Kanaacoj

La kanaacoj (latine Cannaceae) estas planta familio el unukotiledonaj angiospermoj. Tiu familio apartenas al la ordo zingibraloj (Zingiberales). Ĝi enhavas ununuran genron (kanao) kaj 12 speciojn.

Kiel legi la taksonomion Kanaacoj
hindia kanao (Canna indica)
Biologia klasado
Regno: plantoj Plantae Subregno: trakeofitoj Tracheophyta Superdivizio: spermatofitoj Spermatophyta Divizio: angiospermoj Angiospermae Klaso: unukotiledonoj Liliopsida Ordo: zingibraloj Zingiberales Familio: kanaacoj Cannaceae Juss.
Tipa genro
kanao Canna L.
Aliaj Vikimediaj projektoj

La natura disvastiĝregiono de la genro Canna estas la tropikaj ĝis subtropikaj regionoj de la Nova Mondo (Neotropiso). Kelkaj specioj estas sovaĝigitaj tutmonde en la tropikoj.

La specioj kreskas de la marnivelo ĝis 3000 m super la marnivelo. Ekzistas multaj varioj, kiuj estas uzataj kiel ornamplantoj en parkoj kaj ĝardenoj.

ilustraĵo de la sovaĝa formo: Canna indica

Priskribo kaj ekologio

Canna indica: habito, kapsulfruktoj kaj semoj.

nematura kaj maturaj Kana-fruktoj kun siaj mole pikilaj surfacoj. En la malfermita frukto videblas la globaj, nigraj semoj

Morfologio kaj folio

Canna-specioj plurjaraj herbaj plantoj kun rizomoj kiel transvivaj organoj. La plantoj atingas kreskoalton, depende de la specio, inter 0,50 kaj 5 metroj. Ili havas rektajn nebranĉitajn tigojn aŭ la translobantaj foliingoj formas „pseŭdotrunkon“. La altenaj kaj spirale aŭ duvice simplaj folioj estas dividitaj en foliingon, mallongan folitigon kaj foliplaton. La paralelaj folivejnoj deiras de la meza vejno (ne tipa por monokotiledonoj).

Floraroj kaj floroj

La okulfrape fine starantaj grapolaj aŭ spikaj infloreskoj estas ofte kunmetitaj el unu- aŭ dufloraj cumaj floraroj kun ofte malgrandaj verdaj brakteoj.

La duseksaj, plej ofte grandaj floroj estas unusimetriaj kaj trinombraj. La involukroj havas diversajn formojn. La tri liberaj sepaloj estas plej ofte verdaj. La tri petaloj estas verdaj aŭ bele koloraj. La bazo de la koronfolioj esta kunkreskinta kun la staminodioj al stamena kolumo. Ekzistas du cirkloj kun po origine tri stamenoj, sed por ĉiu floro ekzistas nur po unu fertila stameno kun unu korolsimila filamento, la aliaj estas transformitaj en korolsimilaj staminodioj. Unu el la staminodioj formas la labelon. Ĉe kelkaj specioj mankas la staminodio. La korolfolioj kaj la staminodioj havas verdan ĝis ruĝan koloron.

La tri kareloj estas kunkreskinta al sinkarpa ovario, kiu havas molan pikilan surfacon kaj multajn ovoloj. La pistilo estas korolsimila. La polenado okazas pere de insektoj.

Fruktoj kaj semoj

La trikamera kapsulo havas molan pikilan surfacon kaj entenas 5 ĝi 25 (kelkfoje ĝis 75) semojn. La globaj semoj kun malmola endospermo estas brunaj kaj havas diametron de 4 ĝis 10 mm. Ekzistas raporto, ke la semoj estas ĝermkapablaj dum 600 jaroj.

Kromosomnombro kaj enhavosubstancoj

La kromosoma nombro estas x = 9. La enhavosubstancoj esta pro-antocianidino, cianidino, flavonoidoj (Kaempferolo kaj Kverketino).

Canna indica, sin.: Canna indica var. warszewiczii (A. Dietr.) Nob. Tanaka

habito, folioj kaj floraro de Canna flaccida

Canna jaegeriana

parto de la floraro de Canna paniculata

Habito folioj kaj floraro de Canna tuerckheimii

Canna × generalis

kulturvario 'Golden Gate'

Taksonomio

La genro Canna estis ofte enordigita en la familio de la Marantacoj kaj ĝi estas al tiu plej proksime parenca. Nun ĝi formas propran familion, la familion de la kanaacoj. La familion starigis en 1789 Antoine Laurent de Jussieu en sia verko Genera Plantarum, p. 62, sub la nomo „Cannae“.

La unua priskribo de la genro Canna okazis en 1753 de Carl von Linné en Species Plantarum, 1, p. 1. Kiel lectotypus Canna indica L. estis fiksita de Nathaniel Lord Britton en Flora of Bermuda, 1918, p. 86. sinonimoj por Canna L. estas Achirida Horan., Cannacorus Medik. ex Mill., Katubala Adans., Xiphostylis Raf., Distemon Bouché, Eurystylus Bouché. La genra nomo Canna venas de la latina vorto canna por kano.

Laŭ World Flora Online kaj The Plant List (13 maj. 2020), jen ĉi-sube la listo de la akceptitaj taksonoj, kaj ties Esperantaj nomoj:

• Angiospermae - angiospermoj
  • Zingiberales Griseb. - zingibraloj
    • Cannaceae Juss. - kanaacoj
      • Canna L. - kanao
        • Canna bangii Kraenzl.
        • Canna flaccida Salisb.
        • Canna glauca L. - glaŭka kanao
        • Canna indica L. - hindia kanao
        • Canna iridiflora Ruiz & Pav. - iridflora kanao
        • Canna jaegeriana Urb.
        • Canna liliiflora Warsz. ex Planch. - liliflora kanao
        • Canna orchiodes L.H. Bailey
        • Canna paniculata Ruiz & Pav. - panikla kanao
        • Canna pedunculata Sims - pedunkla kanao
        • Canna tuerckheimii Kraenzl.
        • Canna × generalis L.H. Bailey & E.Z. Bailey

Utiligado

Manĝebla kanao

La plej grava specio kaj kiel ornamplanto kaj kiel nutraĵplanto estas hindia kanao (Canna indica). La nomo venas de „Okcidenta Hindio“ (okcidenthindaj insuloj).

Nutraĵo

La hindia kanao, ankaŭ nomata „Achira“ aŭ manĝebla kanao, estas kultivata por ricevi nutraĵon en la Andoj (Peruo kaj Ekvadoro) kaj en Azio (Vjetnamio kaj la suda parto de Ĉinio). Canna-rizomoj estas manĝeblaj kaj ameloriĉaj. La rizomoj povas enhavi multajn fibrojn kaj devas kuiriĝi dum horoj, por ke ili estu manĝeblaj. La gusto similas al tiu de batato. En Azio oni faras el la amelo celofannudelojn.

Ornamplantoj

La genro aperis jam en 1570 en Eŭropo kiel ornamplanto. Ekde ĉ. 1800 oni intense krucigas ĝin. Hodiaŭ ekzistas ĉ. 1000 registritaj kultivaroj.

Canna-hibridoj povas esti kultivataj en tinoj (vidu: tinplanto) en bedoj. La Canna-Longwood-hibridoj taŭgas por est plantataj en lagetoj kiel marĉplantoj.

la Cana indica-hibrido 'Aphrodite'

Kultivaroj

Ekzistas kelkaj nanaj formoj de Canna indica, kiuj atingas alton de nur ĉ. 50 cm kaj kiuj taŭgas kiel potplanto. Jen kelkaj nanaj kultivaroj:

• 'Alberich' (salmruĝa)
• 'Luzifer' (floroj ruĝaj kun flava rando)
• 'Perkeo' (ĉerizruĝa)
• 'Puck' (flava)

Jen kelkaj altekreskantaj kultivaroj:

• 'Black Knight': kun vinruĝaj folioj kaj malhelruĝaj floroj
• 'Miss Oklahoma': kun verda folioj kaj grandaj rozkoloraj floroj
• 'President': kun verdaj folioj kaj ruĝaj floroj
• 'Richard Wallace': kun verdaj folioj kaj flavaj floroj
• 'Tropicanna': kun striataj folioj kaj oranĝaj floroj
• 'Wyoming': kun malhelaj ruĝecaj folioj kaj brile oranĝkoloraj floroj

Cetera utiligado

La nigraj semoj estas uzataj kiel bidoj por fari ĉenojn kaj rozariojn.

Literaturo

• Die Familie der Cannaceae ĉe APWebsite. (sekcioj Systematik kaj Beschreibung) germane
• Die Familie der Cannaceae ĉe DELTA von L.Watson und M.J.Dallwitz. Arkivigite je 2007-01-03 per la retarkivo Wayback Machine (sekcio Beschreibung) germane
• H. Maas-van de Kamer, Paulus Johannes Maria Maas: The Cannaceae of the world. En: Blumea, volumo 53, 2008, p. 247-318.
• Paulus Johannes Maria Maas, H. Maas: Cannaceae. En: G. Harling et al.: Flora of Ecuador, Göteborg. volumo 32, 1988, p. 1–9.
• Paulus Johannes Maria Maas: Cannaceae. En: A. R. A. Görts-van Rijn: Flora of the Guianas. Series A: Phanerogams., Königstein, 1985, p. 69–73.
• Nobuyuki Tanaka: Taxonomic revision of the family Cannaceae in the New World and Asia. En: Makinoa; serio 2, 1, 2001, p. 34–43.
• Delin Wu, W. John Kress: Cannaceae., p. 378 – retversio egala al presita teksto, Wu Zheng-yi, Peter H. Raven (Hrsg.): Flora of China. volumo 24: Flagellariaceae through Marantaceae, Science Press und Missouri Botanical Garden Press, Beijing kaj St. Louis 2000. ISBN 0-915279-83-5 (sekcio Beschreibung)
• W. John Kress, Linda M. Prince: Cannaceae en Flora of North America, volumo 22: – retversio egala al presita teksto, Flora of North America Editorial Committee (kompil.): Flora of North America North of Mexico. volumo 22: Magnoliophyta: Alismatidae, Arecidae, Commelinidae (in part), and Zingiberidae, Oxford University Press, New York kaj Oxford, 2000. ISBN 0-19-513729-9 (sekcio Beschreibung)
• Shahina A. Ghazanfar: Kanaacoj ĉe Tropicos.org. En: Flora of Pakistan. Missouri Botanical Garden, St. Louis
• Ian Cooke: The Gardener's Guide to Growing Cannas, English Timber Press (OR) (oktobro 2001), ISBN 0-88192-513-6

Eksteraj ligiloj

• Retejo pri kanaacaj specoj Arkivigite je 2009-08-25 per la retarkivo Wayback Machine (angle)