj ligiloj
redakti
