Alfabeto

Alfabetoa^[1] edo abezedarioa^[2] hizkuntza idatzian komunikatzeko erabiltzen den sinboloen multzoa da, beti ere sailkapen batekin. Hitza grekozko lehen bi letretatik dator: alfa (α) eta beta (β). Euskal alfabetoa 1994ko azaroaren 25ean zehaztu zuen Euskaltzaindiak, bere 17. arauan; latindarra da, eta 27 letra ditu.

Alfabetoak

Arabiar alfabetoa

Armeniar alfabetoa

Batak alfabetoa

Alfabeto zirilikoa

Sakontzeko, irakurri: «Alfabeto ziriliko»

Alfabeto zirilikoa (edo "azbuka", haren lehen letren antzinako izenengatik) sei eslaviar hizkuntzatan (bielorrusiera, bulgariera, mazedoniera, errusiera, serbiera eta ukrainera) eta Sobiet Batasuneko Asiako eta Sortaldeko Europako beste hizkuntza askotan erabilitako alfabetoa da.

Alfabeto zirilikoaren letrak
А A	Б Be	В Ve	Г Ge	Ґ Ghe	Д De	Ђ Dje	Ѓ Gje	Е Ye	Ё Yo	Є Ukrainian Ye
Ж Zhe	З Ze	Ѕ Dze	И I	І Ukrainian I	Ї Yi	Й I labur	Ј Je	К Ka	Л El	Љ Lje
М Em	Н En	Њ Nje	О O	П Pe	Ҁ Koppa*	Р Er	С Es	Т Te	Ћ Tshe	Ќ Kje
У U	Ў U labur	Ѹ Uk*	Ф Ef	Х Kha	Ѡ Omega*	Ѿ Ot*	Ц Tse	Ч Che	Џ Dzhe	Ш Sha
Щ Shcha	Ъ Yer	Ы Yery	Ь Soft sign	Ѣ Yat*	Э E	Ю Yu	Я Ya	ІА A iotified*	Ѥ E iotified*	Ѧ Yus small*
Ѫ Yus handi*	Ѩ Yus txiki iotified*	Ѭ Yus handi iotified*	Ѯ Ksi*	Ѱ Psi*	Ѳ Fita*	Ѵ Izhitsa*	Ѷ Izhitsa okovy*	Ӏ Palochka

* letra arkaikoak

Hurrengo taulan, goian moldeko letrak ageri dira; behean, eskuizkribuzkoak, errusieraren usadioaren arabera. Latin alfabetoko beste hainbat letrarekin antza dutenak koadro ubeletan daude.

а

б

в

г

д

е

ё

ж

з

и

й

к

л

м

н

о

п

р

с

т

у

ф

х

ц

ч

ш

щ

ъ

ы

ь

э

ю

я

а

б

в

г

д

е

ё

ж

з

и

й

к

л

м

н

о

п

р

с

т

у

ф

х

ц

ч

ш

щ

ъ

ы

ь

э

ю

я

Zure nabegatzaileak ikur zirilikoak erabili ezin badu, ikus dezakezu alfabeto zirilikoa irudi batean.

Georgiar alfabetoa

Gotiko alfabetoa

Alfabeto grekoa

Alfabeto grekoaren letrak eta haietatik eratorriak hurrengoak dira (ahoskera International Phonetic Alphabetaren arabera jarri da):

Letra	Izena		Ahoskera²		Dagokion letra feniziarra	Transliterazioa³
Letra	Greziera	Ingelesa	antzinakoa	oraingoa	Dagokion letra feniziarra	antzinakoa	oraingoa
Α α	ἄλφα	Alpha	[a] [aː]	[[Open front unrounded vowel\|[a]]]	'Aleph	a	a
Β β	βῆτα	Beta	[b]	[[Voiced labiodental fricative\|[v]]]	Beth	b	v
Γ γ	γάμμα	Gamma	[g]	[[Voiced palatal fricative\|[ʝ]]], [[Close-mid front unrounded vowel#Mid front unrounded vowel\|[e̞]]] edo [[Close front unrounded vowel\|[i]]] aurrean; [[Voiced velar fricative\|[ɣ]]] ostantzean	Gimel	g	g
Δ δ	δέλτα	Delta	[d]	[[Voiced dental fricative\|[ð]]]	Daleth	d	d
Ε ε	ἒ ψιλόν	Epsilon	[e]	[[Close-mid front unrounded vowel#Mid front unrounded vowel\|[e̞]]]	He	e	e
Ϝ ϝ ¹	Ϝαυ ?	Digamma	[w]	-	Waw	w	-
Ζ ζ	ζῆτα	Zeta	[zd], later [zː]	[[Voiced alveolar fricative\|[z]]]	Zayin	z	z
Η η	ἦτα	Eta	[ɛː] ([h])	[[Close front unrounded vowel\|[i]]]	Heth	e	i
Θ θ	θῆτα	Theta	[tʰ]	[[Voiceless dental fricative\|[θ]]]	Teth	th	th
Ι ι	ἰῶτα	Iota	[i] [iː]	[[Close front unrounded vowel\|[i]]], [[Palatal approximant\|[j]]]	Yodh	i	i
Κ κ	κάππα	Kappa	[k]	[[Voiceless palatal plosive\|[c]]], [[Close-mid front unrounded vowel#Mid front unrounded vowel\|[e̞]]] edo [[Close front unrounded vowel\|[i]]] aurrean; [[Voiceless velar plosive\|[k]]] ostantzean	Kaph	k, c	k
Λ λ	λάμβδα	Lambda	[l]	[[Alveolar lateral approximant\|[l]]]	Lamedh	l	l
Μ μ	μῦ	Mu	[m]	[[Bilabial nasal\|[m]]]	Mem	m	m
Ν ν	νῦ	Nu	[n]	[[Alveolar nasal\|[n]]]	Nun	n	n
Ξ ξ	ξῖ	Xi	[ks]	[ks]	Samekh	x	x
Ο ο	ὄ μικρόν	Omicron	[o]	[[Close-mid back rounded vowel#Mid back rounded vowel\|[o̞]]]	'Ayin	o	o
Π π	πῖ	Pi	[p]	[[Voiceless bilabial plosive\|[p]]]	Pe	p	p
M ¹ (Ϻ ϻ)		San	([z])	-	Tsade	s	-
Q ¹ (Ϟ ϙ)		Qoppa	([k])	-	Qoph	q	-
Ρ ρ	ῥῶ	Rho	[r], [r̥]	[[Alveolar flap\|[ɾ]]]	Resh	r (ῥ: rh)	r
Σ σ ς (final)	σῖγμα	Sigma	[s]	[[Voiceless alveolar fricative\|[s]]]	Shin	s, ss (bokal artean)	s
Τ τ	ταῦ	Tau	[t]	[[Voiceless alveolar plosive\|[t]]]	Taw	t	t
Υ υ	ὒ ψιλόν	Upsilon	([u]) [y] [yː]	[[Close front unrounded vowel\|[i]]]	from Waw	u, y (kontsonante artean)	y, v, f
Φ φ	φῖ	Phi	[pʰ]	[[Voiceless labiodental fricative\|[f]]]	jatorria eztabaidatua (ikus testua)	ph	f
Χ χ	χῖ	Chi	[kʰ] ([ks])	[[Voiceless palatal fricative\|[ç]]], [[Close-mid front unrounded vowel#Mid front unrounded vowel\|[e̞]]] edo [[Close front unrounded vowel\|[i]]] aurrean; [[Voiceless velar fricative\|[x]]] ostantzean		ch	ch
Ψ ψ	ψῖ	Psi	[ps]	[ps]		ps	ps
Ω ω	ὦ μέγα	Omega	[ɔː]	[[Close-mid back rounded vowel#Mid back rounded vowel\|[o̞]]]		o, ô	o
Ϡ ϡ ¹		Sampi	([ss] [ks])	-

(1): Alfabetotik goiz kendutako letra, orain "klasiko"a deitzen den aroa baino lehenago. Eite larrian bakarrik erabiltzen zen; letra xeheak Erdi Aroko asmakuntza dira.
(2): Ahoskera arkaikoak (Aro Klasikoa baino aurrekoak) parentesi artean erakusten dira.
(3): Xehetasunak eta beste transliterazio sistemak ikusteko ikus Transliteration of Greek into English.

Hebrear alfabetoa

Hebrear alfabetoa hurrengo taulan agertzen diren letrez osatuta dago. Letra batzuk taiu ezberdina dute hitzen amaieran erabiltzen direnean: taulan forma horiek forma arrunten azpian agertzen dira.

Alef	Bet/Vet	Gimel	Dalet	He	Vav	Zayin	Het	Tet	Yod	Kaf/Chaf
א א	ב ב	ג ג	ד ד	ה ה	ו ו	ז ז	ח ח	ט ט	י י	כ כ
										ך ך
Lamed	Mem	Nun	Samekh	Ayin	Pe/Fe	Tsadi	Qof	Resh	Shin/Sin	Tav
ל ל	מ מ	נ נ	ס ס	ע ע	פ פ	צ צ	ק ק	ר ר	ש ש	ת ת
	ם ם	ן ן			ף ף	ץ ץ

Deskripzio laburra

Bai antzinako hebrear idazkerak, bai gaur egungoak modu bakar bateko letrak dituzte, baina gaurko idazkeran letra batzuk forma bereziak dituzte hitzen amaieran doazenean. Hebrear alfabetoa abjad bat da: bokalak normalean ez dira idazten. Idazten direnean, א alef, ה he, ו vav edo י yod moduko kontsonante ahul bat aurreko bokal batekin elkartu eta galdu delako da; edo, kasu horien analogiaz, beste forma batzuk idaztean.

Bokalen soinu egokiak mantentzeko, idazleek nikud (ניקוד; hitzez hitz: "euskarriko puntuak") izendatutako ikur diakritikozko multzo batzuk asmatu dituzte. Haien arteko bat —tiberiar sistema esaten zaio— gehien iraun duena da. Aaron ben Moses ben Asher-ek eta haren familiako hainbat belaunaldik asmatu eta bizirik mantendu ei zuten sistema. Puntu horiek normalean xede berezientzako bakarrik erabiltzen dira: Bibliako liburuak aztertzeko asmoarekin, poesian, edo hizkuntza umeei irakastean. Tiberiar sistemak "kantilazio" izeneko marka batzuk ere ditu, liburu santuen zati batzuk zelan abestu behar diren esateko erabiliak, eta "koroa" deitutako edergailu batzuk halaber, Toraren bilduetan bakarrik erabiliak.

Taula nagusia: izena eta transliterazioa

Hurrengo taulan hebrear alfabetoaren letra bakoitzarentzat agertzen dira: dagozkion ikur idatzia edo ikur idatziak, haren izen edo izenak, haren transliterazioak latindar alfabetoa erabiliz egindako lan akademikoetan, eta haren ahoskera berreraikitako forma historikoetan eta dialektoetan Nazioarteko alfabeto fonetikoa erabiliz. Letra batentzat ikur bi erakusten badira: ezkerretara, hitzen amaieretan agertzen da (edo eskuma aldekoa, zure nabegatzaileak testuak eskumatik ezkerrera jartzea onartzen ez badu).

Ikurra	Izena						Transliterazioa
	Akademikoa			Unicode Standard	Israeli	Ashkenazi	Akademikoa			Israeli
	Unicode	Font-friendly	ISO-8859-1	Unicode Standard	Israeli	Ashkenazi	Unicode	Font-friendly	ISO-8859-1	Israeli
א	ʾā́lep̄	’āleph	'àleph	alef	alef	alef	ʾ	’	'	' (1)
ב	bêṯ, ḇêṯ	bêth, bhêth	bêth, bhêth	bet	bet, vet	beis, veis	b, ḇ	b, bh	b, bh	b, v
ג	gímmel, ḡímel	gímel, ghímel	gímel, ghímel	gimel	gimel	gimmel	g, ḡ	g, gh	g, gh	g
ד	dā́leṯ, ḏā́leṯ	dāleth, dhāleth	dàleth, dhàleth	dalet	dalet	doles	d, ḏ	d, dh	d, dh	d
ה	?	hê	hê	he	he, hei, e, ei	hei	h, Ḏ	?	?	h (2)
ו	wāw	wāw	wàw	vav	vav	vov, vof	?	w	w	v
ז	?	záyin	záyin	zayin	zayin	zayin	?	z	z	?
ח	ḥêṯ, (3) ḫêṯ	ħêth, (3) xêth	h`êth, (3) xêth	het	chet	ches	ḥ, (3) ḫ	ħ, (3) x	h`, (3) x	kh, ch (4)
ט	ṭêṯ	ţêth	t`êth	tet	tet	tes	ṭ	ţ	t`	t
י	yôḏ	yôdh	yôdh	yod	yod, yud	yud	?	y	y	y, i (8)
ך כ	kāp̄, ḵāp̄	kāph, khāph	kàph, khàph	kaf	kaf, chaf	kof, chof	k, ḵ	k, kh	k, kh	k, ch
ל	lā́meḏ	lāmedh	làmedh	lamed	lamed	lomed	?	l	l	l
ם מ	mēm	mēm	mèm	mem	mem	mem	?	m	m	m
ן נ	?	nûn	nûn	nun	nun	nun	?	n	n	n
ס	sā́mekh	sāmekh	sàmekh	samekh	samech	somech	?	s	s	s
ע	ʿáyin, (3) ġáyin	‘áyin, (3) ġáyin	`áyin, (3) 3áyin	ayin	ayin	ayin, oyin	ʿ, (3) ġ	‘, (3) ġ	`, (3) 3	' (9)
ף פ	pê, p̄ê	pê, phê	pê, phê	pe	pe, pei, fe/fei	pei, fei	p, p̄	p, ph	p, ph	p, f
ץ צ	ṣāḏê	şādhê	s`àdhê	tsadi	tzadi, tzadik	tsodi, tsodik	ṣ	ş	s`	tz, ts, z
ק	?	qôph	qôph	qof	kof, kuf	kuf	?	k	k	q
ר	rêš	rêš	rêsh	resh	resh, reish	reish	?	r	r	r
ש	šîn, śîn	šîn, śîn	shîn, lhîn	shin	shin, sin	shin, sin	š, ś	š, ś	sh, lh	sh, s
ת	tāw, ṯāw	tāw, thāw	tàw, thàw	tav	tav, taf	tov, tof, sov, sof	t, ṯ	t, th	t, th	t

Erreferentziak

↑ «alfabeto OEH - Bilaketa - OEH» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-12-22).
↑ «abezedario OEH - Bilaketa - OEH» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-12-22).

Kanpo estekak

Datuak: Q9779
Multimedia: Alphabets / Q9779

[1] «alfabeto OEH - Bilaketa - OEH» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-12-22).

[2] «abezedario OEH - Bilaketa - OEH» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-12-22).

[1]

[2]