Gardelegena masakro

La Gardelegena Masakro estis masakro fifarita de germanaj lokanoj el la Volkssturm, Hitlera Junularo kaj el lokaj fajrestingistoj kun minora direktado de SS dum la Dua Mondmilito. La 13an de aprilo, 1945, en la bieno Isenschnibbe proksime de la nordgermana urbo Gardelegen, la trupoj devigis 1 016 sklavajn laboristojn kiuj estis parto de transporto evakuita el la Koncentrejo Mittelbau-Dora (Nordhausen) kaj el la Koncentrejo Hannover-Stöcken eniri en granda fojnejo kiu poste estis bruligita. Plej el la prizonuloj estis vivaj bruligitaj; kelkaj estis mortpafitaj fuĝantaj. La krimo estis malkovrita du tagojn poste fare de la Usona Armeo kiu okupis la areon. Gardelegen iĝis parto de la ĵus kreita Germana Demokratia Respubliko en 1947 kaj nun estas en Saksio-Anhalto, Germanio.

Usonaj soldatoj rigardas la korpojn de la fojnejo.

Prizonulo kiu klopodis fuĝi el la masakro.

Sub direktigo de usona soldato, germanaj civiluloj el Gardelegen portas lignajn krucojn al la loko kie ili laŭ ordono entombigis la korpojn de la prizonuloj de la koncentrejo mortigitaj de SS-anoj ĉe la urbo.

La faktoj

La 13an de aprilo, pli ol milo da prizonuloj, multaj el kiuj malsanaj kaj tro malfortaj por marŝi plue, estis prenitaj el la urbo Gardelegen kaj truditaj en grandan fojnejon de la bieno Isenschnibbe. La gvardianoj poste barikadis la pordojn kaj incendiigis la benzin-trempitan pajlon. Prizonuloj kiuj klopodis fuĝi el la masakro elfosinte sub la fojnejaj muroj estis mortigitaj de la gvardianoj. La venontan tagon, membroj de SS kaj lokaj helpantoj revenis por aranĝi la pruvojn de la militkrimo. Ili planis kremacii tion kio restis el la kadavroj kaj la fojnejon mem, kaj mortigi eblajn survivantojn. La rapida avanco de la 102a Infanteria Divizio (Usono), tamen, malhelpis, ke la SS kaj komplicoj plenumu tiun planon.

La 14an de aprilo, la 102a Divizio eniris en Gardelegen kaj, la venontan tagon, oni malkovris la barbaraĵon. Ili trovis la kadavrojn de 1 016 prizonuloj en la ankoraŭ fumanta fojnejo kaj najbaraj tranĉeoj, kien la SS-anoj estis metintaj la restaĵojn. Ili ankaŭ intervjuis kelkajn prizonulojn kiuj estis sukcesintaj fuĝi el la fajro kaj el la pafado. Usonarmeaj fotistoj venis tuj por dokumenti la Nazian militkrimon kaj la 19an de aprilo, 1945, la historio de la Gardelegena masakro jam ekaperis en la okcidenta gazetaro. Dekunu prizonuloj survivis la bruligon de la fojnejo kaj estis trovitaj vivaj fare de usonaj soldatoj - nome sep poloj, tri rusoj kaj unu tre vundita franco.

La 21an de aprilo, 1945, la loka komandanto de la 102a Divizio ordonis inter 200 kaj 300 homojn el la urbo Gardelegen doni al la murditaj prizonuloj taŭgan entombigon. En la venontaj tagoj germanaj civiluloj elterigis 586 korpojn el la tranĉeoj kaj rekuperis 430 korpojn el la fojnejo, kaj metis ĉiujn en unuopa tombo.

Bibliografio

• Daniel Blatman: Die Todesmärsche 1944/45. Das letzte Kapitel des nationalsozialistischen Massenmords. Reinbek 2011, ISBN 978-3-498-02127-6.
• Lukkas Busche / Andreas Froese: Am historischen Ort. Die neue Dauerausstellung "Gardelegen 1945. Das Massaker und seine Nachwirkungen" im Dokumentationszentrum der Gedenkstätte Feldscheune Isenschnibbe Gardelegen, in: Rundbrief "Erinnern! Aufgabe, Chance, Herausforderung" Nr. 1/2021, hrsg. von der Stiftung Gedenkstätten Sachsen-Anhalt, S. 95-111.
• Lukkas Busche / Andreas Froese (Hgg.): Gardelegen 1945. Das Massaker und seine Nachwirkungen. Begleitender Katalog zur Dauerausstellung der Gedenkstätte Feldscheune Isenschnibbe Gardelegen, 144 Seiten, Gardelegen / Leipzig / Magdeburg 2022. ISBN 978-3-9813459-9-5
• Lukkas Busche / Andreas Froese (eds.): Gardelegen 1945. The Massacre and its Aftermath. Catalogue of the permanent exhibition at Isenschnibbe Barn Memorial Gardelegen, 144 pages, Gardelegen / Leipzig / Magdeburg 2022.
• Lukkas Busche / Andreas Froese (éds.): Gardelegen 1945. Le massacre et ses répercussions. Catalogue de l´exposition permanente du Mémorial de la grange d´Isenschnibbe à Gardelegen, 144 pages, Gardelegen / Leipzig / Magdeburg 2022.
• Lukkas Busche / Andreas Froese (ed.): Gardelegen 1945. Masakra i jej następstwa. Katalog wystawy stałej w Miejscu Pamięci Stodoła Isenschnibbe Gardelegen, 144 strony, Gardelegen / Leipzig / Magdeburg 2022.
• Andreas Froese: Gardelegen - eine Gedenkstätte im Entstehen, in: Rundbrief "Erinnern! Aufgabe, Chance Herausforderung" Nr. 1/2016, hrsg. von der Stiftung Gedenkstätten Sachsen-Anhalt, Magdeburg 2016, S. 67-74.
• Andreas Froese: "Gardelegen steht für viele kleine Orte in Deutschland": Zur Eröffnung des Dokumentationszentrums der Gedenkstätte Feldscheune Isenschnibbe Gardelegen, in: Kultur Report 2/2020, S. 39-42.
• Andreas Froese: „Gedenken gestalten.“ Das neue Besucher- und Dokumentationszentrum der Gedenkstätte Feldscheune Isenschnibbe Gardelegen [archive], en: Gedenkstättenrundbrief Nr. 183 (2016), S. 35–43.
• Diana Gring: Das Massaker von Gardelegen. Ansätze zur Spezifizierung von Todesmärschen am Beispiel Gardelegen. en: Detlef Garbe, Carmen Lange (eld.): Häftlinge zwischen Vernichtung und Befreiung. Bremen 2005, ISBN 3-86108-799-5, S. 155–168.
• Diana Gring: Die Todesmärsche und das Massaker von Gardelegen – NS-Verbrechen in der Endphase des Zweiten Weltkrieges, Gardelegen 1993.
• Diana Gring: "Man kann sich nicht vorstellen, daß die Nacht jemals ein Ende hat": Das Massaker von Gardelegen im April 1945, en: Detlef Garbe, Carmen Lange, Carmen (Hrsg.): Häftlinge zwischen Vernichtung und Befreiung. Die Auflösung des KZ Neuengamme und seiner Außenlager durch die SS im Frühjahr 1945, Bremen 2005, ISBN 3-86108-799-5, S. 52–56, (PDF;47 kB) [archive].
• Torsten Haarseim: Gardelegen Holocaust (en allemand). Editions winterwork, 2013, (ISBN 978-3-86468-400-5).
• Thomas Irmer: Neue Quellen zur Geschichte des Massakers von Gardelegen [archive], in: Gedenkstättenrundbrief 156 (2010), S. 14–19.
• Ulrich Kalmbach, Jürgen M. Pietsch: Zwischen Vergessen und Erinnerung. Stätten des Gedenkens im Altmarkkreis Salzwedel, Delitzsch 2001.
• Landeszentrale für politische Bildung Sachsen-Anhalt (Hg). Verortet. Erinnern und Gedenken in Sachsen-Anhalt. Magdeburg 2004.
• Joachim Neander: Gardelegen 1945. Das Ende der Häftlingstransporte aus dem Konzentrationslager "Mittelbau", Magdeburg 1998.
• Ingolf Seidel: Gedenkstätte Feldscheune Isenschnibbe - Ausbau mit Hindernissen [archive], LaG-Magazin, Sonderausgabe vom 15. März 2017.