Manioka
Manioka[1] (Manihot esculenta) Euphorbiaceae familiako zuhaixka da, jatorria Hego Amerikan duena. Klima tropikal eta subtropikaletan landatzen da, jateko onak diren sustraiak lortzeko, karbono hidrato iturri garrantzitsua baitira. Sustraietatik egiten den irina tapioka da. Ez da Yucca generoarekin nahastu behar.
| Manioka | |
|---|---|
 | |
| Sailkapen zientifikoa | |
| Erreinua | Plantae |
| Ordena | Malpighiales |
| Familia | Euphorbiaceae |
| Generoa | Manihot |
| Espeziea | Manihot esculenta Crantz, 1766 |
| Datu orokorrak | |
| Gizakiak ateratzen dizkion produktuak | cassava root (en)  , tapioka eta Oloyti (en) |
| Genomaren kokapena | plants.ensembl.org… |
Deskribapena
aldatuManioka zuhaixka hosto iraunkorra eta monoikoa da, 2,5-3 metro luze izatera irits daitekeena. Tropikoko landarea denez gero, ezin du izotza jasan. Hezetasun eta tenperatura handiak behar ditu hazteko (etekin handiena 25º C eta 29º C artean).
Hostoak 15 cm inguru luze dira, palmatuak, eta 5-7 gingil izaten dituzte. Hosto-txortena 20-40 cm luze izaten da.
Sustraiak lodiak dira, zilindro formakoak, 80-100 cmko luzera eta 10 cmko diametroa izatera iristen ahal direnak. Azala gogorra eta egurkara da, janezina. Mamia karbono hidratotan, batez ere almidoitan, oso aberatsa da eta kaltzio (40 mg/100g), fosforo (34 mg/100g) eta C bitamina (19 mg/100g) ugari dauka[2].
Historia
aldatu
Mandioka laborantzaren frogarik zaharrena, duela 4.000 urte eta Ameriketan etxeko lehen laboreetako bat izan zela adierazten duten datu arkeologikoak daude[3].
Mandioka laborantzari buruzko aipamen horiek maia kulturatik datoz, duela 1.400 urte Joya de Cerén-en (El Salvador). Izan ere, azken ikerketek erakutsi ohi dute maien osagarri dietetikoak populazio oso handiei eustea ahalbidetzen zietela, batez ere garai klasikoan eta bereziki Mesoamerikako hegoaldeko eskualdean, non kopuru handiak kontzentratzen ziren (Tikal, Copán, Calakmul). Mandioka kaloria-eduki handiko sustraia da, eta, harekin, oso elikagarria den irina prestatzen da, casabe izeneko pastel borobil baten moduan, gaur egun bizi diren hainbat populaziotan elikaduraren parte garrantzitsua dena maien eskualdean eta Karibe itsasoko arroan ere, batez ere Dominikar Errepublikan, Venezuelan eta Kuban[4].
Baliteke aldaera bat hegoalderago sortu izana, gaur egun Argentina, Brasil, Bolivia eta Paraguai arteko alboko eremuei dagokien eremuan. Nutrizio-potentzial handiarekin, Hego Amerikako iparraldeko, Erdialdeko Amerikako hegoaldeko eta Karibeko uharteetako jatorrizko populazioen oinarrizko elikagai bihurtua zen espainiarrak iritsi zirenerako, eta portugaldarrek eta espainiarrek ere hazten jarraitu zuten. Erauzkin likidotik, arropa lisatzeko almidoia lortzen da. Etxeko espezieen forma modernoek Brasil hegoaldean hazten jarrai dezakete.
Paraguain eta Argentinako ipar-ekialdean[5], mandioka da gaur egun biztanleek gehien kontsumitzen duten espezieetako bat (batez ere landa eremuetan, non bere per capita kontsumoa munduko handienetakoa den)[6], eta eguneko otordu gehienetan (gosaria, hamaiketakoa, bazkaria eta afaria) egon daiteken, egosita, frijituta edo bere almidoietan oinarritutako plateretan. Era berean, etxe askotan, otordu nagusiarekin batera doa egunero (beste leku batzuetan, ogiaren antzeko funtzioa du)[7], eta abelgorri ganadua elikatzen du. Herrialde horretan, 300 barietate inguru lantzen dira[8].
Mandioka espezie basati batzuk dauden arren, Manihot esculenta barietateak hautatzen ditu gizakiak nekazaritzarako.
Erabilera
aldatuManiokatik ateratzen den janari ezagunena tapioka da. Tapioka hirugarren gluzido iturria da gizadiarentzat[9][10]. Maniokaren sustraiek toxikoak diren glukosido zianogenikoak (linamarina eta lotaustralina) izan ditzakete. Beraz, prozesatu egin behar dira toxikotasuna kentzeko[11].
Ekoizpena
aldatu Manioka, nyam eta batatarekin batera, herrialde tropikaletako elikagai labore garrantzitsuenetako bat da. FAOren arabera 2008an 233 milioi tona produzitu ziren munduan, gehiena Afrikan (122 milioi tona), Asian (76 milioi tona) eta Hego Amerikan (33 milioi tona)[12].
| 1 | Nigeria | 44.582.000 | 19,1 % | ||
| 2 | Brasil | 26.703.000 | 11,4 % | ||
| 3 | Thailandia | 25.155.800 | 10,8 % | ||
| 4 | Indonesia | 21.593.100 | 9,2 % | ||
| 5 | Kongoko Errepublika Demokratikoa | 15.013.500 | 6,4 % | ||
| 6 | Ghana | 11.351.100 | 4,8 % | ||
| 7 | Angola | 10.057.400 | 4,3 % | ||
| 8 | Vietnam | 9.395.800 | 4,0 % | ||
| 9 | India | 9.056.000 | 3,9 % | ||
| 10 | Mozanbike | 5.409.880 | 2,3 % | ||
| 11 | Tanzania | 5.392.360 | 2,3 % | ||
| 12 | Uganda | 5.072.000 | 2,1 % | ||
| 13 | Txina | 4.409.014 | 1,9 % | ||
| 14 | Kanbodia | 3.676.230 | 1,6 % | ||
| 15 | Benin | 3.611.210 | 1,5 % | ||
| 16 | Malawi | 3.491.180 | 1,5 % | ||
| Denetara | 233.359.379 | 100 % | |||
Erreferentziak
aldatu- ↑ Euskalterm: [Hiztegi terminologikoa] [2003]
- ↑ Infoagro: El cultivo de la yuca
- ↑ Utilización de alimentos tropicales. Alimentos y Tubérculos. Estudio FAO Alimentación y Nutrición 47/2. Roma, 1990. ISBN 92-5-302775-4
- ↑ «¿Cómo se alimentaron las multitudes mayas?» www.menendezymenendez.com.
- ↑ «"Mandioca", ALimentosArgentinos.gob.ar» www.alimentosargentinos.gob.ar.
- ↑ ABC Color (ed.: 2007)La Mandioca. Consultado el 11 de mayo de 2013.
- ↑ Abc Color (ed.) Efectos de la mandioca deben ser investigados. 10 de sept de 2010. Consultado el 11 de mayo de 2013.
- ↑ Gilbert, P. M. 2008. La mandioca en la actualidad. ABC COlor. Consultado el 11 de mayo de 2013.
- ↑ Phillips, T. P. (1983). An overview of cassava consumption and production.[Betiko hautsitako esteka] In Cassava Toxicity and Thyroid; Proceedings of a Workshop, Ottawa, 1982 (International Development Research Centre Monograph 207e). pp. 83-88 [F. Delange and R. Ahluwalia. editors]. Ottawa. Canada: International Development Research Centre.
- ↑ Claude Fauquet and Denis Fargette, (1990) "African Cassava Mosaic Virus: Etiology, Epidemiology, and Control" Plant Disease Vol. 74(6): 404-11. [1]
- ↑ Linley Chiwona-Karltun, Chrissie Katundu, James Ngoma, Felistus Chipungu, Jonathan Mkumbira, Sidney Simukoko, Janice Jiggins (2002) Bitter cassava and women: an intriguing response to food security LEISA Magazine, volume 18 Issue 4. Online version[Betiko hautsitako esteka] accessed on 2009-08-11.
- ↑ a b FAOSTAT: Producción
Kanpo estekak
aldatu- Cassava - Purdue University Horticulture
- Cassave Research at the International Institute of Tropical Agriculture (IITA)
- Cassava Biz - information service provided by the Integrated Cassava Project (ICP) of the International Institute of Tropical Agriculture (IITA), to encourage, promote, and expand agribusiness development in the cassava subsector in Nigeria.
- Cassava Pests: From Crisis to Control
- GE cassava plants that have reduced cyanogens
- GE cassava plants whose roots are over 2.5 times normal size
- The Inoculated Mind - Interview with Dr. Richard Sayre, credited with lowering cyanogen content and engineering giant cassava
- Global Cassava Development Strategy
- The Case for Cassava
- Mayans grew Manioc[Betiko hautsitako esteka]
Datuak: Q83124
Multimedia: Manihot esculenta / Q83124
Espezieak: Manihot esculenta