Muskulu-uzkurdura
Muskulu-uzkurdura edo gihar-uzkurdura muskulu-zuntzak laburtzearen ondorioa da, estimulu egoki batek, nerbio-bulkadak normalean, sortua.[1] Bi eratakoa izan daiteke uzkurdura: isotonikoa, gihar-zuntzek, uzkurtzeaz gain, beren luzera aldatzen dutenean, eta isometrikoa, gihar-zuntzen luzera aldatzen ez denean (ez dira luzatzen edo laburtzen). Bigarren kasuan estatikoa izan arren, giharra tentsioan dago (esaterako, pisu bat hartzen dugunean eta higitu gabe atxikitzen dugunean).
Muskulu-ehunen zelulak luzeak dira, eta zuntz muskularrak edo gihar-zuntzak deritze. Barnean miofibrila izeneko egitura luzeak dituzte, aktina eta miosina proteinez osatuak; miofibrila horiek uzkurkorrak dira.
Hiru gihar-ehun mota bereizten dira ornodunengan:
- leuna: hesteetan, arteria eta zainetan, umetokian eta errai gehienetan dagoen gihar-ehuna da. Bere higidura oharkabekoa da, eta nerbio-sistema autonomoaren kontrolpean dago.
- kardiakoa: bihotzean dagoena. Bere higidura ere ez-borondatezkoa da.
- eskeletikoa: eskeletoen giharrek osatzen dutena (besoak, hankak, eskuak, aurpegia...), hezur-ehunaren gainean dagoena. Borondatezkoa da eta burmuinak kontrolatzen du haren higidura.
Azken bi gihar-ehunei (kardiakoa eta eskeletikoa) gihar ildaskatua deritze, zeharkako ildaskak dituztelako.
Gihar ildaskatuen uzkurdura
aldatu
Giharraren ezaugarri nagusia energia kimikoa (ATP) energia mekaniko bihurtzeko gaitasuna izaten da.
Gihar-ehunak uzkurtzeko gaitasuna du nerbio estimulu bat jasotzen duenean. Uzkurtzerakoan, giharrak bere luzera aldatzen du, eta indar mekaniko bat burutu dezake.
Mikroskopio elektronikoan ikusita, gihar-zuntzen miofibriletan marra argiak eta marra ilunak agertzen dira. Marra ilunak A izenekoak dira, eta argiak I-koak. I marraren erdian eremu ilun bat dago (Z). Bi Z-en arteko aldeari sarkomero deitzen zaio. Era berean, A marraren erdian eremu bat argiagoa agertzen da (H) (ikus irudia).
A marran -marra ilunean- miosina proteina ugari da, eta I marran aktina ugari dago.
Giharra uzkurtzerakoan haren luzera laburtzen da. Hori gertatzen da aktinaren harizpiak miosinaren hairzpien artean sartzen direlako; ondorioz A marraren luzera ez du aldatzen, baina I marra laburtu egiten da (eta baita sarkomeroen luzera ere).
Esan daiteke giharra uzkurtzen denean aktinaren harizpiek -miosinaren harizpiei lotuta daudenak gurpilen moduan jarduten duten zubien bidez- irristatu egiten dutela miosinaren harizpien artean. Harizpien higidura horrek energia asko behar du, ondoan dauden mitokondrio ugariek sortzen dutena (ATP eran).
Uzkurduraren ostean giharra erlaxatu egiten da; aktinaren harizpiak miosinakoarenak banantzen dira, I marra luzatzen da, baita sarkomeroak ere.
Uzkurdurak energia behar du (ATP), eta baita kaltzio ioia ere (Ca+2). Ioi honek funtsezko zeregina burutzen du aktina eta miosina lotzeko.
Biokimika
aldatuAhalegina handia eta luzea denean giharrek oxigeno eta glukosa asko behar dute energia eskuratu ahal izateko.
Giharraren energia-iturri ohikoena glukogenoa da. Glukogenoaren hidrolisia glukosa sortzen du.
Uzkurdurak energia (ATP) behar du. ATP horren sorrera bide metaboliko desberdinetatik etor daiteke:
- glukolisia eta fosforilazio oxidatiboa: glukolisian glukosa molekulak 2 molekula azido pirubiko sortzen du, Krebs ziklora eta arnas katera pasatzen direnak oxigeno dagoenean (arnasketa aerobioa). Bide kataboliko honen bidez glukosa molekula baten erabateko oxidazioak 38 ATP sortzen ditu.
- oxigenorik ezean, glukolisiaren ondorioz sortutako azido pirubikoak azido laktiko sortzen du hartzidura berezi batean. Azido laktiko hori giharrean pilatzen da, eta ariketa trinko baten osteko ohiko gihar-mina eragiten du.
- fosfokreatinina + ADP → creatina + ATP.
Fosfokreatina gihar-zeluletan ugaria den molekula da, energia asko duena. Atseden egoeran goiko erreakzioa alderantzizko norabidean doa (ezkerretara), baina gihar-uzkurdura dagoenean eskuinetara jotzen du
- gantz-azidoen beta oxidazioan ere ATP ugari sortzen da.
Erreferentziak
aldatu- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2013-07-21 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
- ↑ Muskulu-uzkurdura Euskalterm. Euskara.euskadi.net
Kanpo-estekak
aldatu
Datuak: Q127006
Multimedia: Muscle contraction / Q127006