Atari:Irlanda

Ongi etorri Irlandako Atarira!
Fáilte go dtí Tairseach na hÉireann!!
Welcome to the Ireland Portal!
Hailsin tae tha Airlann Portal!

Irlanda

Irlanda edo Irlandako uhartea (ingelesez Ireland, irlanderaz Éire, eskozieraz Airlann eta latineraz Hibernia) Europa osoko hirugarren uharterik handiena da eta munduko hirugarrena. Europar kontinentearen ipar-mendebaldean kokatzen da eta milaka uharte eta uhartetxoz inguratuta dago. Irlandak Britainiar uharteetako zati da, gehiago zehaztuz, Britainiar uharteetako bi uharte nagusien artean txikiena da, uharte handia den Britainia Handiaren mendebaldean kokatua dagoelarik. Politikoki Irlandako estatu subiranoak (Irlandako Errepublika bezala izendatua) uharteko lurraldearen bost seirenetan agintzen du, gainontzeko ipar-ekialdeko lurraldea edo seirena Ipar Irlandako (Erresuma Batuaren zati) agindupean dagoelarik.

Irlandako lehendabiziko bizilekuak K.a. 8.000 urte ingurukoak dira. K.a 200. urtean Zeltiarren emigrazio eta eraginak uharte osoa menperatu zuen. Erlatiboki maila txikiagokoak ziren erdi aroko Bikingoen eta Normandarren kokalekuek ondorengo 1600. urte inguruko Ingelesen nagusitasunari bidea eman zioten. Ingeles Protestanteek gehiengoa ziren Irlandar Katolikoen gainetik gobernatu zuten, ingelesek irlandarrak erabat alboratu zituztelarik, baita uhartearen ipar-ekialdean ere, non Protestanteak Ulstergo Kolonizatzeak burutu eta erabateko gehiengoa bilakatu ziren. 1801ean Irlandako uharte osoa Britainia Handia eta Irlandako Erresuma Batuaren zati bihurtu zen. XIX. mendearen erdialdera Irlandako Gosete Handia gertatu zen, honen ondorioz sekulako maila erraldoieko heriotz kopurua eta emigrazioa kausitu zelarik. 1921. urtean Irlandar Independentzia Gerra amaitu ostean Britainiar Gobernuak akordio bat proposatu eta Itun Anglo-Irlandarra sinatu zen, honela Irlandako Estatu Askea sortu zelarik. Honek Britainiar Inperiotik hat ateratzea suposatu zuen, herrialdeak bere barne independentiz eraginkorra berreskuratu zuen nahiz eta oraindik konstituzionalki Britainiar Koroari loturik jarraitu. 1920ko Irlandako Gobernuaren Agiriaren arabera Irlandako 32 konderrietako sei konderriz osatutako zen Ipar Irlandako eskualde berria eratzeko aukera bat ireki zen, handik gutxira protestante eta unionistak gehiengoa ziren eskualde honek aukera hau probestu eta Erresuma Batuari lotuta jarraitzea erabaki zuen. 1949an Irlandako Estatu Askeak behin-betiko Commonwealth erakundea laga eta Irlandako Errepublika bilakatu zen, honela ordurarte Erresuma Batuarekiko zituen lotura politiko eta administratibo murritzak erabat moztuz. 1973an Irlandako hainbat zati edo eskualde (Irlandako Errepublika) Europako Ekonomia Erkidegoan sartu ziren. 1960. hamarkadatik hasi eta 1990. hamarkadara arte Ipar Irlandako gatazka edo ingelesez "The Troubles" deitzen zen gaztazka politikoa jaso zen, 1998ko Ostiral Santuko Hitzarmenarekin gatazka honi nolabaiteko konponbide bat lortzen saiatu zirelarik.

...gehiago irakurtzeko sakatu hemen

Gai nagusiak

Irlanda: Irlandako Errepublika • Ipar Irlanda • Irlandako uhartea
Irlandako historia:
Hizkuntzak: Irlandera, Eskoziera • Ingelesa
Irlandera: Gaeltacht • Foras na Gaeilge • Gaelscoil
Hedabideak: Radio Telefis Eireann • TG4 • Raidió na Gaeltachta • Lá egunkaria
Kultura: Mitologia • Ikurrak • Kultura hiriaren arabera • Gizateriaren Ondarea Irlandan • Ipar Irlandako kultura • Joko Gaelikoak • Musika • Literatura • Zinema • Antzerkia • Irlandako arkitektura • Dantzak • [[:eu: • • Gastronomia • Irlandako abizenak
Musika: Musika Taldeak • Abeslariak • Abestiak
Politika: Alderdi politikoak
Kirola: Elkarte Atletiko Gaeliko • Futbol Gaelikoa • Hurling • Irlandar Pilota • Irlandako Errugbi Selekzioa • Irlandako Futbol Selekzioa

Asteko irlandar abestia

"Ar Éirinn Ní Neosfainn Cé Hí"
Maria McCool

Aurrekoak: De Dannan On A Boat. 1. Zatia
1980an Galwayko Badia zeharkatzen duen itsasuntzi batetik moldatutako musika emanaldia • "Mo Ghile Mear"
("Gure Heroia")
The Chieftains eta Sting. Sakatu hemen abestia entzun ahal izateko • "Mná na h-Éireann"
("Irlandako Emakumeak") - The Chieftains
Sakatu hemen abestia entzun ahal izateko • "Follow Me Up To Carlow" • "Oró, Sé do Bheatha 'Bhaile"

Asteko irlandar bideoa

Lord Of The Dance
Hasiera:Zeltiarren Negarra
Joko Arriskutsua
Ametsgaiztoa eta Norgehiagoka
Amaiera: Zatirik ikusgarriena

Azalpena: Lord Of The Dance mundu osoan ospe handia jaso duen irlandar dantza herrikoien ikuskizun harrigarri eta erraldoiaren zatien irudiak ikusgai

Aurrekoak: Michael Collinsen bizitzaren dokumentala: 1. Zatia, 2.Zatia, 3. Zatia; "Tony Mac Mahon, Barney McKenna eta Micho Russell musika eta dantza saioaren bideoa"
Sakatu hemen abestia entzun ahal izateko

Iruditegia

Atal honetan Irlandari buruzko argazki eta irudiak aurkituko dituzu, betiere gaiaren arabera sailkatuak:
Aireko Argazkiak • Banaketa Administratiboa • Demografia • Ekonomia • Eraikuntzak • Garraioak • Geografia • Gudarostea • Herriak • Hilerriak • Hiriak • Historia • Ikurrak • Jendea • Kultura • Lorategiak • Natura • Ospakizunak • Paisaiak • Politika • Seinaleak • Zerbitzu Publikoak

Banaketa administratiboa

Connacht: Galwayko konderria • Mayoko konderria • Leitrimeko konderria • Roscommoneko konderria • Sligoko konderria

Munster: Corkeko konderria • Kerryko konderria • Limerickeko konderria • Clareko konderria • Tipperaryko konderria • Waterfordeko konderria

Leinster: Dublingo konderria • Wicklowko konderria • Kildareko konderria • Carlowko konderria • Kilkennyko konderria • Laoiseko konderria
Loutheko konderria • Longfordeko konderria • Meatheko konderria • Offalyko konderria • Westmeatheko konderria • Wexfordeko konderria

Ulster: Antrimeko konderria** • Armagheko konderria** • Cavaneko konderria • Derryko konderria** • Donegalgo konderria • Downeko konderria**
Fermanagheko konderria** • Monaghaneko konderria • Tyroneko konderria**

**Ipar Irlandako konderriak (gainontzeko guztiak Irlandako Errepublikaren konderriak dira).

Hiriak

Irlandako Errepublikako hiriak: Dublin/Baile Átha Cliath • Cork/Corcaigh • Limerick/Luimneach • Galway/Gallimh • Kilkenny/Cill Chainnigh • Dun Laoghaire • Killarney/Cill Airne • Cashel/Caiseal**

Beste batzuk: Arklow/An t-Inbhear Mór • Athlone/Baile Átha Luain • Bray/Bré • Carlow/Ceatharlach • Castlebar/Caisleán an Bharraigh • Cavan/An Cabhán • Celbridge/Cill Droichid • Clonmel/Cluain Meala • Cobh/An Cóbh • Drogheda/Droichead Átha • Dundalk/Dún Dealgan • Ennis/Inis • Fermoy/Mainistir Fhear Maigh • Greystones/Na Clocha Liatha • Letterkenny/Leitir Ceanainn • Leixlip/Léim an Bhradáin • Longford/An Longfort • Malahide/Mullach Íde • Maynooth/Maigh Nuad • Monaghan/Muineachán • Mullingar/An Muileann gCearr • Naas/Nás na Ríogh • Navan/An Uaimh • Newry/Iúr Cinn Trá • Newbridge/An Droichead Nua • Portlaoise/Port Laoise • Sligo/Sligeach • Swords/Sord Cholm Cille • Tralee/Trá Lí • Trim/Baile Átha Troim • Tullamore/Tulach Mhór • Waterford/Port Láirge • Westport/Cathair na Mairt • Wexford/Loch Garman

Ipar Irlandako hiriak: Belfast/Béal Feirste • Derry/Doire • Armagh/Ard Mhacha

Beste batzuk: Newry/Iúr Cinn Trá • Lisburn/Lios na gCearrbhach • Ballymena/an Baile Meánach • Bangor/Beannchor • Coleraine/Cúil Raithin • Downpatrick/Dounpatrick/Dún Pádraig • Enniskillen/Inis Ceithleann • Larne/Olderfleet/Latharna • Omagh/An Ómaigh • Portadown/Portadoun/Port an Dúnáin

**Hiri historikoa.

Nabarmendutako irlandar artikulua

Nabarmendutako irlandar pertsonaia

Guinness Stout motako garagardo beltza da. Aurreneko aldiz, Arthur Guinness garagardogileak ekoiztu zuen Irlandan dagoen Kildare konderriko Leixlip herrian zuen bere lehenengo garagardotegian, nahiz eta handik denbora gutxira gaur egun hain ezaguna den Dublingo St. James's Gate Brewery garagardotegira mugitu. Guinness garagardoa 1759tik aurrera ekoiztu izan da. Garagardoa porter eran dago oinarrituta, bere jatorria Londonen 1700. urte inguruan du. Mundu osoko garagardo marka ezagunenen artean dago eta munduko herrialde gehienetara esportatua da. Imitatzaile ugari garaitu ditu merkatuan. Bere zaporearen ezaugarri nabariena hartzidurarik gabe mantentzen den garagar txigortuan datza. Urteetan zehar garagardoaren zati bat zaharkitu edo ondu egiten zen esneki zapore antzeko bat har zezan, baina Guinnessek prozesu hau gaurko egunez egiten jarraitzen duen esateari uko egiten dio. Bere ezaugarri nagusia den apar lodi, zuri eta krematsua, edukiari gehitzen zaion nitrogenozko nahasketa batean datza.

Guinness garagardoa erabateko kasu berezia da, lantegi pribatu batek egindako alkoholdun edari baten markak herri alde oso baten arima irudikatzera iritsi baita: Irlanda. Guinness garagardoa, bere eskubidez erabateko erakunde edo instituzioa da Irlandan, herrialde irlandarra ordezkatzera ailegatuz. Irlandan, garai guztietako edari alkoholdun salduena bilakatu da. Guinness & Co. lantegiak urtero 2.000 milioi eurotako etekinak lortzen ditu garagardo honi esker. Gaur egun eta 1932 urtetik aurrera, Guinness, Diageo garagardogile multinazionalaren jabegoa da, egoitza Londonen duelarik. Guinness UDV eta Grand Metropolitan plc taldeen arteko batasunaren ondorioz... ...gehiago irakurri

Michael John "Mick" Collins edo irlanderaz Mícheál Seán Ó Coileáin (Cloich na Coillte, Corkeko konderria, 1890eko urriaren 16a – Béal na mBláth, Corkeko konderria, 1922ko abuztuaren 22a) buruzagi iraultzaile irlandarra, Irlandako Errepublikako ogasun ministroa, IRAren inteligentzia zuzendaria eta Itun anglo-irlandarreko negoziatzailea izan zen.

1922ko Irlandako Gerra Zibilean hil zuten. Gaur egun Irlandako alderdi politiko guztiek omendu eta onartzen dute Irlandako Estatu modernoa sortzean egin zuen lanagatik, baina bereziki Fine Gael alderdikoak dira bere jarraitzaile zuzenenak... ...gehiago irakurri

Politika eta zuzenbidea

Gobernuaren organoak: Taoiseach • Tánaiste • Dublingo Hiriaren Kontseilua

Legedia: Irlandar Errepublikako Konstituzioa • Dáil Éireann • Oireachtas

Polizia: Garda Síochána • Royal Ulster Constabulary • Ipar Irlandako Polizia Zerbitzua

Gertakari politikoak: 1916ko Bazko Altxamendua • Irlandar Independentzia Gerra • Itun Anglo-Irlandarra • Irlandako Gerra Zibila • Dublingo Gudua • 1920ko Igande Odoltsua • 1972ko Igande Odoltsua • Derry Askea • Ipar Irlandako gatazka • Guildford Four eta Maguire Seven • 1998ko Ostiral Santuko Hitzarmena