Paskinsulo

Paskinsulo
rapanuie Rapa Nui, hispane Isla de Pascua, angle Easter Island
insulo
	Statuoj Moai Statuoj Moai
Flago	Blazono
insulo [+]
	Oficiala nomo: Rapa Nui
Ŝtato	Ĉilio
Oceano	Pacifiko
Regiono	Polinezio
Administra ŝtato	Ĉilio
Administra regiono	Valparaiso
Akvejo	Pacifiko
Setligo	Orongo
Memorindaĵoj	Moai, Rongorongo
Supermara alteco	242 m [+]
Koordinatoj	27° 7′ S, 109° 21′ U (mapo)-27.12-109.35Koordinatoj: 27° 7′ S, 109° 21′ U (mapo)
Ĉefurbo	Hanga Roa
- mezo	Hanga Roa
- koordinatoj	27° 9′ S, 109° 26′ U (mapo)-27.15-109.43333333333Koordinatoj: 27° 9′ S, 109° 26′ U (mapo)
Plej alta punkto
- situo	Maʻunga Terevaka
- alteco	507 m
Longo	24 km (15 mi)
Larĝo	13 km (8 mi)
Akvokolektejo	164 km² (16 400 ha) [+]
Areo	163,6 km² (16 360 ha)
Loĝantaro	4 888 (2010)
Denseco	29,8 loĝ./km²
Naturo	Anakena strando, Ovahe strando
Orogenezo; montariĝo	5 - Puna Pau; - Maʻunga Terevaka; - Rano Raraku; - Rano Aroi; - Rano Kau
Plantaro	6 - Toromiro; - Totoro; - Fragmito; - Filiko; - Ignamo; - Taro
Animalaro	Salamandro
Ahu	Ahu Ature Huki; Ahu Nau Nau
Malkovrinto	Jacob Roggeveen
Jaro de malkovro	1722
Horzono	UTC (UTC+6)
Telefona antaŭkodo	+56 32
Interreta domajno	.cl
Loko de Monda heredaĵo de UNESCO
Nomo	Nacia parko Rapa Nui
Tipo de heredaĵo	kultura heredaĵo
Jaro	1995 (19)
Numero	715
Regiono	Oceana kontinento
Kriterioj	i, iii, v
Kulto	Kulto de Birda viro
Paskinsulo (Tero)
	Paskinsulo
Paskinsulo (Tero)
	Paskinsulo
	Vikimedia Komunejo: Easter Island
	En TTT: Oficiala retejo [+]
	v • d • r

Paskinsulo^[1] aŭ Paska insulo^[2] (hispane Isla de Pascua, rapanuie Rapa Nui, angle Easter Island) estas insulo en la suda Pacifika Oceano, okcidente kaj iom norde de Santiago, Ĉilio kaj parto de la teritorio de Ĉilio. La insulo estas pli-malpli triangulforma kaj foras je 2000 kilometroj de la plej proksima enloĝata insulo. La insulo estas fama pro siaj multenombraj prahistoriaj ŝtonaj statuoj ("Moaoj"), kiuj troviĝas laŭ la marbordoj.

Laŭ la stato de 2017 sur la insulo vivis 7 750 loĝantoj sur areo de 164 kvadrataj kilometroj, kio rezultigas loĝdenson de 47 loĝantoj/km².

La kutima nomo estas Rapa nui, kiu signifus “granda insulo” laŭ la lingvo de la malnovaj loĝantoj de Tahitio. Propralingve la insulo estas konata kiel Te pito o te henua (“la umbiliko de la mondo”) aŭ Mata ki te rango (“okuloj kiuj rigardas al la ĉielo”)

Je Paskotago 1722 ĝi estis malkovrita de la nederlanda esploristo Jacob Roggeveen, kaj pro tio jen la nomo de la insulo.

Ankaŭ, la insulo estis nomita kiel Isla San Carlos per hispanaj navigantoj, kiuj nomis ĝin honore al reĝo Karlo la 5-a.

Kulturo

La insulo havas sian propran polinezian lingvon, nome rapanui, kiu nun estas parolata nur de 10 elcento.^[3] Ĝi jam ne plu estas funkcipova en la sociekonomia evoluo komunuma, ĉefe ĉar junuloj uzas plej ofte la hispanan.^[4]

Naturprotekto

Biogeografie la paskinsulaj koralrifoj estas unu el la 43 maro-ekoregionoj de la Tutmondaj 200. Tiuj ĉi estas nombro da ekoregionoj elektitaj far la Monda Natur-Fonduso ( WWF ) kaj la Nacia Geografia Societo pro sia graveco pri la naturprotekto. La insulo mem troviĝas en la Pacifika ekozono, gravega por la biodiverseco kaj endemiismoj.

Bildaro

Statuo Moai en Ahu Ko Te Riku kun pukao
Statuoj Moai
Poŝtoficejo en Hanga Roa

Notoj

↑ artikolo Paskinsulo en la Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto (PIV), eldono de 2020, reta versio, ankaŭ jam en la unua eldono de 1970, presita eldono, paĝo 798
↑ Paska insulo, la dua vorto minuskle, en Poŝatlaso de la mondo, 1971 en prago, mapo 5, maldekstra hemisfero
↑ Rapanui, ankoraŭ unu lingvo, kiu povus estingiĝi, Intervjuo farita de Jasmina Šopova kaj Carolina Rollán Ortega, "Kuriero" de Unesko, n-ro 1 de januaro-marto 2019, ISSN 2521-7356 paĝoj 13-15. El la hispana lingvo tradukis Maritza Gutiérrez (Kubo).
↑ Rapanui, ankoraŭ unu lingvo, kiu povus estingiĝi