Itsas hobi

Itsas hobia edo fosa ozeanikoa ozeanoaren sakontasuna hasten den urazpiko lurraren gune beheratu eta luzangei deritze. Ozeanoan dagoen erliebe mota bat da, eta 11 kilometroko sakoneraraino irits daiteke: ezaguna den itsas hobirik sakonena Challenger osina da, Ozeano Barearen mendebaldeko Marianetako itsas hobian, 11.033 metroko sakonerarekin. Izan ere, Ozeano Barearen mendebaldean daude itsas hobi gehien, bai eta sakonenak ere, horietatik seik 10 kilometro baino gehiagoko sakonera baitute.

Uraren tenperatura itsas hobietan oso baxua izaten da: 0 eta 2 °C artekoa izan ohi da. Hala uste izaten ez bada ere, itsas hobietan bada bizidunik, soinberak kasu.

Urte askoan, zientzialariak harrituta zeuden zen ozeanoko tokirik sakonenak erdialdean ez, baizik uharte bolkanikoen eta kontinenteen ondoan daudela ikusita. Gertaera hau, baina, erraz azaldu eta ulertu da plaken tektonikaren teoria eta kontinenteen jitoaren bidez, jarraian azaltzen den bezala.

Itsas hobiei lotutako prozesu geologikoak

Subdukzio gune bat, non, kostaldearen ondoan, itsas hobi bat ikus daitekeen.

Itsas hobiak, subdukzio guneetan eratzen dira, bi plaka tektonikok, elkarren aurka talka egin, eta horietako bat, dentsitaterik gehien duena, bestearen azpian sartzen den (subdukzioa) lurrazaleko tokiak. Emaitza bezala, urazpiko lurrean beheragune handi bat eratzen du. Horren adibide on bat, Peru-Txiletako itsas hobia da, Hego Amerikako plakaren eta Nazcako plakaren arteko talkaren emaitza dena.

Subdukzio gune horiek, bi plaken arteko marruskadura, konpresio eta tentsioek eragindako aktibitate sismiko bizi batekin lotuak daude. Japonia edo Indonesiako lurrikara eta tsunami handiak, fenomeno honen ondorio dira

Subdukzioan beherantz doan plaka astenosferaraino heltzen denean, urtu egiten da, eta urtutako materialak, arinagoak, sumendiak eratuz igotzen dira. Elkartzen diren plaken izaeraren arabera, hainbat eratako itsas hobiak daude:

Talka egiten duten bi plakak, ozeanoko litosferaz osatuak badaude, sumendi aktibitate biziak, uharte arkuak sortzen ditu, Aleutiar uharteak, Japonia, Filipinak, Sonda uharteak edo Antillak. Uharte hauen ondoan, itsas hobi sakonak daude (Marianetako itsas hobia, Japoniako itsas hobia, Puerto Ricoko itsas hobia...)
Ozeano plaka bat, subduzitzean, plaka kontinental baten azpian sartzen bada, sumendi aktibitate biziarekin batera, orogenesia gertatzen da, hau da, mendilerro bat eratzen dela. Hau da Nazca Plakaren kasua, Hego Amerikar Plakaren azpian subduzitzerakoan, Andeak eratu zituena. Aurreko kasuan bezala, lotutako itsas hobi bat dago (Peru-Txiletako itsas hobia).

Kokapen geografikoa

Subdukzio-eremuak garatzen dituzten plaka konbergenteen mugen 50.000 km inguru daude, gehienak Ozeano Barearen inguruan. Baina Indiako Ozeanoaren inguruan ere aurkitzen dira. Badaude baita muga konbergente zati oso labur batzuk ere Ozeano Atlantikoan eta Mediterraneoan ere. Munduan 50 fosa ozeaniko baino gehiago daude, ozeanoen % 0,5 okupatzen dutelarik.

Pazifikoko lubaki nagusiak (1–10) eta haustura-eremuak (11–20): 1. Kermadec 2. Tonga 3. Bougainville 4. Mariana] 5. Izu–Ogasawara 6. Japonia 7. Kuril–Kamchatka 8. Aleutian 9. America Erdialdea 10. Peru–Txile 11. Mendocino 12. Murray 13. Molokai 14. Clarion 15. Clipperton 16. Challenger 17. Eltanin 18. Udintsev 19. East Pacific Rise 20. Nazca Ridge

Lubakiak, geomorfologikoki, sakonunetik bereiziak dira. Sakonuneak itsas hondoko sakonune luzeak dira, alde malkartsuak eta hondo lauak dituztenak, eta lubakiak, berriz, V formako profila dute^[1]. Partzialki beteta dauden lubakiak, batzuetan, sakonune gisa deskribatzen dira (adibidez, Makran sakonunea^[2]); beste batzuetan, berriz, lubakiak guztiz lurperatuta daude, eta ez dute adierazpen batimetriakorik (esaterako, Cascadia subdukzio-eremua^[3], sedimentuz guztiz beteta dagoena)^[4], baina horiek ordezkatzen dituzten plaka tektonikoen oinarrizko egiturak lubaki ozeanikoak dira. Hala ere, sakonune askok egitura tektoniko mota desberdinak adierazten dituzte, hala nola Antilla Txikietako sakonunea, zeina Antilla Txikien subdukzio-eremuko aurrearku arroa den^[5]; Kaledonia Berriko sakonunea, Tonga-Kermadec subdukzio-eremuarekin erlazionatutako arro sedimentario hedagarria dena^[6], eta Cayman Trough eraldaketa-faila eremu baten barnean dagoen arroa^[7].

Lubakiak, arku bolkanikoekin eta Wadati-Benioff guneekin batera (sumendiaren arku azpian 700 km-ko sakoneraraino murgiltzen diren lurrikaren eremuak), plaken muga konbergenteen eta haien adierazpen sakonenen diagnostikoa dira: subdukzio-eremuak^[8]^[9]^[10].. Hemen, bi plaka tektoniko, bata bestearengandik noraezean, urtean, milimetro gutxi batzuetatik 10 cm-ra mugitzen dira. Plaketako bat, gutxienez, litosfera ozeanikoa da, beste plakaren azpian murgiltzen dena Lurraren mantuan birziklatzeko. Lubakiak erlazionatuta daude, baina talka kontinentaletik bereizten dira (esaterako, Himalaia osatzen duten India eta Asiaren artekoa), non lurrazal kontinentala subdukzio eremu batean sartzen den. Lurrazal kontinental flotagarria zanga batean sartzen denean, subdukzioa gelditzen da, eta eremua, orduan, talka kontinentalaren eremu bihurtzen da. Lubakien antzeko ezaugarriak talka-eremuekin lotzen dira, aitzineko arro periferikoak barne, sedimentuz betetako sakonuneak direnak. Aurrealdeko arro periferikoen adibideak Ganges ibaiaren uholde-lautadak eta Tigris-Eufrates ibai-sistema dira^[8].

Fosa terminoaren historia

Fosa ozeanikoak 40. eta 50. hamarkada bitartean definitzen hasi ziren. Fosa edo hobi terminoa ez da agertzen esaterako 1910. urte bueltako ozeanoei buruzko liburuetan. Termino hori beharrean, “sakonune” hitza agertzen da ozeanoetako leku sakon hauei izena emateko. Lehen mundu gerrako sasoian luzeak diren sakonuneei lubaki izena eman zitzaien. Lubaki termino hau testuinguru geologikoan erabili zen lehen aldiz, gerra bukatu eta bi urtera. Termino honek itsaspeko edozein sakonune luzeri ematen zion izena. Bigarren Mundu Gerra igaro eta ur sakonetako ikerkuntzak hobekuntza asko jasan zituen. Hau 1950 eta 1960 urteetatik aurrera izan zen eta hainbat fosa aurkitu ziren. 1960ko hamarkada amaieran, plaken tektonikak iraultza handia izan zuen eta hortik aurrera, fosa edo hobi ozeaniko hitza ongi definituta geratu da.

Morfologia

Fosa ozeanikoak plaka konbergenteen arteko mugetan aurkitzen diren eremu bereizgarriak dira. Profil asimetrikoak eratzen dituzte, kanpoaldean malda txikiarekin ( 5°) eta malda pikoagoekin barnealdera (10-16°). Asimetria honen arrazoia, kanpoaldeko malda hondoratzen ari den plakaren goiko aldearengatik definituta dagoelako da. Malda hau faila normalez josita egoten da. Subdukzitzen ari den plaka fosa ozeanikora heltzen doan heinean, lehenik gorantz konkortzen da, gero beherantz okertzen delarik. Plaken arteko muga fosa ozeanikoaren ardatzak markatzen du. Fosa ozeanikoaren barneko hormak, mugatzen du gaineko plakaren ertza eta kanpoalderen dagoen besaurrea . Besaurrea azal igneo eta metamorfikoz dago osatuta eta azal honek ziri bezala jokatzen du, subdukzitzen ari den plakak eramandako sedimentuen ondorioz. Fosa ozeanikora iristen diren sedimentuak asko badira, akrezio-prisma sortzen da eta fosaren kokalekua urrundu egiten da arku bolkanikotik. Akrezio-prisma duten muga konbergenteak, akrezio-muga bezala ere ezagutzen dira eta muga konbergenteen ia erdia dira. Baina iristen diren sedimentuak gutxi badira, higadura gertatzen da bi plaken arteko marruzkaduraren ondorioz. Kasu honetan, fosa ozeanikoa arku magmatikorantz doa eta muga ez akrezionalak deritze.

Munduan zeharreko fosa ozeaniko garrantzitsuenak

Puerto Ricoko itsas hobia

Itsas hobia	Kokalekua	Sakonera (m)
Marianetako itsas hobia (Challenger osina)	Ozeano Barea (S Marianak)	11.034
Tongako itsas hobia	Ozeano Barea (NE Zeelanda Berria)	10.822
Japoniako itsas hobia	Ozeano Barea (E Japonia)	10.554
Kuriletako itsas hobia	Ozeano Barea (S Kuril uharteak)	10.542
Mindanaoko itsas hobia	Ozeano Barea (E Filipinak)	10.497
Kermadeceko itsas hobia	Pacífico (NE Zeelanda Berria)	10.047
Puerto Ricoko itsas hobia	Atlantiko Ozeanoa (E Puerto Rico)	9.700
Bougainvilleko itsas hobia	Ozeano Barea (E Ginea Berria)	9.140
Hego Sandwichetako itsas hobia	Ozeano Atlantikoa (E Sandwich uharteak)	8.428
Peru-Txiletako itsas hobia edo Atakamakoa	Ozeano Barea (O Peru eta Txile)	8.065
Aleutiarretako itsas hobia	Ozeano Barea (S Aleutiar uharteak)	7.822
Kaiman uharteetako itsas hobia	Karibe itsasoa (S Kuba)	7.680
Javako itsas hobia	Indiako ozeanoa (Java uhartea)	7.450
Cabo Verdeko itsas hobia	Ozeano Atlantikoa (Cabo Verde uharteak)	7.292

Erreferentziak

Kanpo estekak

Datuak: Q119253
Multimedia: Oceanic trenches / Q119253

[FOOTNOTEHarrisMacMillan-LawlerRuppBaker2014-1] Harris et al. 2014.

[FOOTNOTEDastanpour1996-2] Dastanpour 1996.

[FOOTNOTEThomasBurbidgeCummins2007-3] Thomas, Burbidge & Cummins 2007.

[FOOTNOTEGoldfingerNelsonMoreyJohnson2012-4] Goldfinger et al. 2012.

[FOOTNOTEWestbrookMascleBiju-Duval1984-5] Westbrook, Mascle & Biju-Duval 1984.

[FOOTNOTEHackneySutherlandCollot2012-6] Hackney, Sutherland & Collot 2012.

[FOOTNOTEEinsele2000-7] Einsele 2000.

[FOOTNOTEStern2005-8] Stern 2005.

[FOOTNOTEKeareyKlepeisVine2009-9] Kearey, Klepeis & Vine 2009.

[FOOTNOTEGeersenVoelkerBehrmann2018-10] Geersen, Voelker & Behrmann 2018.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]