Gregor Reisch
Gregor REISCH [rajŝ] (1470-1525) estis germana humanisto, filozofo, erudiciulo, enciklopediisto, kartuziana monaĥo kaj konfesprenanto de Maksimiliano la 1-a (1459-1519). Li famiĝis dank'al kompilado de la enciklopedio "Margarita Philosophica" (Filozofia perlo), kiu estas kompendio pri la tuta filozofio, iu planverko de programo pri ĉiuj lernendaj liberalaj artoj, inklude de la filozofio natura kaj morala. Ĝia eksterordinara populareco atestiĝas ĉar ĝi estis reeldonita dekdufoje inter 1503 kaj 1600, kaj servis kiel teksto por la universitata instruo[1].
Gregorius Reisch | ||
---|---|---|
Margarita Philosophica, verko publikigita en 1503
kun pli ol dekdu eldonoj | ||
Persona informo | ||
Naskiĝo | 1470 en Balingen, Württemberg, Sankta Romia Imperio | |
Morto | 9-a de majo 1525 en Freiburg im Breisgau, Antaŭa Aŭstrio, Sankta Romia Imperio | |
Lingvoj | latina vd | |
Ŝtataneco | Germanio vd | |
Alma mater | Universitato de Frajburgo Universitato de Hajdelbergo | |
Profesio | ||
Okupo | verkisto universitata instruisto teologo vd | |
Aktiva en | Freiburg vd | |
vd | Fonto: Vikidatumoj | |
Biografio
redaktiStudento pri Filozofio en la Universitato de Frajburgo, en 1487, en la sekvanta jaro li diplomiĝas kiel bakalaŭro kaj post du jaroj (1489) li ricevas sian diplomon pri Majstreco. Enirinte en la Ordinon de la Kartuzianoj, kiu tiam estis en forta ekspansio, li tre frue reiris al la Universitato Albertina kie li instrus dum dek jaroj, ĝis 1500. Tio estis intensa periodo kaj pro la laboro -- ĉefe pro la prilaborado de la Margarita Philosophica, finita ĉirkaŭ 1496) -- kaj pro la studoj, kompletigitaj per dumtempa staĝo en la Universitato de Hajdelbergo, inter 1496 kaj 1498, favorigita pro patroneco de la Grafo de Zollern, Ejtelo Frederiko la 2-a (1452-1512). Inter 1500-1502 li fariĝis prioro en la Monaĥejo de Sankta Margarethental, en Eta Bazelo, kaj, ekde 1503 ĝis iom antaŭ sia morto, en la monaĥejo de la Monto de Sankta Johano Baptisto, en Frajburgo, kie li streĉe opoziciis al Luteranismo, komponante filozofiajn tekstojn konataj kaj aprecataj ĉefe inter la universitatanoj de la urbo. Li ankaŭ estis "religivizitanto" en la kartuziana provinco de la Rejno, kaj nur en tiu rolo li distingiĝis kiel kontraŭulo de la reformistoj.
Trezorejo de la kono |
La titolo Margarita philosophica kutime kompreniĝas kiel "Filozofia perlo". La traduko estas preciza laŭ la beletra vidpunkto, tamen aliaj interpretadoj estas kompreneblaj kiam la sama Reisch portas malmulte da rezultoj rilate al la naiva junularo kiu estas la celo de lia verko, aldonante al Margarita la epitomon de la tuta filozofio (epitoma omnis philosophiæ). Tiu koncepto plifortiĝas en la 2-a eldono de lia verko, en la sekvanta jaro, "Aepitoma omnis phylosophiae, alias Margarita phylosophica, tractans de omni genere scibili", tio estas, "Kompendio pri la tuta filozofio, aŭ Filozofia perlo, pritraktante ĉiaspecan konon".
Laŭŝajne tie ĉi ni povas kompreni ke la vorto margarita estas uzata preskaŭ kiel sinonimo de "altvalora kompendio" (aŭ leksiko) kaj aliflanke la vorto filozofio estas uzata en ties mezepoka koncepto kiel "saĝo" aŭ "erudicio" (la Sophia laŭ la ĝenerala kaj plej uzata signifo), kaj ne la humanisma koncepto kiel specifa kaj aŭtonoma scienco. Alivorte: margarita philosophica povus signifi "trezorejon de la kono". |
Kiel konfesprenanto de la Imperiestro Maksimiliano la 1-a de Habsburgo, kaj dank'al liaj vojaĝoj li renkontiĝis kaj persone enamikiĝis al Erasmo de Roterdamo (1467-1536) kaj al aliaj tiamaj renomaj humanistoj. Troviĝas inter ili Udalrikus Zasius (1461-1536), la fama predikanto Johann Geiler von Kaysersberg (1445-1510), kaj la alzacanoj Matthias Ringmann (1482-1511), Beatus Rhenanus (1485-1547) kaj Jakobo Vimfelingo (1450-1528). Inter liaj disĉiploj ĉeestas Johannes Eck (1486-1543), notinda germana figuro de la kontraŭreformacio. Lia vasta kaj solida erudicio permesis al li facile kontraŭstari polemikajn demandojn, tiel ke li eĉ estis konsiderata de siaj samtempuloj speco de orakolo. Ĉiaokaze, li estis unu el la ĉefaj intelektuloj kontribuantaj por la apero de enciklopedioj kiel instrumento por konodisvastigo.
La filozofia perlo
redaktiLia plej konata verko estas Margarita philosophica, tre eble la unua moderna enciklopedio iam presita, kiu fariĝis esenca por la historio de la sciencoj kies atento estas ĉefe turnita al la tiame dirita "natura filozofio". Efektive kompilita ĉirkaŭ 1496, ĝi estis publikigita en Frajburgo en Brisgovio en 1503, kaj reeldonita minimume dekduon da fojoj dum la 16-a jarcento. Kiel tipa renesanca enciklopedio adresita al la universitataj studentoj, ĝi estis redaktita laŭ dialogoforme inter unu demandanta lernanto kaj alia respondanta instruanto. Konsiderata kiel ĝenerala enciklopedio, ĝi kelkfoje pritraktas plurvariajn temojn, ordigitaj laŭ la modelo de la sep liberalaj artoj, celante prezenti iom el la tuta konado. El la 12 libroj ĝin konsistigantaj, la tri unuaj rilatas al la latina gramatiko, la logiko kune kun la dialekta silogismo, kaj la retoriko, tio estas, la trivialaj artoj, aŭ artoj sermocinalaj[2][3], sekvataj de la kvar dediĉitaj al aritmetiko, muziko, geometrio kaj astronomio, tio estas, la artoj de la Quadrivium aŭ realaj artoj. Venas poste la kvar libroj dediĉitaj al la "natura filozofio" - 8-a: Naturalis philosophiæ principia, la 9-a - De origine rerum naturalium (mineraloj, metaloj kaj ties ekstraktado), la 10-a pri fiziologio kaj psikologio (komprenata kiel al studo pri la animo vegetiva kaj sensiva); la 11-a pri la origino, naturo kaj senmorteco de la "racia animo", kaj la 12-a kaj lasta libro kompletigas la traktaĵon pri la etiko aŭ morala filozofio.
Inspirite de la aristotelismo, konstruita laŭ la kristanaj principoj akordantaj la karakterizan mezepokan interpretadon de la Aŭgustena doktrino, la teksto entenas enhavtabelon kaj sennombraj ksilogravuraĵoj kiu pligrandigas la uzopraktikecon kaj la edukofunkcion. Kiel ekzemploj, ni povas citi kelkajn medicinajn tekstojn (kiel la skema reprezentado de la homokulo, aŭ de la homcerbo) kaj naturajn (kiel la tertremoj, bestaro, fiŝaro, stelaro, mineraloj kaj la metaloj kun ties alkemiaj modifoj), inkluzivante grandan mapon de la Tero, kie realaĵo kaj fantazio fandiĝas per reprezentado de la mondo laŭ la koncepto de Ptolemeo miksita kun la mezepokaj kredoj.
Laŭ la opinio de la naturalisto kaj esploristo Alexander von Humboldt (1769-1859), la Margarita Philosophica de Reisch, "dum pli ol kvindek jaroj signifoplene kontribuis por la konodisvastigado". Efektive, la verko, en la unua duono de la 16-a jarcento estis vaste dissemita kaj pro la tiama scenejo krom ties populara formo, kaj pro ties relativa koncizeco, pro tio ĝi estis kutime rekomendata kiel lernolibro en la superaj lernejoj, kvankam ne oficiale adoptita. Tranĉe negativa estas la juĝo farata de la klera franco Numa Broc: Rilate al la obstina sukceso de la Margarita philosophica dum la tuta 16-a jarcento, li asertas ke hodiaŭ "ni apenaŭ komprenas ties eksterordinaran disvastigon" kaj ĝin akuzas pri dissemi pli da legendoj ol sciencoj.
Selektita verkaro
redakti- Margarita philosophica, 1504, Johannes Grunninger, Gregor Reisch
- Margarita philosophica ..., 1504, Oronce Fine
- Margarita Philosophica nova: Cui annexa sunt Sequentia. Graecarum literarum ..., 1515
- Margarita Philosophica: Rationalis, Moralis philosophiae principia, duodecim ..., 1535, Gregor Reisch, Oronce Finé
- Margarita filosofica, 1599, Gregor Reisch, Giovanni Paolo Gallucci
Literaturo
redakti- CERL Thesaurus
- Post-reformation Digital Library
- Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes Arkivigite je 2015-02-07 per la retarkivo Wayback Machine
- Virtual International Authority File
- WorldCat Identities
- Bibliothèque Nationale de France
- Personensuche
- Allgemeine Deutsche Biographie
- Neue Deutsche Biographie
- New Advent
- Anatomia historio kaj ilustraĵo en la Mezepoko
- The Mineralogical Record Arkivigite je 2014-02-22 per la retarkivo Wayback Machine
- Literatur und Kosmos: Innen- und Aussenwelten in der deutschen Literatur des ..., Gerhild Scholz Williams, Lynne Tatlock
- Rhetoric and Renaissance Culture, Heinrich F. Plett
- Religio and Reformation: Johannes Justus Lansperger, O.Cart. (1489/90--1539 ... Arkivigite je 2015-02-07 per la retarkivo Wayback Machine, Jon Derek Halvorson
- Malay Words and Malay Things: Lexical Souvenirs from an Exotic Archipelago ..., Waruno Mahdi
- Fifteenth Century Carthusian Reform: The World of Nicholas Kempf, Dennis D. Martin
- Natural Philosophy Epitomised: A Translation of Books 8-11 of Gregor Reisch ..., Gregor Reisch
- Collectors’ Knowledge: What Is Kept, What Is Discarded / Aufbewahren oder ...
- The Classical Tradition and the Americas: European images of the Americas ..., Wolfgang Haase, Meyer Reinhold
- An Illustrated History of Brain Function: Imaging the Brain from Antiquity ..., Edwin Clarke, Kenneth Dewhurst, Michael Jeffrey Aminoff
- Print Culture and Peripheries in Early Modern Europe: A Contribution to the ..., Benito Rial Costas
- In Defense of Music: The Case for Music as Argued by a Singer and Scholar of ..., Don Harrán
- Pre-modern Encyclopaedic Texts: Proceedings of the Second Comers Congress ..., Peter Binkley
- Ronsard and the Hellenic Renaissance in France: pts. 1-3. Ronsard and the ..., Isidore Silver
- The Cambridge History of Science: Volume 3, Early Modern Science, Roy Porter, Katharine Park, Lorraine Daston
- Renaissance Scepticisms, Gianni Paganini, José Raimundo Maia Neto
Vidu ankaŭ
redakti-
Πυθαγόρας
570 a.K. - 495 a.K.
Referencoj
redakti- ↑ From Sight to Light: The Passage from Ancient to Modern Optics, A. Mark Smith
- ↑ The Making of the Humanities: Early modern Europe, Rens Bod,Jaap Maat, Thijs Weststeijn
- ↑ New Advent