Tragedio
Tragedio estas teatraĵo lirika, kiu devenas de la antikva greka teatro. Oni kontrastigas ĝin al la komedio, kaj en antikva Grekio ankaŭ al satirusa dramo.
La vorto tragedio devenas de la malnova greka lingvo kaj signifas "kaprokanton" (greke: tragodia). Por la kulto de Dionizo oni paradis kun masko kaj felo de kaproj (greke: tragos), tio reprezentis la dion mem aŭ unu de la akompanintaj satirusoj
La kerno de tragedio estas, ke homo volas preteriri la al li destinitan sorton. Tamen tragedia ne signifas, kiel kutime, ke io estas tragika, terure trista, sed ke iu troviĝas en nesolvebla dilemo kaj tiel iĝas "senkulpe kulpa", kiel ekzemple Edipo, Oresto, Fedra, Hamleto aŭ Anakin Skywalker. Kelkaj tragedioj plenas je sangaj mortoj (ekz Baĵazet de Racine) aliaj povas esti sen iu ajn morto, sed porĉiame disiro (Bérénice de Racine).
Striktasence tragedio estas tratraĵa formo; sed la adjektivo pri tragedieco aplikeblas al ĉiaj realaj aŭ beletraj situacioj, do ajnaĝenre. Ekzemple en la romanoj de Murakami Haruki.
Historio
redaktiLa tragedio aperis en Ateno en la 6-a jarcento A.N.E. kun la komedio. Ĝi aperis en la kadro de la festoj de Dionizo (fine de januaro kaj fine de marto) kaj ĝi estis ligita al rito de la malnova greka religio. La arkontoj (regantoj de la urbo) kunvokis jare konkurson inter tri dramistoj, ĉiu el kiuj prezentis tri tragediojn kaj unu satiran dramon. La plej bona el inter ili estis rekompensita, kaj ĝiaj verkoj estis konservitaj.
La greka literaturo havis tri grandajn aŭtorojn de tragedioj: Esĥilo, Sofoklo kaj Eŭripido. Vidu artikolon Helena tragedio.
La romia teatro malpli uzis tiun ĉi genron, sed ankoraŭ Seneko adaptia al Latino la klasikajn grekajn tragediojn de Fedra kaj Medea.
En la klasika periodo de la okcidenteŭropa literaturo, oni povas citi la nomojn de
- Jean Racine kaj Pierre Corneille en Francio
- William Shakespeare kaj Christopher Marlowe en Britio
- Pedro Calderón de la Barca kaj Tirso de Molina en Hispanio
- Heinrich von Kleist en Germanio
- Vittorio Alfieri en Italio
En la plej ĵusa periodo, la limoj de tragedio estas malpli precizaj. Oni povas citi kiel ekzemplojn de tragedio verkojn kiel Pupdomo (1879) de Henrik Ibsen aŭ Morto de vojaĝa komizo de Arthur Miller.
Teorio
redaktiLa klasika libro pri la teorio de la tragedio estas tiu de Aristotelo, en lia libro Poetiko.
Oni povas ankaŭ citi la libron de Friedrich Nietzsche: Die Geburt der Tragödie (aus dem Geiste der Musik) Oder: Griechenthum und Pessimismus (Naskiĝo de tragedio (el muzikspirito) aŭ: Grekio kaj pesimismo).
Bibliografio
redakti- Hans-Dieter Gelfert: Die Tragödie. Theorie und Geschichte (Taschenbuch), Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 1995
- Walter Kaufmann: Tragödie und Philosophie. J.C.B. Mohr (Paul Siebeck), Tübingen 1980. ISBN 3-16-942682-6 (zuerst New York 1969)
- Friedrich Nietzsche: Die Geburt der Tragödie aus dem Geiste der Musik Oder: Griechenthum und Pessimismus Reclam, Stuttgart 1993. ISBN 3-15-007131-3
- Ulrich Profitlich (Hg.): Tragödientheorie. Texte und Kommentare. Vom Barock bis zur Gegenwart. Rowohlt, Hamburg 1999. ISBN 3-499-55573-5
- Gustav Adolf Seeck: Die griechische Tragödie. Reclam, Stuttgart 2000. ISBN 3-15-017621-2
- Peter Szondi: Versuch über das Tragische [EA1961] in: ders., Schriften I, Neuauflage: Frankfurt am Main: Suhrkamp 1996, ISBN 3-518-27819-3
- Klassische Texte zur Tragik. Parodos, Berlin 2006. ISBN 3-938880-03-1
- Aristotle. 1974. "Poetics". Trans. S.H. Butcher. In Dukore Dramatic Theory and Criticism: Greeks to Grotowski, 31-55.
- Banham, Martin, ed. 1998. The Cambridge Guide to Theatre. Cambridge: Cambridge UP. ISBN 0-521-43437-8.
- Benjamin, Walter. 1928. The Origin of German Tragic Drama Trans. John Osborne. London and New York: Verso, 1998. ISBN 1-85984-899-0.
- Bradley, A. C.. 1909. Oxford Lectures on Poetry. Reprint ed. Atlantic, 2007. ISBN 81-7156-379-1.
- Buckham, P. W. 1827. Theatre of the Greeks.
- Campbell, Lewis. 1891. (A Guide to) Greek Tragedy (for English Readers).
- Carlson, Marvin. 1993. Theories of the Theatre: A Historical and Critical Survey from the Greeks to the Present. Expanded ed. Ithaca and London: Cornell University Press. ISBN 0-8014-8154-6.
- Deleuze, Gilles and Félix Guattari. 1972. Anti-Œdipus. Trans. Robert Hurley, Mark Seem and Helen R. Lane. London and New York: Continuum, 2004. Vol. 1 of Capitalism and Schizophrenia. 2 vols. 1972-1980. Trans. of L'Anti-Oedipe. Paris: Les Editions de Minuit. ISBN 0-8264-7695-3.
- Dukore, Bernard F., ed. 1974. Dramatic Theory and Criticism: Greeks to Grotowski. Florence, KY: Heinle & Heinle. ISBN 0-03-091152-4.
- Elam, Keir. 1980. The Semiotics of Theatre and Drama. New Accents Ser. London and New York: Methuen. ISBN 0-416-72060-9.
- Felski, Rita, ed. 2008. Rethinking Tragedy. Baltimore: The Johns Hopkins UP. Pp. viii, 368.
- Flickinger, Roy Caston, The Greek theater and its drama, Chicago, University of Chicago Press, 1918
- Gregory, Justina, ed. 2005. A Companion to Greek Tragedy.
- Hegel, G. W. F.. 1927. "Vorlesungen uber die Asthetik." In ''Samlichte Werke. Vol 14. Ed. Hermann Glockner. Stuttgart: Fromann.
- Pfister, Manfred. 1977. The Theory and Analysis of Drama. Trans. John Halliday. European Studies in English Literature Ser. Cambridige: Cambridge University Press, 1988. ISBN 0-521-42383-X.
- Rehm, Rush. 1992. Greek Tragic Theatre. Theatre Production Studies ser. London and New York: Routledge. ISBN 0-415-11894-8.
- Rui, Xavier. 1999. Dionysism and Comedy. [1]
- Schlegel, August Wilhelm. 1809. Lectures on Dramatic Art and Literature. Available as an etext at Project Gutenberg.
- Speirs, Ronald, trans. 1999. The Birth of Tragedy and Other Writings. By Friedrich Nietzsche. Ed. Raymond Geuss and Ronald Speirs. Cambridge Texts in the History of Philosophy ser. Cambridge: Cambridge UP. ISBN 0-521-63987-5.
- Symonds, J. A. 1873. Studies of the Greek Poets.
- Taxidou, Olga. 2004. Tragedy, Modernity and Mourning. Edinburgh: Edinburgh UP. ISBN 0-7486-1987-9.
- Williams, Raymond. 1966. Modern Tragedy. London: Chatto & Windus. ISBN 0-7011-1260-3.