Indonesia

Indonesia, ofizialki Indonesiako Errepublika (indonesieraz: Republik Indonesia, rɛpublik ɪndonesia ahoskatua), hego-ekialdeko Asiako herrialdea da, Indiako ozeanoaren eta Ozeano Barearen arteko ekuatorearen partean dagoena, Indotxinaren eta Filipinetako uharteen eta Australiaren artean. Munduko uhartedi-estaturik handiena da, 17.508 uharte eta 1.904.569 kilometro koadroko eremuarekin. Biztanleriari dagokionez, munduko laugarrena da eta gehiengo musulmana duen lehena, 2010ean 237.641.326 biztanle baitzituen. Hiriburua Jakarta da.

Indonesiako Errepublika
Republik Indonesia
Ereserkia: Indonesia Raya
Goiburua: Bhinneka Tunggal Ika ("Batasuna Aniztasunean")
Indonesiako bandera Indonesiako armarria
Geografia
Hiriburua	Jakarta 6°10′30″S 106°49′39″E
Azalera	1.904.570 km²
Punturik altuena	Puncak Jaya (4.884 m)
Punturik sakonena	Indiako ozeanoa (0 m)
Kontinentea	Asia eta Uharteetako Ozeania
Mugakideak	Ekialdeko Timor, Malaysia, Papua Ginea Berria, Singapur, Filipinak, Australia, Thailandia, India, Palau eta Vietnam
Administrazioa
Gobernu-sistema	errepublika
Indonesiako presidentea	Prabowo Subianto (en)
Indonesiako presidentea	Joko Widodo
Legebiltzarra	People's Consultative Assembly (en)
Epai autoritatea	Supreme Court of the Republic of Indonesia (en)
Harreman diplomatikoak	Ikusi mapa Wikidatan
Zeren kide	ikusi ASEAN eskualde foruma Aduanen Mundu Erakundea Arma Kimikoak Debekatzeko Erakundea Asia eta Ozeano Bareko Ekonomia Elkarlana Asiako Hego-ekialdeko Elkartea Batzar Islamikoko Erakundea Berreraikuntza eta Garapeneko Nazioarteko Bankua G20 Garapeneko Asiako Bankua Group on Earth Observations (en) International Centre for Settlement of Investment Disputes (en) International Civil Defence Organisation (en) Interpol Islamic world Educational, Scientific and Cultural Organization (en) Merkataritzaren Mundu Erakundea Multilateral Investment Guarantee Agency (en) Munduko Meteorologia Erakundea Nazio Batuen Erakundea Nazio Batuen Erakundea Nazioarteko Erakunde Hidrografikoa Nazioarteko Finantza Korporazioa Nazioarteko Garapen Elkartea Osasunaren Mundu Erakundea Posta Batasun Unibertsala Telekomunikazioen Batasun Internazionala UNESCO United Nations–African Union Hybrid Operation in Darfur (en)
Demografia
Biztanleria	275.439.000
Dentsitatea	144,62 bizt/km²
Talde etnikoak	ikusi Malays herria, Javatar herria, Sondatar herria, Batak herria, Maduratar herria, Betawi people (en) , Minangkabau (en) , Bugis people (en) , Bantenese people (en) , Banjar (en) , Balinese (en) , Aceh, Dayak, Sasak people (en) , Chinese Indonesians (en) eta Arab Indonesians (en)
Hizkuntza ofizialak	ikusi Indonesiera
Erabilitako hizkuntzak	ikusi Jambi Malay (en) , Musi (en) , Sula (en) , Kimaghima (en) , Papuan Malay (en) , Bangka (en) , Indonesiera, baliera, Javera, Bajo (en) , Nisa (en) , Larantuka Malay (en) , Anasi (en) , Dusun Witu (en) , Tamnim Citak (en) , Yaosakor Asmat (en) , Aputai (en) , Tulehu, Lola (en) , Perai (en) , Imroing (en) , Bati, Muna, Bacanese Malay (en) , Sawi (en) , Sasak (en) , Ambai, Malay trade and creole languages (en) , Moronene (en) , Mamboru (en) , Tunggare (en) , Wolio (en) , Ma'anyan (en) , Hawu, Dhao (en) , Ma'ya, Meax (en) , Berik (en) , Kangean, Tobelo, mandarin estandarra, Biak (en) , Nimboran (en) , Petjo (en) , Ngada, Manado (en) , Tause (en) , Wanukaka (en) , Dusun Witu (en) , Mor (en) , Manombai (en) , Bambam (en) , Balantak, Balaesang, Bagusa (en) , Lamboya (en) , Nias (en) , Rahambuu (en) , Aghu, Laraʼ (en) , Palue, Bakumpai (en) , Kei (en) , Ratahan, Bedoanas (en) , Masimasi (en) , Bentong (en) , Benggoi (en) , Masiwang (en) , Matbat (en) , Mawes (en) , Betaf (en) , Bipim (en) , Bolango (en) , Bintauna (en) , Mbelala (en) , Gorontalo, Awbono (en) , West Damar (en) , Sawai (en) , Citak (en) , Bukitan (en) , Bobot (en) , Munggui (en) , Mariri (en) , Modang (en) , Sentani (en) , Marau (en) , Mer (en) , Mlap (en) , Momina (en) , Banggainese (en) , Meoswar (en) , uab meto, Auye (en) , Marind (en) , Maybrat (en) , Mombum (en) , Bada (en) , Mingar (en) , Moksela, Bakati’ (en) , Moma (en) , Momuna (en) , Abui (en) , Wandamen (en) , Deyah (en) , Campalagian (en) , Nduga (en) , Bima, Bahau (en) , Saweru (en) , Sa'ban (en) , Naka'ela, Nafri (en) , Blagar (en) , Siang (en) , Angkola Batak (en) , Bobongko (en) , Boano (en) , Boano (en) , Nedebang (en) , Javindo (en) , Busoa (en) , Osing, Bonerif language (en) , Bukat (en) , Ambalau, Bonerate (en) , Busami (en) , Budong-Budong (en) , Li'o, Buruwai (en) , Bonggo (en) , Banda, Bayono (en) , Waris (en) , Massep (en) , Kapori (en) , Basap (en) , Nalca (en) , Ulumanda’ (en) , Barakai, Nasal, Moraid (en) , Migani (en) , Burusu (en) , Ndom (en) , Zorop (en) , Enggano (en) , Burumakok (en) , Batuley (en) , Morori (en) , Mantion (en) , Dakka (en) , Dabe (en) , Dampelas (en) , Sempan (en) , As (en) , Nusa Laut (en) , Dai (en) , North Babar (en) , North Moluccan Malay (en) , Alas (en) , Biatah (en) , Namla (en) , Bamayo (en) , Dela-Oenale (en) , Dineor (en) , Dairi Batak (en) , Dera (en) , Taba (en) , Dawera-Daweloor (en) , Mandailing Batak (en) , Ormu (en) , Dengka (en) , Pagu (en) , Taliabu (en) , Awyi, Pamona (en) , Sumeri (en) , Dem (en) , Orya, Simalungun Batak (en) , Ansus (en) , Baham (en) , Onin (en) , Moi-Wadea (en) , Bahonsuai (en) , Okolod (en) , Bantik, Tidore (en) , Dobel, Tombulu (en) , Ternate (en) , Papuma (en) , Papasena (en) , Buol (en) , Diuwe (en) , Buli (en) , Doutai (en) , Dondo (en) , Bukar Sadong (en) , Tonsawang (en) , Tondano (en) , Tewa (en) , Pannei (en) , Bungku (en) , Col (en) , Dusner (en) , Duriankere (en) , Damar Timur, Ngaju (en) , Yawa (en) , Simeulue (en) , Rajong, Emplawas, Emem (en) , Erokwanas (en) , Embaloh (en) , Rampi (en) , Buru, Pendau (en) , Paku (en) , Tunjung (en) , Tontemboan (en) , Tonsea (en) , Punan Tubu (en) , Punan Merah (en) , Wawonii (en) , Ekari (en) , Eipo (en) , Waru (en) , Ternateño (en) , Wano (en) , Ponosakan, Punan Merap (en) , Puragi (en) , Bilba (en) , Pancana (en) , Paulohi (en) , Pom (en) , Ketengban (en) , Nila, Panasuan (en) , Podena (en) , Obokuitai (en) , Patani (en) , Semimi (en) , Kehu (en) , Sahu, Saleman (en) , Samarokena (en) , Salas (en) , Mongondow (en) , Gamkonora (en) , Rejang (en) , Loncong (en) , Geser (en) , Yoke (en) , Ot Danum (en) , Fayu (en) , Rembong, Duano’ (en) , West Makian (en) , Tolaki (en) , Mairasi (en) , Lemolang (en) , Fordata, Foau (en) , Sikule (en) , Haruku (en) , Nyadu’ (en) , Sobei (en) , Hitu (en) , Kambera (en) , Dusun Malang (en) , Roon (en) , Segai (en) , Sedoa (en) , Haji (en) , Seget (en) , Seit-Kaitetu (en) , Gebe (en) , Atohwaim (en) , Serui-Laut (en) , Hoti, Koneraw (en) , Moskona (en) , Hovongan (en) , Konda (en) , Seluarsa, Semandang (en) , Sembakung (en) , Serili, Sawila (en) , Selungai Murut (en) , Lawangan (en) , Goliath (en) , Gane (en) , Galela, Mualang (en) , Gresi (en) , Saponi (en) , Itik (en) , Iwur (en) , Hukumina, Loloda (en) , Iresim (en) , Duri (en) , Aikwakai, Hupla (en) , Iha (en) , Ambonese (en) , Skou (en) , Nipsan (en) , Suabo (en) , Sowanda (en) , Sumbawa (en) , So'a, Elseng (en) , Berau (en) , Suwawa (en) , Kaidipang (en) , Kaibobo, Kaburi (en) , Kafoa (en) , Indonesian Sign Language (en) , Silimo (en) , Ngalum (en) , South Lembata (en) , Ninggerum (en) , Kodeoha (en) , Ke'o, tagol murutera, Kisar (en) , Taikat (en) , Kerinci, Aframa, Tefaro (en) , Leti (en) , Karey, Tela’a (en) , Karas (en) , Termanu (en) , Kaptiau (en) , Pekal (en) , Romang (en) , Wakasihu (en) , Tehit (en) , Sause (en) , Tofanma (en) , Mor (en) , Modole, Riung, Malimpung (en) , Ile Ape (en) , Sauri (en) , Moi (en) , Sarudu (en) , Talondo’ (en) , Kalabra (en) , Taman (en) , Kaimbulawa (en) , Tandia, Tamagario (en) , Kaiy (en) , Kayeli, Kulisusu (en) , Talaud (en) , Kais (en) , Tajio (en) , Isirawa (en) , Tangko (en) , Taworta (en) , Kuri (en) , Kalao (en) , Tebi (en) , Riantana (en) , Sekar (en) , Selaru, Ribun (en) , Retta, Te'un, Asilulu, Tabaru (en) , Arguni, Ringgou (en) , Sanggau (en) , Tabla (en) , Rongga, Saparua (en) , Tii (en) , Irarutu (en) , Selayar (en) , Kedang (en) , Kemtuik (en) , Keijar (en) , Keninjal (en) , Kelabit (en) , Tomini (en) , Kelon (en) , Kayagar (en) , Kaur, Lubu (en) , Kanayatn (en) , Topoiyo (en) , Kwer (en) , Kepo', Kauwera (en) , Kayupulau (en) , Kembayan (en) , Tobati (en) , Tomadino (en) , Trimuris, Towei (en) , Totoli (en) , Anakalangu (en) , Maba (en) , Kimki (en) , Amarasi (en) , Koba (en) , Ampanang (en) , Amung (en) , Andio, Tsaukambo (en) , Mekwei (en) , Kodhi (en) , Adonara, Sajau Basap (en) , Kamora, Lepki (en) , Murkim (en) , Liki (en) , Tengger (en) , Wejewa (en) , Tae’ (en) , Kamarian (en) , Molof (en) , Seberuang (en) , Kamberau (en) , Wotu (en) , Kombai (en) , Hulung (en) , Kokoda (en) , Kofei (en) , Kohin (en) , Jangkang (en) , Kirikiri (en) , Komyandaret (en) , Kola, Huaulu (en) , Korowai (en) , Kopka (en) , Kumbewaha (en) , Krio Dayak (en) , Kui (en) , Manusela (en) , Kurudu (en) , Aoheng, Aput (en) , Kosarek (en) , Kosare (en) , Mapia, Arandai (en) , Aralle-Tabulahan (en) , Kowiai (en) , Kubu, Korupun (en) , Kula (en) , Manggarai, Lolak (en) , Uma (en) , Kamaru (en) , Nggem (en) , Kembra (en) , Uma’ Lasan (en) , Kwerba Mamberamo (en) , Uruangnirin (en) , Kwerba (en) , Laha (en) , Kwinsu (en) , Laiyolo (en) , Kwesten (en) , Airoran, Mamasa (en) , Seko Tengah (en) , Central Malay (en) , Maklew (en) , Latu (en) , Levuka (en) , Amberbaken, Alune, Mori Bawah (en) , Mori Atas (en) , Amahai, Lamatuka (en) , Lamalera (en) , Lamaholot, Kata Kolok (en) , Lengilo (en) , Vitou (en) , Lasalimu (en) , Lauje (en) , Viid (en) , Mangole (en) , Mander (en) , Woria (en) , Yarsun (en) , Yalahatan (en) , Yamna (en) , Yamdena, Yahadian (en) , Manem (en) , Manipa (en) , Wolani (en) , Mamuju (en) , Yaqay (en) , Bunak (en) , Yetfa (en) , Adang, Yeretuar (en) , Luhu, Lorang (en) , Walak (en) , Wambon (en) , Liabuku (en) , Loun (en) , Lola (en) , Lole (en) , Wakde (en) , Luang (en) , Watubela (en) , Lani (en) , Demta (en) , Waropen (en) , Nakai (en) , Ujir (en) , Mainstream Kenyah (en) , Wares (en) , Wersing (en) , Wemale (en) , Woisika (en) , Maiwa (en) , Padoe (en) , Woi (en) , Waritai (en) , Lisela (en) , Wabo (en) , Lewo Eleng (en) , Wae Rana, Ambel (en) , Waioli (en) , Lisabata-Nuniali (en) , Wahau Kenyah (en) , Alor, Western Pantar (en) , Liana (en) , Sangihe, Rasawa (en) , Warembori (en) , Saluan (en) , Enrekang (en) , Taje (en) , Kalumpang (en) , Yaur (en) , Serua, Salawati (en) , Lewotobi (en) , Yei (en) , Yelmek (en) , Lun Bawang (en) , Southeast Babar (en) , Kaera (en) , Jofotek-Bromnya (en) , Batui (en) , Galoli (en) , Abun (en) , Abinomn (en) , Helong (en) , Burate (en) , Kwerisa (en) , Iau (en) , Kemak (en) , Hattam (en) , Karon Dori (en) , Baropasi (en) , mandarera, Kaure (en) , Burmeso (en) , Oirata, Txia-txia hizkuntza, Ledo Kaili (en) , Madurese (en) , mandarin txinera, Toraja-Sa’dan (en) , Komering (en) , Eritai (en) , Duvle (en) , Awera (en) , Bauzi (en) , Anus, Minangkabauera, Acehnese (en) , Mentawaiera, Karo Language (en) , Demisa (en) , Biritai (en) , Batak Toba (mul) , Betawi (en) , Bugis (en) , banjarera, gayoera, ibanera, Makassar (en) , Tetum, Sika, Sara Bakati' (en) , Sundera, Nage, Biga (en) , Ende, Laura (en) , Gorap (en) , Coastal Konjo (en) , Baduy (en) , Highland Konjo (en) , Koroni (en) , Komodo, Kao (en) , Angguruk Yali (en) , Taloki (en) , Kadai (en) , Tarangan Barat, Tawoyan (en) , Uma' Lung (en) , Baras (en) , Bolongan (en) , Bukit Malay (en) , Besoa (en) , Bian Marind (en) , Kayan Busang (en) , North Asmat (en) , Asue Awyu (en) , Kabola, Central Asmat (en) , Casuarina Coast Asmat (en) , Ibu (en) , Abung (en) , River Kayan (en) , Wanggom (en) , Wahau Kayan (en) , Balinese Malay (en) , Ngada Timur, Banda Malay (en) , Malaysiera, Mandobo Atas (en) , Kur (en) , Iha Based Pidgin (en) , Central Awyu (en) , Mandobo Bawah (en) , Edera Awyu (en) , South Awyu (en) , Southern Tukang Besi (en) , Kemberano (en) , North Awyu (en) , Lower Grand Valley Dani (en) , Illiun, Hamap (en) , Ngkâlmpw Kanum (en) , Sota Kanum (en) , Mendalam Kayan (en) , Mid Grand Valley Dani (en) , Makassar Malay (en) , West Masela (en) , Upper Grand Valley Dani (en) , Kota Bangun Kutai Malay (en) , Laba (en) , Legenyem (en) , Kawe (en) , Smärky Kanum (en) , Ketum (en) , Tenggarong (en) , Teluti (en) , Northern Nuaulu (en) , Edopi (en) , Tereweng (en) , Ninia Yali (en) , Tugutil (en) , Wauyai (en) , Pass Valley Yali (en) , Tugun (en) , Teor (en) , Unde Kaili (en) , Napu (en) , Putoh (en) , Onin Based Pidgin (en) , Seko Pandang (en) , Jair Awyu (en) , Kompane (en) , Kupang Malay (en) , Lindu (en) , Sepa (en) , Kioko (en) , East Masela (en) , Northern Tukang Besi (en) , Southern Nuaulu (en) , East Tarangan (en) , Bädi Kanum (en) , North Muyu (en) , Kayan Mahakam (en) , Da'a Kaili (en) , Central Masela (en) , South Muyu (en) , Southern Tidung (en) , Lampung Api (en) , Riau Malay (en) , Deli Malay (en) , Langkat Malay (en) , Tamilera, arabiera eta ingeles
Erlijioa	islam, Protestantismo, katolizismo, hinduismo, budismo eta Konfuzianismo
Ezkontzeko adina	gizonezko: 18 emakumezko: 16
Emankortasun-tasa	2,04 (2021)
Eskolaratu gabeko umeak	8.523.872 (2015)
Alfabetizazioa	% 95,7 (2018)
Derrigorrezko eskolaratzea	6-15
Bizi-itxaropena	69,191 (2016)
Giniren koefizientea	37,9 (2021)
Giza garapen indizea	0,705 (2021)
Ekonomia
BPG nominala	1.015.539.017.536,5 $ (2017)
BPG per capita	3.846 $ (2017)
BPG erosketa botere paritarioa	3.249.635.174.553 nazioarteko dolar (2017)
BPG per capita EAPn	12.309,626 nazioarteko dolar (2017)
BPGaren hazkuntza erreala	5 % (2016)
Erreserbak	130.215.330.382 $ (2017)
Inflazioa	3 % (2016)
Historia
1945	Proclamation of Indonesian Independence (en)
1949	Dutch–Indonesian Round Table Conference (en)
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia	+62
ISO 3166-1 alpha-2	ID
ISO 3166-1 alpha-3	IDN
Ordu eremua	ikusi Indonesia Western Standard Time (en) Mendebaldeko Sumatra, Mendebaldeko Kalimantan, Mendebaldeko Java, Hego Sumatra, Riau, Riau uhartedi, Ipar Sumatra, Lampung, Jambi, Jakarta, Ekialdeko Java, Erdialdeko Kalimantan, Jawa Tengah, Bengkulu, Banten, Bangka-Belitung, Aceh : Asia/Pontianak (en) Mendebaldeko Kalimantan, Erdialdeko Kalimantan : Asia/Makassar (en) Sulawesi, Sondako Uharte Txikiak, Ekialdeko Kalimantan, Hego Kalimantan : Asia/Jakarta (en) Java, Sumatra : Indonesia Central Standard Time (en) Mendebaldeko Sulawesi, Mendebaldeko Nusa Tenggara, Hego Sulawesi, Hego Kalimantan, Hego-ekialdeko Sulawesi, Ipar Sulawesi, Ipar Kalimantan, Gorontalo, Nusa Tenggara Timur, Ekialdeko Kalimantan, Erdialdeko Sulawesi, Bali : Indonesia Eastern Standard Time (en) Mendebaldeko Papua, Papua, Ipar Molukak, Molukak : Asia/Jayapura (en) Molukak, Mendebaldeko Papua, Papua
Elektrizitatea	127 V. 50 Hz. 230 V. 50 Hz.europar loki eta Schuko
Internet domeinua	.id
indonesia.go.id

Herrialdeak baliabide natural baliotsuak ditu, hala nola, petrolio eta gas natural hobiak (itsasokoak nahiz lehorrekoak), oso egur estimatua ematen duten baso tropikalak, eta mineral ugari, horien artean eztainua, nikela eta kobrea. Asia Hego-ekialdeko Nazioen Elkarteko (ASEAN) kide sortzailea eta G-20ko kidea da.

Geografia

Sakontzeko, irakurri: «Indonesiako geografia»

Indonesiako mapa fisikoa

Indonesia Indotxinatik Australiaraino hedaturik dago, 11°S eta 6°N latitudeen artean, eta 95°E eta 141°E longitudeen artean. Munduko uhartedi-estaturik handiena da, 5.120 kilometro luze ekialdetik mendebaldera eta 1.760 kilometro zabal iparraldetik hegoaldera. 17.508 uhartek osatzen dute, eta 6.000 ingurutan bizi da jendea.

Bost irla nagusiak Java, Sumatra, Kalimantan (Borneoren Indonesiako aldea), Ginea Berria (Papua Ginea Berriarekin partekatua) eta Sulawesi dira. 1.919.440 kilometro koadroko eremu hartuz, Indonesia munduko 16. herrialderik handiena da. Biztanle dentsitate 124,6 biztanle/km² da (munduko 84.a), baina Javak, munduko uharterik populatuenak, 940 biztanle ditu kilometro koadroko.

Ujung Kulon parke nazionala, Java

Danau Sentarum parke nazionala, Borneo

Rinjani sumendia, Lombok

Mugak

Indonesiak lur mugak ditu Malaysiarekin Borneo uhartean (1.881 km), Papua Ginea Berriarekin Ginea Berria uhartean (824 km), eta Ekialdeko Timorrekin Timor uhartean (253 km). Singapur, Malaysia, Filipinak eta Australiarekin ur mugak ditu, horietako batzuk oso gertukoak.

Uharteak

Hauek dira Indonesiako uhartedi eta uharte nagusiak:

• Sondako uharte handiak: Sumatra, Java, Borneoko hegoaldea edo Kalimantan, Sulawesi.
• Sondako uharte txikiak: Bali, Lombok, Sumbawa, Flores, Timorko mendebaldea.
• Moluka uharteak.
• Ginea Berriko mendebaldeko zatia edo Irian Jaya.

Erliebea eta hidrografia

Uharte handi gehienak menditsuak dira: Sumatra, Java, Bali, Lombok, Sulawesi eta Seramen 3.000-3.800 metro bitarteko gailurrak daude. Beti ere, mendirik garaiena Ginea Berrian dago: Puncak Jaya (4.884 m). Sumatran eta Borneon baino ez da ordokirik. Ibairik luzeenak Kalimantan uhartean daude: Kapuas (1.143 kilometro luze), Mahakam (980 km) eta Barito (890 km). Kontuan hartzekoa da Sumatrako Toba aintzira (1.775 kilometro koadro).

Klima

Indonesiak klima tropikala du, beroa eta euritsua. Batez besteko tenperatura beti-berdintsua da urte guztian: 28 °C itsasetzeko ordokietan, 26 °C barnealde eta mendietan, eta 23 °C mendigune gorenetan. Hezetasun erlatiboa aski handia izaten da beti, %70 eta %90 artekoa. Prezipitazioa, berriz, aldakorragoa da, montzoiari lotua. Bi urtaro izan ohi dira, lehorra, ekainatik irailera, eta hezea, abendutik martxora. Eskualderik euritsuenak herrialdearen iparralde eta mendebaldea dira, handik sartzen baitira montzoiaren haize hezeak. Hori dela eta, urteko batez besteko prezipitaziorik handienak mendebaldeko Sumatra, Java, Bali, Kalimantango barnealdea, Sulawesi eta Irian Jayan biltzen dira, 2.000 mm baino gehiago urtean, eta 6.100 milimetrora irits daiteke lurralde menditsuetan. Iraila eta abendua bitartean, tifoiek haize eta erauntsi bortitzak eragin ditzakete; haien indarra, ordea, asko aldatzen da urte batetik bestera.

Arrisku naturalak

Ozeano Bareko Suzko Eraztunean dagoenez, Eurasiako plaka eta Indoaustraliako plakaren arteko subdukzio gunean, Indonesian sumendi ugari daude eta lurrikarak ohikoak dira. 76 sumendi aktibo daude, Krakatoa eta Tanbora ospetsuak barne. Toba supersumendiaren eztanda, duela 70.000 urte inguru gertatua, inoiz izan den handienetakoa izan zela uste da; munduko klima aldarazi zuen eta giza populazioa asko txikitu zen. 2004ko Indiako tsunamia, Sumatran 167.736 lagun hil zituena, eta 2006ko Yogyakartako lurrikara izan dira XXI. mendeko hondamendirik handienak. Hala ere, sumendietako errautsek oso lur emankorrak sorrarazi dituzte.

Historia

Sakontzeko, irakurri: «Indonesiako historia»

Indonesia izena hitz elkartua da: latinetiko Indus («India») eta grekotiko nesos («uharte»), hau da, «uharte(di) indiarrak».

Lehen historia

Hondakin arkeologikoek erakusten dutenez, Homo erectus-a, Javako gizona esaten zaiona, Indonesian bizi izan zen duela 500.000 urte arte. Homo sapiens-ak orain dela 40.000 urte iritsi ziren. K.a. 2000 inguruan, Taiwango austronesiarrak iritsi ziren, egungo biztanleria gehiena osatzen dutenak; austronesiarrak uhartedian zehar hedatu ahala, jatorrizko biztanle melanesiarrak zokoraturik gelditu ziren ekialde muturreko uharteetan. K.a. VIII. menderako arroza zelai hezeetan hazteko teknika menderatzea lortu zuten. Teknika horiek eta nekazaritzarako baldintza bikainek, herri, hiri eta erresuma txikien loraldia ahalbidetu zuten K.a. I. mendean. Gainera, haren kokapen estrategikoari esker, salerosteak ere azkar garatu ziren. Izan ere, Indiako erresumarekiko zein Txinarekiko merkataritza Kristo baino zenbait mende lehenago sortu zen. Harrezkero, salerosketek moldatu zuten Indonesiako historia.

Borobudur monumentu budista, Sailendra dinastia, VIII. mendea

Merkataritzaren eraginez, VII. mendetik aurrera, Srivijaya itsaso-erresuma boteretsua loratu zen Sumatran. Horren bidez, hinduismoa eta budismoa inportatu ziren. VIII. eta X. mendeen artean, Sailendra eta Mataram dinastien goraldia eta gainbehera gertatu ziren Javan. Garai hartakoak dira Borobudur, Ratu Boko eta Prambanango monumentu ederrak. X. mendeko lehen laurdenean, Mpu Sindok-ek erresumaren erdigunea ekialdera aldatu zuen, Mataram aldetik Brantas ibaiaren haranera, eta Isyana dinastia sortu zuen. 1030 aldean, Sondako Erresuma berrezarria izan zen mendebaldeko Javan. Baliko Erresuman, berriz, Warmadewa dinastiaren esku gelditu zen X. mendean. XIII. mendean, Majapahit erresuma hindua sortu zen ekialdeko Javan, eta Gajah Madaren agindupean haren eragina ia egungo Indonesia eta Malaysia osora hedatu zen.

Merkatari musulmanak hego-ekialdeko Asiara goiz iritsi baziren ere, Indonesian populazio musulmanen lehendabiziko zantzuak XIII. mendekoak dira, Sumatrako iparraldean. Ezari-ezarian, Islama beste eskualde batzuetara hedatu zen, eta XVI. mendearen amaierako bilakatu zen Java eta Sumatrako erlijio nagusi. Balin gehienek jarraitu zuten hinduista izaten.

Garai koloniala

Bataviako herbeheretar kokalekua, gaur egun Jakarta, 1665 aldean.

Lehenengo europarrak 1512an iritsi ziren Indonesiara, Javara hain zuzen ere. Francisco Serrão buru zuten portugaldar merkatariak saiatu ziren hainbat espeziaren merkataritza monopolizatzen. Herbeheretarrak eta ingelesak geroago heldu ziren. 1602an, Ekialdeko Indietako Herbeheretar Konpainia sortu zen, XVII. eta XVIII. mendeetan uhartediko europar botere nagusia izan zena. Portugaldarrek ekialdeko Timor besterik ez zuten atxiki.

Porrot baten ostean, konpainia 1800ean desegin zen; orduan, Herbehereetako gobernuak Ekialdeko Herbeheretar Indiak kolonia nazionalizatutzat hartu zituen. 1883ko abuztuaren 27an, Krakatoa uharteko Perbuatan sumendiak leher egin zuen; uharte erdia itsasperatzaz gain, tsunami izugarriak eragin zituen, Java eta Sumatra uharteetan hainbat herri suntsitu zituztenak. 36.000 pertsona inguru hil ziren.

Garai kolonialaren aldi gehienean, herbeheretarren kontrola lausoa izan zen, zenbait kostaldetan izan ezik. Baina XX. mendearen hasieran, egungo Indonesia osora hedatu zen haien nagusitasuna. Bigarren Mundu Gerran, 1942ko martxoan, Japoniak Indonesia inbaditu zuen, herbeheretarren agintea deuseztatuz. Hasieran askatzailetzat hartu bazituzten ere, japoniarren okupazioa basatia eta zapaltzailea izan zen, eta independentziaren aldeko mugimendua, ordura arte erreprimitua, bizkortu zen. 1945eko abuztuan, Japonia errenditu eta bi egun geroago, Sukarno buruzagi nazionalistak independentzia adierazi zuen; bera hautatu zuten errepublika sortu berriaren lehenbiziko presidente. Herbehereak beren agintea berrezartzen saiatu ziren; alabaina, borroka armatu eta diplomatiko latzaren ondoren, 1949ko abenduan Indonesiaren independentzia onartu behar izan zuten.

Indonesia independentea

Sukarno, Indonesiako lehen presidentea.

Sukarno demokraziatik autoritarismo aldera lerratu zen. Armada eta Alderdi Komunistaren (Partai Komunis Indonesia, PKI) indarrak orekatuz agintean irautea lortu zuen. 1965eko irailaren 30ean, armadak estatu-kolpe saiakera bat indargabetu zuen. Armadaren erantzuna komunisten aurkako garbiketa bortitza izan zen; komunistez gain, sindikalistak, emakumeen eskubideen aldeko ekintzaileak, irakasleak eta baita txinatar jatorriko pertsonak ere jazarriak izan ziren, eta 500.000-1.000.000 lagun hil zituzten.

Orduko Sukarnoren aginpidea erabat ahuldurik zegoen eta, 1968ko martxoan, Suharto jenerala, armadaren burua eta zapalkuntzaren arduraduna, presidente izendatu zuten. Haren gobernua AEBek babestua zen eta inbertsio atzerritarrak sustatu zituen. Horrela, hurrengo hamarkadetan herrialdeko ekonomiak gora egin zuen. Nolanahi ere, Suhartoren gobernuari ustelkeria eta oposizioa bortizki erreprimitzea leporatzen zizkioten ahots ugarik.

Asiako Finantza Krisialdiak, 1997an eta 1998an, Indonesia bete-betean jo zuen, Suhartoren gobernuaren aurkako haserrea eraginez. Protesten aurrean, 1998ko maiatzaren 21ean Suhartok dimititu zuen. 1999an Ekialdeko Timorrek Indonesiatik independizatzearen alde bozkatu zuen, 25 urteko okupazioaren ostean. 2002an independentzia lortu zuen, XXI. mendean burujabe bihurtutako lehen herrialdea izanda.

Suhartoren ondoren, erreforma garaia iritsi zen Indonesiara. Prozesu demokratikoak, autonomikoak barne, indartu egin ziren. 2004an egin ziren Indonesiako lehendakaritzarako lehen hauteskunde zuzenak, eta Susilo Bambang Yudhoyono segurtasuneko ministro ohia aukeratu zuten lehendakari. Urte bereko abenduaren 26an, Banda Aceh estatutik kilometro batzuetara epizentroa zuen lurrikarak, Richter eskalan 9,2 gradukoak, 210.000 hildako eragin zituen (320.000 mundu osoan). 2005an, Aceh-ko gatazka armatua amaitu zen bake akordio baten bidez. Egun, erlijio eta etnia anitzen arteko harremana nahiko baketsua da, eskualde batzuetako arazoak gorabehera.

Gobernua eta administrazioa

Banaketa administratiboa

Sakontzeko, irakurri: «Indonesiaren banaketa administratiboa»

Indonesia 34 probintziatan (indonesieraz: provinsi) banaturik dago, eta probintzia horiek erregeordetza (indonesieraz: kabupaten) eta hiritan (indonesieraz: kota). Bi horiek barrutitan (kecamatan) banatzen dira, eta hauek desa eta kelurahan edo herrietan. Probintzia bakoitzak bere gobernadorea eta bere kontseilu legegilea ditu. Aceh, Jakarta, Yogyakarta, Mendebaldeko Papua eta Papuak estatus berezia dute.

Aceh

Ipar Sumatra

Mendebaldeko
Sumatra

Riau

Riau
uharteak

Bangka-
Belitung

Jambi

Hego
Sumatra

Bengkulu

Lampung

Banten

Jakarta

Mendebaldeko
Java

Erdialdeko
Java

Yogyakarta

Ekialdeko
Java

Bali

Mendebaldeko
Nusa Tenggara

Ekialdeko
Nusa Tenggara

Mendebaldeko
Kalimantan

Erdialdeko
Kalimantan

Hego
Kalimantan

Ipar
Kalimantan

Ekialdeko
Kalimantan

Ipar
Sulawesi

Ipar
Molukak

Erdialdeko
Sulawesi

Gorontalo

Mendebaldeko
Sulawesi

Hego
Sulawesi

Hego-ekialdeko
Sulawesi

Molukak

Mendebaldeko
Papua

Papua

Probintziak honako hauek dira:

Sumatra

• Aceh - (Nanggroe Aceh Darussalam) - Banda Aceh
• Ipar Sumatra (Sumatera Utara) - Medan
• Mendebaldeko Sumatra (Sumatera Barat) - Padang
• Riau (Riau) - Pekanbaru
• Riau uharteak (Kepulauan Riau) - Tanjung Pinang
• Jambi (Jambi) - Jambi
• Hego Sumatra (Sumatera Selatan) - Palembang
• Bangka-Belitung (Kepulauan Bangka-Belitung) - Pangkal Pinang
• Bengkulu (Bengkulu) - Bengkulu
• Lampung (Lampung) - Bandar Lampung

Java

• Jakarta (Jakarta) - Jakarta
• Banten (Banten) - Serang
• Mendebaldeko Java (Jawa Barat) - Bandung
• Erdialdeko Java (Jawa Tengah) - Semarang
• Yogyakarta Eskualde Berezia (Daerah Istimewa Yogyakarta) - Yogyakarta
• Ekialdeko Java (Jawa Timur) - Surabaya

Sondako Uharte Txikiak

• Bali (Bali) - Denpasar
• Mendebaldeko Nusa Tenggara (Nusa Tenggara Barat) - Mataram
• Ekialdeko Nusa Tenggara (Nusa Tenggara Timur) - Kupang

Kalimantan

• Ipar Kalimantan (Kalimantan Utara) - Tanjung Selor
• Mendebaldeko Kalimantan (Kalimantan Barat) - Pontianak
• Erdialdeko Kalimantan (Kalimantan Tengah) - Palangkaraya
• Hego Kalimantan (Kalimantan Selatan) - Banjarmasin
• Ekialdeko Kalimantan (Kalimantan Timur) - Samarinda

Sulawesi

• Ipar Sulawesi (Sulawesi Utara) - Manado
• Gorontalo (Gorontalo) - Gorontalo (hiria)
• Erdialdeko Sulawesi (Sulawesi Tengah) - Palu
• Mendebaldeko Sulawesi (Sulawesi Barat) - Mamuju
• Hego Sulawesi (Sulawesi Selatan) - Makassar
• Hego-ekialdeko Sulawesi (Sulawesi Tenggara) - Kendari

Moluka uharteak

• Molukak (Maluku) - Ambon
• Ipar Molukak (Maluku Utara) - Ternate

Papua

• Mendebaldeko Papua (Papua Barat) - Manokwari
• Papua (Provinsi Papua) - Jayapura

Demografia

Biztanleria

2010ean Indonesiak 237.641.326 biztanle zituen. Biztanleriaren banaketak gorabehera handiak ditu, nahiz eta azken hamarkadetan kanpotarrak erakartzeko politika aplikatu den uhartediko ekialdeko uharte biztanle gabeetan. Javan, lurralde osoaren %7an, biztanleen %57 bizi dira, eta arroz soroetan munduko landaldeko dentsitaterik handiena dago, zenbaitetan 1000 biztanle kilometro koadrotik gorakoa (750 batez beste); aldiz, Irian Jayan, lurraldearen %22 hartzen duelarik, biztanleen %1,5 bizi da, eta dentsitatea 8,6 biztanle kilometro koadroko da.

Aspalditik aplikatu badira ere famila plagintza ofizialak, biztanleria gorantz doa (%0,92 2015ean), eta biztanleen %43k 25 urtetik behera dute. Hiriak asko handitu dira (badira milioi bat biztanletik gorako 11 hiri), baina 2015ean biztanleen %46,3 landaldean bizi ziren. Bizi itxaropena, 2015eko estimazioen arabera, 72,4 urtekoa da.

Banaketa etnikoa

Etnia eta hizkuntza aniztasun handia dago Indonesian, 300 talde etniko eta 700 bat hizkuntza baitaude. 2010eko datuen arabera, javatar etniakoak %40,1 dira, sondatarrak %15,5, malaysiarrak %3,7, batakak %3,6 eta maduratarrak %3. Ekialdeko uharteetan melanesiarrak bizi dira. Txinatarrak, bestalde, 3.500.000 inguru dira.

Hizkuntzak

Indonesiako uharteetan 700 mintzaira baino gehiago erabiltzen dira. Gehienak austronesiarrak badira ere, papuar familiako batzuk ere mintzatzen dira. Indonesiera (Bahasa Indonesia) da hizkuntza ofiziala, malaysieraren aldaera bat, aspalditik uhartediko lingua franca izan dena. Indonesiera merkataritzan, administrazioan, hezkuntzan eta hedabideetan erabiltzen da batez ere, baina bigarren hizkuntza da indonesiar gehienentzat. Javera da hiztun gehien dituen tokiko hizkuntza: 84 milioi.

Erlijioa

Indonesiako konstituzioak sei erlijio onartzen ditu: islam, protestantismoa, katolizismoa, hinduismoa, budismoa eta konfuzianismoa. Biztanleen %87,2 musulmanak dira, gehienak sunitak; izan ere, Indonesia da munduko herrialde musulmanik jendeztatuena. Kristauak %10 inguru dira (%7 protestanteak eta %2,9 katolikoak) eta hinduistak %1,7.

Ekonomia

Jakartako finantza gunea.

Sakontzeko, irakurri: «Indonesiako ekonomia»

Etorkizun handiko herrialdetzat hartzen da Indonesia, eta esan daiteke dragoi berria dela Ozeano Bareko eskualdean: hazkundea handia da, kanpoko desorekak gutxiagotu dira, atzerrira zabaldu da. Hego-ekialdeko Asiako ekonomiarik indartsuena da, eta G-20 taldeko kidea da. Barne produktu gordina 668.656 milioi eurokoa izan zen 2014ean, eta Per capita errenta, berriz, 2.652 eurokoa. Kontuan izan behar da 1999an 644 eurokoa zela. Munduko 30. esportatzailerik handiena da; 2015ean Japonia (%12), AEB %10,8, Txina %10, Singapur %8,4, eta India %7,8 izan zituen merkaturik garrantzitsuenak. Herrialdearen arazo nagusia lurralde oso zabal eta oso zatikatu baten gobernua eta kudeaketa da, trukeen oreka ahula baita oraindik, eta nabarmenak garapenaren desberdintasunak. 1967az gero Asia Hego-ekialdeko Nazioen Elkarteko (ASEAN) kide da .

Olio-palmondo saila Bogoren, Java.

Nekazaritzak biztanle aktiboen 38,9 enplegatzen zuen 2012an. Arroza da oinarrizko elikagai eta laborea, eta iraultza berde delakoaren abantailak baliatu ditu (bi eta hiru uzta urtean). Javako uharteak, ikaragarri jendeztatua izanik ere, bere beharrak asetzen ditu, eta esportatu ere egiten du, urte oparoetan. Gai asko lantzen da: kafea, tea, azukre kanabera, tabakoa, kopra, kakahueteak, esentziazko olioak, espeziak. Munduko palma olio ekoizlerik eta kontsumitzailerik handiena da; izan ere, munduko palma olio ia erdia Borneon ekoizten da, eta oihanaren %40 suntsitu dute horretarako.

Basoa lehen mailako baliabide iturria da, eta munduko lehenbizietakoa da Indonesia zur tropikalen esportazioan. Petrolio eta gas naturalaren ekoizpena ere gorantz ari da (Sumatran, Javako itsasoan eta Borneoko hego-ekialdean), eta dibisa asko ekartzen dio herrialdeari; orobat da garrantzitsua meatzaritza: eztainua, kobrea, nikela, bauxita, manganesoa eta zilarra erauzten dira. Industria garapena, estatuaren kontrolaren mende egon ondoren luzaroan, pribatizazioaren bidetik abiatu zen 1988tik aurrera, eta atzerritar kapitaletara zabaldu zen (japoniar eta amerikar kapitaletara batez ere), langileen kostua apala baita. Industria sektoreak ugaltzen ari dira (nekazaritza-elikagaiena, kimikagintza, aluminiogintza, ehungintza, zur eta papergintza), eta langileen %13,2 enplegatzen ditu. Zerbitzuetan, berriz, %47,9 aritzen da (2012).

1997-1998ko finantza krisia

1997ko amaiera - 1998ko hasieran, rupiak berebiziko beheraldia izan zuen, eta 1998an %13,7 murriztu zen NPG, bankuek finantza arazo handiak izan baitzituzten, eta mailegu asko utzi zuten ordaindu gabe. Hasieran, Indonesiako gobernuak zalantza egin zuen beteko ote zituen Nazioarteko Diru Funtsarekin itundu zituen baldintzak 42 mila milioi dolarreko laguntza sorta bat eskuratzeko; zalantza horiek inbertsoreen konfiantza falta areagotu zuten, eta kapital askok alde egin zuen. Aldi berean, istilu handiak izan ziren, jatorri txinatarreko negozioburuen kontra gehienak, eta horrek areago hondatu zuen egoera. Horren guztiaren ondorioz, Suharto presidenteak dimisioa eman zuen 1998ko maiatzaren 21ean. Haren ondorengoak, B. J. Habibiek, NDFarekiko lankidetza hobetu zuen. Diru hornigaiak hilabete gutxitan segurtatu ziren, eta urrirako, inflazioa –urteko %70ra iritsia zena–, asko jaitsi zen. Gobernuak orobat iragarri zuen 1998aren bukaeran bankuak berriz kapitalizatzeko programa bat, baina 1999aren hasieran plagintza horrek arazoak izan zituen, funts publikoekiko mendekotasuna zela-eta.

Azpiegiturak

Aireportuak

Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Ikus jatorrizko Wikidatako eskaera eta iturriak.

Erreferentziak

• Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2016-08-18 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

Kanpo estekak

• (Ingelesez) CIA - World Factbook Geografia, biztanleria, politika eta ekonomia datuak.

• Datuak: Q252
• Multimedia: Indonesia / Q252