Euzko Alderdi Jeltzalea

Euzko Alderdi Jeltzalea edota EAJ (gaztelaniaz: Partido Nacionalista Vasco edota PNV, frantsesez: Parti nationaliste basque edota PNB) Euskal Herriko alderdi politiko abertzale eta kristau demokrata da. Alderdiko kideei jelkide deritze, eta zaleei eta haren ideologiari, jeltzale. EAJren gazte erakundea Euzko Gaztedi (EGI) da.

Euzko Alderdi Jeltzalea
Datuak
Izen laburra	EAJ-PNV (Hegoaldean) EAJ-PNB (Iparraldean)
Mota	euskal alderdi politikoa
Herrialdea	Euskal Herria
Ideologia	sozioliberalismoa Erregionalismoa Euskal abertzaletasuna europazaletasuna Kristau-demokrazia Foruzaletasuna
Kokapen politikoa	zentrismo
Jarduera
Kidetza	Q111187242
Kide kopurua	32.000
Euskadiko Batzar Nagusietan 62 / 153 Eusko Legebiltzarrean 31 / 75 Nafarroako Parlamentuan (Geroa Bairen barruan) 3 / 50 Espainiako Diputatuen Kongresuan (EAEn hautetsiak) 6 / 18 Espainiako Senatuan (EAEn hautetsiak) 10 / 15 Europar Legebiltzarrean (Espainian hautetsiak) 1 / 54 Zinegotziak Hego Euskal Herrian 1.104 / 4.241
Agintea
Lehendakaria	Andoni Ortuzar
Egoitza nagusi	Sabin Etxea
Gazteria	Euzko Gaztedi
Zeren jabe	Euzkadi (egunkaria) eta Sabin Etxea
Historia
Sorrera	1895
Sortzailea	Sabino Arana Goiri
Koloreak
webgune ofiziala

Euzko Alderdi Jeltzalearen egoitzak batzokiak dira, eta Euskal Herriko udalerri askotan ditu. Gainera, euskal diasporan baditu hainbat ordezkaritza, nagusiak Venezuelan, Argentinan, Mexikon eta Uruguain.

Historia

Lehenengo urteak

Sakontzeko, irakurri: «Sabin Arana Goiri» eta «Euskal nazionalismoaren hastapenak»

Sabin Arana Goiriren eskultura Bilboko Albia lorategian.

1895ean Sabino Arana Goirik alderdia Bizkai Buru Batzar izenaz sortu zuen. Badirudi berebiziko eragina izan zuela Luis Arana anaiak Sabinoren ideia politikoetan, baina azken hori izan zen lehen euskal abertzaletasuna ideologiaz, programaz eta erakunde politikoz hornitu zuena. 1892an Bizkaia bere independentziaren alde eman zuen argitara Sabino Aranak. 1893ko ekainaren 3an Larrazabalgo hitzaldi ospetsua, lehenengo mitin abertzalea, egin zuen eta "Jaungoikoa eta Foruak" esapide karlistaren ordez, "Jaun-goikua eta Lagi-zaŕa" (JEL) delakoa aldarrikatu zuen (hortik datoz jeltzale eta jelkide izenak). Urte berean sortu zuen Sabino Aranak Bizkaitarra izeneko aldizkaria eta 1894. urtean ireki zen Bilbon lehen "Euzkeldun Batzokija". "Bizkai Buru Batzar" edo Bizkaiko abertzaleen zuzendaritza egituratu zen 1895. urtean eta Sabino Arana hautatu zuten lehendakari.

Euzko Alderdi Jeltzalea Euskal Herriko independentziaren aldeko alderdi kristaua eta errepublikarra zen. Jatorriz alderdi separatista eta katolikoa izaki, egun EAJk euskaldun, demokratiko, parte hartzaile, plural, akonfesional eta humanista modura definitzen du bere burua. Alderdi nazionalista moderatua da, Euskal Herriaren burujabetza helburu duena eta bortizkeriaren aurkakoa.

1898. urtean, Aldundiko hauteskundeetara aurkeztu zen Sabino Arana eta ozta-ozta ez zuen kargurik atera. 1899an bost zinegotzi lortu zituen Bilbon Euzko Alderdi Jeltzaleak. 1902. urtean, hil baino urte bete lehenago, autonomiaren aldeko bidea jorratu beharraren alde azaldu zen. 1903tik aurrera, Bizkaia osora zabaldu, Gipuzkoan hasi eta Nafarroan eta Araban jarraitzaile batzuk lortu zituen abertzaletasunak. 1904ko otsailean, Eusko Gazteria taldeak abiarazi ziren eta 1906an hasi ziren Euzko Alderdi Jeltzaleko astekariak argitaratzen (Bizkaitarra, Gipuzkoarra, Napartarra...). 1907tik aurrera, bi joera nagusitu ziren alderdiaren barnean: Luis Aranak eta Angel Zabala "Kondaño"-k Sabino Aranaren oinordeko ideologiko argienek independentziaren aldeko joera garbia eraman behar zela argudiatzen zuten ("aberritarrak"); Ramon de la Sota, Chalbaud, Horn, Epalza, Landeta eta beste batzuek, ordea, joera autonomistaren alde zeuden ("euskalerriakoak"). 1908an egin zen Elgoibarren Euzko Alderdi Jeltzaleko lehen biltzar nagusia. Alderdia Hego Euskal Herriko bazter gehienetan zabaldurik zegoen eta lurralde historiko bakoitzak bere egiturak eta bere bitartekoak zituen. Bi joera horien arteko lehian (Arana eta Zabala Aberri izeneko astekariaren inguruan; Sota, Chalbaud, Horn eta abarrak Euskalduna aldizkariaren inguruan) Bizkaiko industrian eragin handia zuen talde burgesa nagusitu zen Elgoibarko biltzarrean. 1910. urtean zatitu zen lehenengoz Euzko Alderdi Jeltzalea. Talde berriak Askatasuna izena izan zuen, Aberri ta Askatasuna esapideaz, baina bizitza ilaunekoa gertatu zen. Erlijioaren lotura ez zuten onartu eta ezaugarri horrek batu zituen "aberritarrak" eta "euskalerriakoak" haien aurka. 1911n, langile higikunde "arrotzak" Bizkaian eta Gipuzkoan zuen indarra ikusirik, Solidaridad de Obreros Vascos (geroko Euzko Langilleen Alkartasuna edo ELA-STV) sindikatua sortzea erabaki zuen EAJk. 1913ko otsailaren 1ean "Euzkadi" egunkaria kaleratu zuten lehenengo aldiz.

Lehen Mundu Gerraren garaian, indar handia zuen Euzko Alderdi Jeltzaleak Bizkaian eta goranzko joera zuen Gipuzkoan. Gerrak areagotu zituen bi taldeen arteko desberdintasunak. "Euskalerriakoak" aliatuen aldekoak ziren eta Luis Arana germaniarren aldekoa. Luis Aranak 1916. urtean alderdia utzi zuen, eta Sotak gidatzen zuen alderdiak Euzko JEL-Batza (EJB) izena hartu zuen. Autonomismoaren bidea hautatu zuen bete-betean Sotaren alderdiak. 1917ko udal hauteskundeen ondoren, alkate euskal nazionalista izan zuten Bilbok eta Bizkaiko herri askok. Bestalde, Bizkaiko diputatu nagusi aukeratu zuten Ramón de la Sota Aburto, buruzagi jeltzalearen semea. 1918an, nazionalistek bost diputatu lortu zuten Bizkaian, bana Gipuzkoan eta Nafarroan, baina emaitza txarrak izan zituen 1920. urteko hauteskundeetan.

1921ean Aranaren mugimendua banandu egin zen: EJB moderatuak, eta EAJ-Aberri independentistak. "Aberritarrak" eta Euzko Gazteria taldeko gazte gehienak, Elias Gallastegi, taldearen sortzailea, zela buru, EJB utzi eta berriz ere Euzko Alderdi Jeltzalea izena hartu zuen alderdia sortu zuten, EJBk abertzaletasunaren printzipioak saldu zituelakoan. 1922. urtean "Emakume Abertzale Batza" sortu zuen Gallastegik berak. 1923an, Primo de Riveraren diktadurak legez kanpo utzi zuen alderdia. Politikan egiterik ez zegoena, ordea, kulturan eta folklorean egin zen. Euskararen eta euskal kulturaren aldeko ekitaldiekin batera "mendigoizale" folklore-elkarteak ugaldu ziren Euskal Herriko bazter guztietan. Miguel Primo de Riveraren diktadura erori zenean, indar aski zuten nazionalistek.

1930eko azaroan, Aberri eta CNV berriz elkartu ziren, Bergaran. Hala ere, hamabost egunen ondoren, talde txiki batek Eusko Abertzale Ekintza (Acción Nacionalista Vasca bezala ere ezagutua, EAE-ANV) eratu zuen. Euskal alderdi nazionalista moderatu ezkertiarra zen, akonfesionala —erlijio lotura gabea—, eta aliantzei irekia errepublikar eta sozialistekin, diktaduraren aurkako borrokan.

Espainiako bigarren errepublika

1931. urtean Espainiako Bigarren Errepublika nagusitu zen Espainiako estatuan eta Hego Euskal Herriko autonomi estatutuaren aldeko politika bideratu zuen Euzko Alderdi Jeltzaleak. Manifestaldi handien garaia hasi zen (Aberri Eguna 1932tik aurrera) eta izen berriak hasten dira alderdian nagusitzen (Agirre, Irujo, Leizaola, Monzon...). 1933. urtean alde batera utzi zuen EAJk Hego Euskal Herriko eskuinen koalizioa (katolikotasunaren eta eskuinaren balio tradizionalen defentsan sortu zen koalizio hura) eta berebiziko garaipena lortu zuen urte hartako hauteskundeetan. Autonomi estatutua, ordea, ez zen onartu eta bide horretatik kanpora geratu zen Nafarroa, bertako eskuinaren azpijokoaren ondorioz. Halaber, autonomista eta independentisten arteko banaketa agertu zen. 1934. urtean, Elias Gallastegi buru zelarik, talde independentista bat, Jagi-Jagi astekarian eta Bizkaiko mendizale federazioaren inguruan mugitzen zena, alderditik kanporatu zuten. Hauek EAJko zuzendaritzari epelkeria egozten zioten.

Espainiako guda zibila

1936ko hauteskunde nagusietan, botoak galdu zituen EAJk, nagusi iraun arren, eta zuhur jokatu zuen errepublikaren aurrean.

1936. urteko uztailaren 18ko altxamenduaren aurrean EAJk barne tentsioa izan zuen. Klerikalismoa errebeldeekin bat zetorren eta Vatikanoaren presioa zegoen katolikoak errepublikatik aldentzeko. Hala ere, hitzartutako autonomiak zekarren konpromisoagatik eta anti-faxismoak alderdian zuen indarraren ondorioz, Errepublikako gobernuaren alde segitzea erabaki zuen:

• Bizkaitarrek eta gipuzkoarren gehiengoak, garrantzitsuenak kopuruan, errepublikari, demokraziari eta anti-faxismoari eman zioten babesa Espainiako Guda Zibila hasi zenean.
• Gipuzko Buru Batzarrean, Artetxe eta Barriola altxamenduaren alde agertu ziren.
• Matxinatuek zeuzkaten lurraldeetan jelkideek askotariko aukerak hartu zituzten:
  • arabar eta nafar "batzek" oharrak idatzi zituzten errepublikari babesa ukatuz, lurralde horiek jadanik matxinatuen eskuetan zeudenean,
  • jeltzale batzuek Frantziara edo errepublikaren kontrolpean zegoen aldera ihes egin zuten,
  • batzuek matxinatuei aurka egin zieten: gehienek kartzelan edo fusilaturik amaitu zuten,
  • batzuk gudaroste karlistetan sartu ziren, konbentzimenduagatik edo hala behartuta eta
  • errepresioa bereziki ezkertiarren aurka izan zen gupidagabea, jainkogabe arriskutsutzat hartzen baitzituzten, baina abertzale asko ere fusilatu zituzten.

Alderdia euskal administrazioa antolatzen hasi zen Euskadiko Autonomi Estatutua onartu ondoren (1936ko urriaren 1). EAJ izan zen Eusko Jaurlaritzako alderdi nagusia.

Francoren diktadura

Jose Antonio Agirre lehendakaria, 1939an.

Gerra galdu ondoren (1937 ekaina-uztaila), Hego Euskal Herrian frankismoa ezartzean, Paris eta Londresa joan behar izan zuten Euzko Alderdi Jeltzaleko buruzagi nagusiek, Irujoren eta Agirreren inguruan, eta 1940ko hamarkadako urteetan hasi zen Hego Euskal Herriko sarea berriz osatzen, Rezola, Lasarte, Mitxelena, Solaun eta, batez ere, Juan Ajuriagerraren inguruan. Agirrek eta Euzko Alderdi Jeltzaleko kide gehienek aliatuen garaipenak Francoren gobernuaren desagerpena ekarriko zuela uste zuten, baina 1947 eta 1951. urteetako grebak hutsean geratu ziren eta 1953. urtetik aurrera, Francoren gobernua babesteko asmoa agertu zuten Ameriketako Estatu Batuek.

1951. urtearen ondoko greben ondorengo zapalkuntzak oso egoera txarrean utzi zuen EAJk Hego Euskal Herrian zeukan egitura. 1960. urtean Jose Antonio Agirre lehendakaria hil zen arte tirabira handiak izan ziren Euzko Alderdi Jeltzaleko buruzagi gehienen eta, hasieran, EKINen eta, gerokoan, ETAren inguruetara bildu ziren kide abertzale gazteen artean. 1960-70 urteetan, ageriko ekintza gutxi burutu zuten Euzko Alderdi Jeltzaleko kideek eta, aldiz, gerra ondoko lehenengo koadro tekniko, politiko eta ideologikoak hasi ziren antolatzen Hego Euskal Herrian, Juan Ajuariagerraren ardurapean.

1971. urtean Xabier Arzalluz eta beste alderdikide gazte batzuk hasi ziren Ajuriagerrarekin lanean eta bete-betean hasi zen Euzko Alderdi Jeltzalea Francoren ondorengo aldaketa politikorako prestatzen.

Demokraziaren hasierako urteak: Garaikoetxea lehendakari

1977ko martxoan, Gerra Zibilaren ondoko lehen biltzarra egin zuen EAJk Iruñean eta, erlijio lotura gabeziarekin batera, sabinismo klasikotik urrun dagoen irudi modernoagoa eskaini zuen eraberrituriko EAJk, ideologia demo-kristauaren barnean betiere. 1978an, Juan Ajuriagerra hil ondoren, aurre egin behar zion Arzallusek, Euskadi Buru Batzarreko lehendakariak, Ormazaren eta haren jarraitzaile sabindar eta independientziazaleei. 1977an erregetzaren garaiko lehen hauteskundeak egin zirenetik nagusi agertu zen EAJ Bizkaia, Araban eta Gipuzkoan; Nafarroan ordea askoz indar gutxiago zuen. 1978. urtean euskal alderdiak hasi ziren Euskadiko Autonomi Estatuaren aldeko urratsak ematen eta Euzko Alderdi Jeltzalea izan zen horretan parte garrantzitsuena. Euzko Alderdi Jeltzalea izan zen Euskadiko Autonomia Erkidegoko lehen gobernuko alderdi nagusia eta Karlos Garaikoetxea hautatu zuten lehendakari.

Zatiketa eta Eusko Alkartasunaren sorrera

1985. urtean Euskadiko Autonomia Erkidegoko administrazio antolamenduari buruzko eztabaida batek zatiketa ekarri zuen berriro ere Euzko Alderdi Jeltzalera. Lurralde Historikoen Legea prestatzean, talde bat lurralde historiko bakoitzeko aldundiari eta erakundeari aginpide handia ematearen alde zegoen, eta beste batek sortu berria zen Eusko Jaurlaritza areago indartzearen alde egiten zuen, hots, zentralismoaren aldekoa. Lehenak nagusitu ziren, Karlos Garaikoetxea agintetik kendu zuten, hura bigarren taldekoa baitzen, eta haren ordez Jose Antonio Ardanza jarri zuten lehendakari (1985eko abendua). Hurrengo urtean, Garaikoetxeak eta haren jarraitzaileek alderdia utzi eta beste bat antolatu zuten: Eusko Alkartasuna.

Hala ere, Eusko Alderdi Jeltzaleak alderdi nagusia izaten jarraitu du Euskal Autonomia Erkidegoan. Erabat nagusi da Bizkaian, eta beste alderdi batzuekin tartekatuta nagusitasuna izaten du Araban eta Gipuzkoan. Nafarroa Garaian, ordea, eta gerra aurrean ez bezala, ez du indar handirik. Euzko Alderdi Jeltzalea Ipar Euskal Herrira hedatu da, halaber, baina ez du oraingoz indarrik. Gainera, Nafarroa Garaian eragin handiagoa izan zuen zatiketak, eta hainbat urtez ia desagertuta egon zen EAJ Nafarroako Foru Erkidegoan. Azken hamarraldi honetan, bestalde, leunduz joan dira EAJren eta EAren hasierako tirabirak, eta lankidetzan jardun izan dute azken urteotan bi alderdi abertzaleon artean, bai erakundeetan, bai jarduera politiko orokorrean.

Xabier Arzallusek dioenez, EAJ eta EA arteko banaketa izan zen politikoki beretzat garairik gogorrena. Izan ere, bera zen EAJko alderdiko burua garai hartan, eta herri askotan alderdikide ohi, familia eta auzokide askok ezinikusiz eta gorrotoz bizi izan zituzten banaketaren ondorioak hainbat hilabetez eta urtez.

Ardanza lehendakari

1985eko urtarrilean Jose Antonio Ardanza jelkidea ordu arte Gipuzkoako Aldun Nagusia izandakoa hautatu zuen Euskal Legebiltzarrak Lehendakari, eta 1986. urtean egindako hauteskundeetan ere lehendakaritzari eta nagusitasun politikoari eutsi zion EAJk EAEn.

1990. urtean Eusko Legebiltzarreko egin ziren hauteskundeetan botoen % 28,9 eta 22 parlamentari lortu zituen EAJ, eta berriro ere Jose Antonio Ardanza lehendakari zela EArekin eta une hartan desegite bidean zegoen Euskadiko Ezkerrarekin Eusko Jaurlaritza eratzeko akordioa izenpetu zuen. Hiruren arteko gobernua, ordea, urte bereko irailean hautsi zen, eta PSE-PSOE alderdia sartu zen orduan Jaurlaritzara. 1994ko Euskal Legebiltzarreko hauteskundeetan zertxobait hobetu zituen botoetan bere emaitzak EAJk, aurrekoekin alderatuz gero: botoen % 28,84 lortu zuen, eta lehendik zituen 22 parlamentariei eutsi. EArekin eta PSErekin batera osatu zuen orduko hartan Eusko Jaurlaritza, betiere Jose Antonio Ardanza jelkidea lehendakari zela. Akordio horrek 1998an sozialistek Eusko Jaurlaritza uztea erabaki zuen arte iraun zuen. Nafarroari dagokionez, 1995eko hauteskundeetan ez zuen inolako presentziarik izan, eta 1999. urtean EArekin batera aurkeztu zen koalizioan; bi alderdien artean 16.512 boto (% 5,57) eta hiru parlamentari lortu zituzten.

Mende aldaketa

Xabier Arzalluz eta Juan Jose Ibarretxe 2003an.

1998. urtean Eusko Legebiltzarrerako egin ziren hauteskundeetan ere garaile gertatu zen EAJ, nahiz eta parlamentari bat galdu eta 21ekin gelditu. Juan Jose Ibarretxe jelkidea lehendakari izendatu ondoren, EAJk eta EAk ez zutenez behar adina parlamentari Jaurlaritza bien artean osatzeko, 1999ko maiatzean 1999-2002 legegintzaldirako Legebiltzarrean Lankidetzan Jarduteko Oinarrien Akordioa izenpetu zuten Euskal Herritarrok koalizioarekin, lehenbiziko aldiz Euskal Herriko hiru alderdi abertzale nagusiak legebiltzarrean elkarrekin jarduteko modua ireki zuena. 1999an beste hiru hauteskunde garrantzitsu egin ziren EAEn baita aipatutako Foru Parlamenturakoak ere Nafarroan: udal hauteskundeak, Batzar Nagusietarakoak eta Europako Parlamenturakoak. Hiru hauteskunde horietan elkarrekin joan ziren gehienetan EAJ eta Eusko Alkartasuna. Udal eta lurralde historikoen mailako hauteskundeei dagokienez, zerrenda bateratuak aurkeztu zituzten alderdi biek udal askotan, eta elkarren artean lortu zuten beste inork baino boto gehiago (% 23,09). Bakarka aurkezten zen udalerrietan, EAEn eman ziren guztizko botoen % 8,45 eskuratu zituen Euzko Alderdi Jeltzaleak. Hauteskundeen ondoren, Hego Euskal Herriko hainbat udaletan elkarlanari ekin zioten EAJ-EAk eta EHk, alkatetzak lortzeko elkarri laguntza eskainiz. Elkarlan hura Bizkaiko 25 udaletan, Arabako 11tan eta Gipuzkoako 8tan gauzatu zen.

2000. urtearen erdialdera, ordea, bertan behera gelditu zen lankidetza udal gehienetan, ETAk su-etena bertan behera utzi eta borroka armatuari berriz heldu ondoren, EHk ez baitzuen, gainerako bi alderdiek eskatu bezala, ETAren jarduna gaitzetsi. Nolanahi ere, ordurako erabat nabarmena zen alderdi abertzaleen eta ez abertzaleen arteko etenak ere izan zuen eraginik EAJk erakundeetan zuen presentzian, Arabako Foru Aldundia, Batzar Nagusiak eta Gasteizko Udala galdu baitzituen PPren mesedetan (Batzar Nagusien kasuan, PSE-PSOE Euskadiko Ezkerraren mesedetan). Europako Parlamenturako hauteskundeetara ere elkarrekin aurkeztu ziren EAJ eta EA 1999an (Coalición Nacionalista-Europa de los Pueblos koalizioan), eta 1994an bakarka aurkeztu zirenean alderdi bakoitza koalizio desberdin baten barruan; EAJ Coalición Nacionalista zelakoaren barruan lortutako botoak hobetu eta EAEn eman ziren botoen % 33,39 eskuratu zuten. 2.000. urtean egin ziren Madrilgo Kongresurako hauteskunde orokorretan 5 diputatu eta 6 senatari lortu zituen Euzko Alderdi Jeltzaleak. Jarduera politiko orokorrari dagokionez, erakundeetako egonkortasun faltaren eragina ere jasan du EAJk neurri batean. Izan ere, 1998an hurrengo urteetako bilakaera politikoa baldintzatuko zuten gertakari garrantzitsuak izan ziren: irailaren 12an alderdi eta sindikatu abertzaleek, IU-EBk eta hainbat gizarte higikunde eta elkartek Lizarrako ituna sinatu zuten, eta handik egun gutxira su-etena iragarri zuen ETAk. Une hartatik aurrera, aurreko urteetan PSE-PSOErekin zein PPrekin estatuan gehienbat zituen lankidetza harremanak eten eta alderdi abertzaleen arteko elkarlanaren aldeko apustu argia egin zuen EAJk, erakundeetan zein politika orokorrean.

1999ko azaroan ETAk su-etena bertan behera uzten zuela adierazi zuen, eta 2000. urteko urtarrilaren 21ean egin zuen bere lehenengo atentatu hilgarria. ETAk jarduera armatuari berriz heldu ondoren, berehala hasi ziren pitzatzen EAJren eta EHren arteko harremanak, Euskal Herritarrok koalizioak ez baitzuen ahots kritiko gutxi batzuk izan ezik ETAren indarkeria gaitzetsi. Horrek, epe laburrera, zuzen-zuzeneko ondorioa izan zuen erakundeetan, hainbat udaletan zeuden akordioak ez ezik Eusko Jaurlaritzari eusten zion lankidetza ere bertan behera gelditu baitzen, Ibarretxe lehendakariak EHrekin zeukan akordioa etetea erabaki ondoren, eta EHk, hilabete batzuk geroago, Euskal Legebiltzarrean presentzia iraunkorrik ez izatea erabaki zuenean. Berehala hasi ziren nabarmentzen EAJren barnean lehendik ere hainbatek Jose Angel Cuerda Gasteizko alkate ohiak, esate baterako plazaratutako iritzi desberdintasuna. EAJren aginte egiturak eta buruzagi nagusiek Xabier Arzalluz eta Joseba Egibar, esaterako abertzaleekiko lankidetzari eusteko apustuari lotzen zitzaion bitartean, beste kargudun eta militante ezagun askok alderdiaren estrategia beste era batera bideratzearen alde egin zuten. Nolanahi ere, 2000. urteko udaberrian egin zen barne-eraberritze prozesuan lehendik ere alderdiaren ardura nagusia zuten burukideak hautatu zituzten afiliatuek EBBrako, eta EHrekiko lankidetza gartsu defenditu duen Xabier Arzalluz berretsi zuten haren buru izateko. 2004an, alderdiaren lehendakaritzarako hautagaiak Josu Jon Imaz eta Joseba Egibar izan ziren. Imaz alderdiaren moderatuen artean sailkatzen zuten eta Egibar, berriz, Arzalluzek babesten zuen hautagaia zen. Azkenean, Josu Jon Imaz atera zen garaile, gutxigatik izan bazen ere, barne hautaketa tirabiratsu baten ondoren. 2007ko irailaren 12an, baina, Imazek politika uztea erabaki zuela iragarri zuen. Aditu batzuen arabera, EAJko soberanistek menderatzen duen sektorearekiko desadostasunek bultzatu zuten Imaz erabaki hori hartzera. Harrezkero Iñigo Urkullu da alderdiaren lehendakaria.

2008ko Espainiako Hauteskunde Orokorretan EAJk atzerakada nabarmena egin zuen, ia 120.000 boto galdu baitzituen. Ez zen zerrenda bozkatuena izan EAEko inongo lurraldetan, ez ezein hiriburutan 2012ko abenduaren 13an Iñigo Urkullu Eusko Jaurlaritzako lehendakaria izendatua izan zenez eta kargu horretan EAJko ohituraren arabera lehendakaria aldi berean alderdi horretako barne erakunde nagusia den Euskadi Buru Batzarreko presidentea karguan ezin egon daitekeenez, 2013ko urtarrilaren 12an Urkulluren ordez EBBko presidente berria Andoni Ortuzar aukeratua izan zen.

2014ko abenduaren 29an, estatus politikoa "adostasun ahalik eta zabalenarekin" aldatu nahi zuela adierazi zion EAJk CDCri. Euskal Herriko, Kataluniako eta Espainiako egoera ekonomiko, politiko eta soziala aztertu zuten. Ideologiaren aldetik, gobernu autonomo berriaren testuinguruan, Eusko Alderdi Jeltzaleak Euskadi egin zuen euskal nazioaren subjektu bere diskurtsoan 2016ko azarotik. 2017ko Kataluniako independentziari buruzko krisi betean, lehendakari posiziotik, Urkullu Espainiako "estatu konfederalaren alde" agertu zen, baita alde biko subiranotasunaren alde Espainiarekin, Kataluniako ereduaz bestelakoa, "euskal bidea" deitu zuena, Ekonomia Itunean eta eskumen gehiago erdiestean oinarrituta. Alde horretatik, katalan bidearen 'porrota' nabarmendu zuen, eta Rajoy eta Puigdemonten arteko zubi-lana egiteko prest agertu zen. Hainbat ekitalditan, EAJk Kataluniako politikari subiranistei elkartasuna adierazi eta erreferendumaren aldeko agertu zen, baina ez zuen bat egin 2017ko azaroan Gure Esku Dagok deitutako 155. artikuluaren kontrako manifestazioarekin.

Diru publikoaren bidegabeko erabilera kasuak

EAJ alderdiko kide batzuk ustelkeria kasuetan nahastuta egon dira, besteak beste, Noticias kasuan, De Miguel kasuan, Hiriko kasuan, Miñano kasuan eta Epsilon kasuan. Alderdiak klientelismo sare zabala osatu duela salatu da: buruzagi batzuek postu garrantzitsuak dituzte edo izan dituzte hainbat enpresatan politikan jardun ondoren: Idoia Zenarruzabeitia eta Juan Mari Atutxa, Bizkaia Gasen; Josu Jon Imaz, Petronorren; eta Jose Antonio Ardanza, Euskaltelen.

Euzko Alderdi Jeltzaleko lehendakarien zerrenda

Sabin-Etxea, EAJren egoitza nagusia (Bilbo)

Oharra: 1908an Euzkadi Buru Batzarra sortu zen. Horrek Sabin Arana eta Aingeru Zabala Bizkai Buru Batzarreko lehendakariak bakarrik izan zirela esan nahi du.

Bizkai Buru Batzar / EAJ

Sakontzeko, irakurri: «Bizkai Buru Batzar»

• 1895-1903: Sabin Arana Goiri
• 1903-1906: Aingeru Zabala Ozamiz "Kondaño"

Euzkadi Buru Batzar / EAJ

Sakontzeko, irakurri: «Euskadi Buru Batzar»

• 1906-1908: Santiago Aldak, Alipio Larraurik, Antonio Arroyok, Vicente Larrinagak eta Eduardo Arriagak osaturiko Zuzendaritza Batzordea.
• 1908-1916: Luis Arana Goiri

Banaketa: Aberri eta Euzko JEL-Batza

Aberri 1922-1930: Luis Arana Goiri 1921-1923: Juan Egileor 1923-1928: Alipio Larrauri 1928-1930: Zeferino Jemein

Euzko JEL-Batza 1916-1917: Ramon Bikuña 1917-1920: Gorgonio Renteria 1920-1930: Ignacio Rotaetxe

Berrelkartzea: Euzkadi Buru Batzar / EAJ

• 1930-1932: Ramon Bikuña
• 1932-1933: Luis Arana Goiri
• 1933-1934: Jesus Doxandabaratz
• 1934-1935: Ixaka Lopez-Mendizabal
• 1935-1951: Doroteo Ziaurritz
• 1951-1957: Juan Ajuriagerra
• 1957-1962: Jose Agerre
• 1962-1971: Joseba Rezola, Jesus Solaun eta Ignacio Untzetak osaturiko Zuzendaritza Batzordea.
• 1971-1975: Mikel Isasi
• 1975-1977: Ignacio Untzeta
• 1977-1980: Carlos Garaikoetxea
• 1980-1984: Xabier Arzalluz
• 1984-1985: Roman Sudupe
• 1985-1987: Jesus Insausti "Uzturre"
• 1987-2004: Xabier Arzalluz
• 2004-2007: Josu Jon Imaz
• 2007-2012ko abendua: Iñigo Urkullu
• 2012ko abendua-2013ko urtarrila: Kide anitzeko zuzendaritza
• 2013ko urtarriletik: Andoni Ortuzar

Barne antolaketa

Euzkadi Buru Batzar (EBB) erakunde nagusi eta orokorra da, lurraldeetako batzordeek osatutakoa: Bizkai Buru Batzar (BBB), Gipuzko Buru Batzar (GBB), Araba Buru Batzar (ABB), Napar Buru Batzar (NBB) eta Ipar Buru Batzar (IBB). Gainera, ordezkaritzak daude Madril, Bartzelona, Venezuela eta Argentinan.

Ordezkaritza instituzionala

Ordezkaritza instituzionala	Euzko Alderdi Jeltzalea
Zinegotziak (EAEn)	1.057 2.651tik
Alkateak (EAEn)	122 251tik
Bizkaiko Batzar Nagusiak	25 51tik
Gipuzkoako Batzar Nagusiak	20 51tik
Arabako Batzar Nagusiak	17 51tik
Nafarroako Legebiltzarra	3 50tik
Eusko Legebiltzarra	31 75etik
Espainiako Diputatuen Kongresua	6 18tik
Espainiako Senatua	10 15etik
Europar Legebiltzarra	1 54tik

Hauteskundeetako emaitzak

Eusko Legebiltzarra

Data	Botoak			Aulkiak		Egoera	Postua	Oharrak
	#	%	±ep	#	±
1980	349,102	%37.95	-	25 / 60	-	Gobernua	1.a
1984	451,178	%41.81	+3.86	32 / 75	7	Gobernua	1.a
1986	271,208	%23.60	-18.21	17 / 75	15	Gobernua	1.a	PSE izan zen lehena aulki-kopuruan
1990	289,701	%28.28	+4.68	22 / 75	5	Gobernua	1.a
1994	304,346	%29.32	+1.04	22 / 75	0	Gobernua	1.a
1998	350,322	%27.62	-1.7	21 / 75	1	Gobernua	1.a
2001	604,222	%42.72	+6.02a	26 / 75	5	Gobernua	1.a	EAJ-EA koalizioan*
2005	468,117	%38.67	-4.05	22 / 75	4	Gobernua	1.a	EAJ-EA koalizioan**
2009	399,600	%38.14	-0.53b	30 / 75	8	Oposizioa	1.a
2012	384,766	%34.16	-3.98	27 / 75	3	Gobernua	1.a
2016	398,168	%37.36	+3.2	28 / 75	1	Gobernua	1.a
2020	349,960	%39.07	+1.47	31 / 75	3	Gobernua	1.a

^a 1998an EAJ eta EAk banaturik lortutako emaitzekin alderatuta
^b 2005ean EAJ eta EAk koalizioan lortutako emaitzekin alderatuta

• * Koalizioak 33 aulki lortu zituen, 26 EAJrenak eta 7 EArenak
• ** Koalizioak 29 aulki lortu zituen, 22 EAJrenak eta 7 EArenak

Nafarroako Parlamentua

Data	Botoak			Aulkiak		Egoera	Postua	Oharrak
	#	%	±ep	#	±
1979	12,845	%5.06	-	3 / 70	-	Oposizioa	6.a	Eusko Jeltzaleak-Nacionalistas Vascos koalizioan1
1983	18,169	%6,88	+1.82	3 / 50	0	Oposizioa	5.a
1987	2,661	%0.96	-5.92	0 / 50	3		11.a
1991	3,071	%1.12	+0.16	0 / 50	0		10.a
1995	2,943	%0.99	-0.13	0 / 50	0		8.a	Nafarroa Abertzaleak-Nacionalistas de Navarra (NA-PNV) gisa aurkeztu ziren
1999	16,512	%5.44	-0.11a	0 / 50	0	Oposizioa	6.a	EA-EAJ koalizioan2
2003	22,824	%7.61	+2.17	1 / 50	1	Oposizioa	6.a	EA-EAJ koalizioan3
2007	77,893	%23.6	+5.33b	1 / 50	0	Oposizioa	2.a	Nafarroa Bai koalizioan4
2011	49,768	%15.4	-8.2c	1 / 50	0	Oposizioa	3.a	Nafarroa Bai 2011 koalizioan5
2015	53,497	%15.83	+0.43d	4 / 50	3	Gobernua	2.a	Geroa Bai koalizioan6
2019	60,323	%17.32	+1.49	3 / 50	1	Gobernua	3.a	Geroa Bai koalizioan
2023	42,665	%13.29	-4.03	3 / 50	0	Gobernua	4.a	Geroa Bai koalizioan

^a 1995ean EA eta EAJk banaturik lortutako emaitzekin alderatuta
^b 2003an Aralar, EA-EAJ eta Batzarrek banaturik lortutako emaitzekin alderatuta
^c 2007an Nafarroa Baik lortutako emaitzekin alderatuta, EA eta Batzarre barne zituelarik.
^d 2011n Nafarroa Bai 2011k lortutako emaitzekin alderatuta, Aralar barne zuelarik.

• ¹ Koalizioa EE, ESEI eta PTE alderdiek osatzen zuten, Iruñeko merindadean baino ez zen aurkeztu eta 3 aulki lortu zituen, hirurak EAJrenak.
• ² Koalizioak 3 aulki lortu zituen, hirurak EArenak. EAJren zerrendaburua, José Antonio Urbiola, 6. postuan joan zen zerrendan.
• ³ Koalizioak 4 aulki lortu zituen, 3 EArenak eta 1 EAJrena (Jose Luis Etxegarai).
• ⁴ Koalizioak 12 aulki lortu zituen, 5 Aralarrenak, 4 EArenak, 1 EAJrena (Jose Angel Agirrebengoa) eta independente bat.
• ⁵ Koalizioak 8 aulki lortu zituen, 5 Aralarrenak, 2 independente eta 1 EAJrena (Manu Aierdi)
• ⁶ Koalizioak 9 aulki lortu zituen, 4 Zabaltzenenak, 4 EAJrenak eta 1 Atarrabia Taldearena.

Ikus, gainera

• Sabin Arana Goiri
• Luis Arana Goiri
• Euzko Gaztedi (EGI), EAJren gazte mugimendua
• Eusko abertzaletasuna

Erreferentziak

• Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

Kanpo estekak

• EAJren webgunea (Ingelesez) (Gaztelaniaz) (Frantsesez)
• Euzko Gaztedi-EGIren webgunea
• Euskal Nazionalismoaren Museoa
• Euskal Nazionalismoaren bilkura
• EAJren manifestua eta antolakuntza, EAJren 1906ko barne arauak. Gaztelerazko testuen eskaneatutako JPEG irudiak.

• Datuak: Q43093
• Multimedia: Basque Nationalist Party / Q43093