Malaria edo paludismoaPlasmodiumgenorokoparasitoek eragindako gaixotasun infekziosoa da. Malaria terminoak Erdi Aroko italieran du jatorria, «mala aria» (aire txarra). Haren eraginez, 2018an, 228 milioi kasu egon ziren, eta 405.000 heriotza[1]. Heriotza gehienak, Saharaz hegoaldeko Afrikan gertatzen dira, bereziki 5 urtetik beherako umeengan. Malaria txirotasunarekin erlazionatu ohi da, eta garapen ekonomikoarentzat oztopo garrantzitsua da hirugarren munduko herrialdeetan.
Gaixotasunaren sintomak oso aldakorrak izan daitezke: sukarra, zefalea, giharreko mina, beherakoa, makalaldia eta eztula, besteak beste. Malaria, endemikoa den zonaldeetan, infektatutako pertsonek «hartutako immunitatea» garatzen dute sarritan. Honek esan nahi du parasitoaren eramaileak direla, baina ez dutela gaixotasunaren sintomarik.
Plasmodiumgeneroko parasitoek sortutako gaixotasun infekziosoa da, eta zenbait «Anopheles» eltxo-espezietako emeek transmititzen dute.
Zenbait ikerketa zientifikoren arabera, baliteke gizakiari transmititu izana mendebaldeko gorilen bidez[2]. Gaixotasun ahulgarrien artean, lehen gaixotasun garrantzitsua da. Urtean, 400.000 pertsona baino gehiago hiltzen dira malariaren ondorioz, eta, horietatik, 240.000 haurrak dira[3].
Malaria kasu gehienak transmisio bektorialaren bidez gertatzen dira (eltxoaren ziztadaren bidez); hala ere, badira gizakien artean kutsatzeko beste modu batzuk: 1) transmisio bertikala (umekiaren sortzetiko gaixotasuna): emakume haurdun batek plazentaren bidez transmititzen dio fetuari. 2) Odol-transfusioengatik, arrisku-emaileengatik (malaria endemikoa den eskualdeetan) edo gaixotasuna izan dutelako eta odol-bankuan serologiarik egiten ez zaielako (antigenoen detektatzea edo malariarako antigorputzakbahetzea[4]). 3) Serologiarik gabeko organo-transplanteagatik. 4) Zain barneko droga mendekotasunorratzak partekatzeagatik.
Malaria oso endemikoa den eskualdeetan, pertsonak hain maiz infektatzen dira, ezen babes partziala eskaintzen duen hartutako immunitatea garatzen baitute; hau da, gutxi edo asko, parasitoaren eramaileren asintomatikoak dira.
Munduko biztanleen % 40 inguru malariak kaltetutako eremuetan bizi da, batez ere herrialde txiroenetan. Intsektizidaz tratatutako eltxo-sareek modu eraginkorrean prebenitzen dute gaixotasuna[3]. Hala ere, erabilera areagotzeari dagokionez, zenbait oztopo identifikatu dira[erreferentzia behar].
Hamar azterlanen berrikuspen sistematiko batek (bederatzi Afrikan eginak eta bat Indian) ondorioztatu du intsektizidaz tratatutako eltxo-sareek doan emateak zertxobait handitzen duela jabeen kopurua, merkatuko prezioan edo diruz lagunduta hornitzearekin alderatuta. Era berean, intsektizidaz tratatutako eltxo-sareen erabilera egokiaren inguruan hezteak eltxo-sare baten azpian lo egiten duten pertsonen kopurua handitzen du hezkuntza hori jaso ez duen kontrol-talde batekin alderatuta. Ez da albo-ondorio kaltegarririk neurtu. Azkenik, intsektizidaz tratatutako eltxo-sareen edukitze eta erabilera areagotzearen ondorioz, malariak eragindako erikortasunak hobera egin duen ebidentzia dago, nahiz eta aurkikuntza horiek oraindik ere zalantzazkoak diren[5] . Beste ikerketa batzuek, ordea, ez dituzte aurkikuntza horiek baieztatu[6].
Paludismoaren aurkako borrokaren egun afrikarra, apirilaren 25ean ospatzen da, lehen aipatu bezala kontinente horretan baita arrunta gaixotasun hori.
Malariak gizakiak infektatu ditu 50.000 urtean zehar, eta baliteke giza patogenoa izatea gure espeziearen historia osoan[7]. Hipotesi hori oinarritzen da, halaber, txinpantzeen malariaren giza parasitoetatik hurbil dauden espezieen behatzean, gizakien antzinako ahaidea baita txinpantzea[8]. Gainera, historian zehar malariak izan dituen aldizkako sukar bitxien erreferentziak daude; Txinan, K.a. 2700. urtetik hasita[9] .
Malariari buruzko ikerketa zientifikoek 1880an egin zuten lehen aurrerapen garrantzitsua, Aljerian lan egiten zuen Charles Louis Alphonse Laveran mediku militar frantziarrak malaria zuten pertsonen globulu gorrietanparasitoak ikusi zituenean. Horregatik, malaria protozoo batek eragiten zuela proposatu zuen, protozoo bat gaixotasun baten eragile gisa identifikatu zen lehen aldia[11]. Aurkikuntza horrengatik eta beste batzuengatik, Fisiologia edo MedikuntzaNobel Saria eman zioten 1907an. Ettore Marchiafava eta Angelo Celli zientzialari italiarrekPlasmodium deitu zioten protozooari[12]. Hurrengo urtean, Carlos Finlayk, Habanansukar horia zuten gaixoak tratatzen zituen mediku hispano-kubatarrak, iradoki zuen eltxoak zirela gaixotasuna gizakien artean transmititzen zutenak. Geroago, Sir Ronald RossbritainiarrakIndian egindako lanetan frogatu zuen, azkenean, 1898an, malaria eltxoek transmititzen zutela. Eltxoaren zenbait espeziek malaria txoriei transmititzen zietela frogatu zuen, hegazti infektatuez elikatzen ziren eltxoen listu-guruinetako parasitoak isolatzea lortu baitzuen[13]. Bere ikerketa-ekarpenagatik, Rossek MedikuntzaNobel saria jaso zuen 1902an. Indiako Mediku Zerbitzuari uko egin ondoren, Rossek «Liverpool School of Tropical Medicine» eskola sortu berrian lan egin zuen, eta Egipton, Panaman, Grezian eta Maurizion malaria kontrolatzeko ahaleginak zuzendu zituen[14]. Finlay eta Rossen aurkikuntzak Walter Reed-ek 1900ean zuzendutako mediku-batzorde batek baieztatu zituen, eta William C. Gorgas-ekPanamako kanala eraikitzean hartutako osasun-neurrietan ezarritako gomendioak. Lan horrek milaka langileren bizitza salbatu zuen, eta malariaren aurkako osasun publikoko kanpainetan erabilitako metodoak garatzen lagundu zuen.
Malariarentzako lehen tratamendu eraginkorra Cinchona edo kinkina zuhaitzaren azala izan zen, alkaloidekininoa daukana. Zuhaitz hori Andeetakomuinoetan hazten da, bereziki Perun. Peruko biztanleek, produktu natural hori, malaria kontrolatzeko erabiltzen zuten, eta Jesuitek praktika hori Europan sartu zuten 1640ko hamarkadan, non azkar onartu zen[15] . Hala ere, 1820ra arte ez zen kininaren osagai aktiboa azaletik atera, eta Pierre Joseph Pelletier eta Joseph Bienaimé Caventoukimikari frantziarrek izena ezarri zioten[16].
Tu Youyou Zientzialari txinatarra, 2015eko Medikuntzako Nobel Saria malariaren aurkako tratamenduan egindako ekarpenagatik.
XX. mendearen hasieran, antibiotikoak agertu aurretik, sifilisa zuten gaixoak, sukarra sortzeko, malariarekin kutsatzen ziren, nahita, Julius Wagner-Jaureggen ikerketei jarraituz. Sukarra kininarekin kontrolatzean, sifilisaren eta malariaren eraginak minimiza zitezkeen. Gaixoetako batzuk malariak jota hiltzen ziren, baina arriskua hobea zen sifilisak eragindako heriotza ia seguruaren gainetik[17].
Nahiz eta XIX. mendean eta XX. mendearen hasieran odol-estadioaren presentzia ezarri zen gizakiarengan eta malariaren bizi-zikloaren aurkako alderdia eltxoan, 1980an soilik ikusi zen bizkarroiaren forma latente hepatikoa, hipnozoito izenez ezagutzen dena, P. vivax eta P. ovale espezieetan. Aurkikuntza horrek azaldu zuen, azkenik, zergatik zirudien pertsona batzuk gaixotasunetik sendatzen zirela, bizkarroia odol-zirkulaziotik desagertu eta urte batzuetara berriro eroriz[18][19].
Bestalde, Txinako belarketariek Artemisia annua landarearen balio sendagarria 2000 urtez erabili dute beren medikuntza tradizionalean. Landarearen artemisininak (Tu Youyou zientzialari txinatarrak eta bere lankideek 1970eko hamarkadan aurkitutakoak) malariarentzat gomendatutako P. falciparumaren tratamendu bihurtu ziren, kasu larrietan beste antipaludiko batzuekin batera ematen dena. Tu Youyouk 2015eko Nobel Saria jaso zuen Fisiologian edo Medikuntzan, malariaren aurkako ikerketan egindako ekarpenagatik; izan ere, bere lanari esker, bizitzak salbatu ziren, eta diagnostikatutako pertsonen tratamendu aringarriak hobetu ziren[21].
Plasmodium izeneko protozooak eragiten du gaixotasuna, Anopheles eltxoaren bidez (gaitzaren bektorea). Eltxoaren emeak bakarrik elikatzen dira odolarekinarrautzak heltzeko helburuarekin, eta beraz, arrek ez dute ziztatu eta gaixotasuna transmitituko.
Plasmodiumen bost espezie dira gizakia infektatzeko gai, eta horien arabera sortzen dira larritasun desberdineko gaixotasun agerpenak:
Malariaren parasitoen bizi-zikloa giza gorputzean.
Gaixotasunaren transmisioa Plasmodiumgenerokoparasitoak dituen Anopheles eltxoaren ziztadaren bitartez gertatzen da. Eltxo horrek pertsona bat ziztatzen duenean, alde batetik, odola xurgatuko dio, baina, bestetik, bere listua sartuko dio. Listu horretan aurkituko dira, hain zuzen ere, malariaren sortzaileak diren protozooak.
Parasito horiek gibelera heldu, eta bertako hepatozitoetan ugalduko dira ugalketa asexualaren bidez. Ondoren, odolera heldu, eta eritrozitoak kutsatuko dituzte, eta bertan ugaltzen jarraituko dute haien haustura sortuz. Horietako batzuk gametozito emeak eta arrak emango dituzte. Anopheles eme batek kutsatutako pertsona ziztatuko du, eta gametozito horiek harengana pasatuko dira.
Gametozito ar eta emeak eltxoaren hestean daudenean, bat egingo dute Arrautza bat sortuz. Arrautza horrek, aldaketa desberdinak jasan ondoren, eltxoaren listu guruinetara gizakia kutsatzeko gai den esporozitoa helduko da. Kutsatuta dagoen eltxo horrek gizaki bat ziztatzean, plasmodiumen bizi-zikloa ixten da.
Sukarra eta hotzikarak sintoma ziklikoak dira, eta hirugarren edo laugarren egunean behin errepikatzen dira, kasuan kasuko espeziea zein den[22][23][24].
Plasmodium espezieek sortutako infekzioen ezaugarrien konparazioa
P. vivax
P. falciparum
P. malariae
Eritritika aurreko zikloaren iraupena
6-8 egun
5-7 egun
12-16 egun
Ageri aurreko aldia
11-23 egun
9-10 egun
15-16 egun
Inkubazio-aldia
12-17 egun
9-14 egun
18-40 egun
Hematien ziklo eskizogonikoa
48 ordu
48 ordu (irregular)
72 ordu
Parasitemia (mm³ tartea)
2.000
1.000-50.000
6.000
Hasierako erasoaren larritasuna
Ez larria
Larria ez-immuneetan
Ez larria
Errepikapenak
Ertainak
Hutsaren hurrengoak
Handiak
Sukar krisiaren iraupena
8-12 ordu
16-36 ordu
8-10 ordu
Errepikapenen arteko lapsoak
Luzeak
Laburrak
Oso luzeak
Kutsaduraren iraupena
2-3 urte
1-2 urte
3-50 urte
Malaria, gizakian, bi fase desberdinetan garatzen da: fase exoeritrozitiko edo hepatikoa eta fase eritrozitikoa. Lehen fasea gibelean gertatzen da; bigarrena, berriz, globulu gorrietan ematen da. Parasitoa eritrozitoetara heldu, eta horiek hausten hasten direnean agertuko da gaixotasuna eta sintomak; horren ondorioz, gainera, gaixoak anemia jasango du.
Parasitoak eritrozitoak hautsi eta odolera ihes egiten duenean, hotzikarak agertzen dira. Aldi horretan, goragalea, gorakoak eta zefalea ohikoak izaten dira.
Hurrengo aldian, sukar altua agertuko da, zenbait kasutan 40 °C-tik gorakoa. Aldi horretan, parasitoak eritrozito gehiago har ditzake.
Gaixotasuna garatu ahala, esplenomegalia eta, neurri txikiagoan, hepatomegalia agertuko dira. P. falciparumek sortutako malaria larriagoa da, gaixotasunarekin lotutako konplikazio larri eta hilgarriak agertzen direlako. Gainera, identifikatzeko ere zailagoa da, sintoma ez hain espezifikoak agertzen baititu, hala nola sukarra, zefalea, mialgia, goragalea, beherakoa edo tripako mina.
Sukarra eta shock septikoa malaria larritzat diagnostikatu ohi dira Afrikan. Paludismoa endemikoa den zonaldeetan, parasitemiak (hau da, odolean parasitoak izateak) ez du esan nahi gaixoak malaria duenik.
Diagnostikorako, batez ere odol laginak erabiltzen badira ere, listu eta gernu laginak ere aztertzen dira zenbait kasutan.
Anopheles stephensi espezieko eltxoek heldu egiten dute giza-odola zurrupatzeko, eta, une horretan, malaria kutsa dezakete. Eltxoak akabatzea malariari aurre egiteko aukeren artean aipatu ohi da.
Txertoa: Oraindik ez dago behin betiko txertorik. 1986anManuel Patarroyok probatu zuen lehen aldiz berak sortutako txertoa (SPf 66), emaitza partzialki onekin.
Paludismoa prebenitzeko erabiltzen diren metodoen artean daude: botikak, eltxoak kentzea eta ziztadak prebenitzea. 2020tik, paludismoaren aurkako txerto bat dago (RTS, S), eta erabiltzeko baimena du[25]. Eremu batean paludismoa egoteko, hurrengo eragile hauek konbinatu behar dira: giza populazioaren dentsitate handia, eltxo anofelen populazio-dentsitate handia eta gizakiak eltxoetara eta eltxoak gizakietara transmititzeko tasa handiak. Faktore horietako edozein nahikoa murriztuz gero, azkenean, parasitoa eremu horretatik desagertzen da, Ipar Amerikan, Europan eta Ekialde Ertaineko hainbat tokitan gertatu den moduan. Hala ere, bizkarroia mundu osotik ezabatzen ez bada, berrager daiteke, baldin eta bizkarroiaren ugalketa lagunduko duen baldintzak konbinazio batera itzultzen badira.
Eltxoen kontrola eltxoen populazioa kudeatzeaz arduratzen da, giza osasunean eta ekonomian duen eragina murrizteko.
Norbera babesteko, intsektuen uxatzaile eraginkorrenak DEETean edo Iikaridinan oinarritzen dira[26]. Hala ere, ez dago froga nahikorik eltxoak uxatzen dituztenek paludismoaren infekzioa prebenitzen dutenik esateko[27] .
Ohikoa den lekuetan, Intsektizidekin tratatutako eltxo-sareak eta barnealdeetako hondakin-fumigazioa oso eraginkorrak dira haurren paludismoa prebenitzeko[28].
Eltxoak pertsonengandik urrun mantentzen eta infekzio tasak eta paludismoaren transmisioa murrizten laguntzen dute eltxo-sareek. Eltxo-sareak ez dira hesi perfektuak, eta, askotan, eltxoa hiltzeko diseinatutako intsektizidarekin tratatzen dira, eltxoak eltxo-sarea pasatzeko moduren bat aurkitzeko denbora izan baino lehen. Intsektizidekin tratatutako eltxo-sareak tratatu gabekoak baino bi aldiz eraginkorragoak dira, eta % 70etik gorako babesa eskaintzen dute eltxo-sareak ez dituztenekin alderatuta[29].
Badirudi eltxo-sareak esku-hartze eraginkorrenetako bat direla; izan ere, eltxo-sare bakoitzeko 5 € baino gutxiagoko kostuarekin, batez beste, 1,8 pertsona babesten dira 3 urtez[30].
DDT aplikatu den paretak. Eltxoak horman jarraitzen dute, lurrera hilda erori arte.
Munduan malaria geldiarazteko beste bide bat, iraganean luze erabili izan dena, da intsektizidak erabiltzea, piretrinak edo DDT kasu. Azken hori erabiltzea debekatu zuten, osasunean eta faunan izan zitzakeen ondorioengatik, baina zientzialari talde batek uste du debeku zorrotz hori berrikusi egin beharko litzatekeela[31]. Gaur egun, osasun-helburuekin neurtutako erabilera bat, iraganean helburu ekonomikoekin egindako erabilera masiboaz bestelakoa, aukera ona da malaria oso baldintza kontrolatuetan kontrolatzeko edo errotik kentzeko, OMEren arabera, gaixotasuna endemikoa den eremuetako etxe eta teilatu barrura mugatuz. Ingurumen-talde batzuk (Pesticide Action Network, adibidez) ez daude neurri horrekin ados[32].
DDTaren erabileraren aldekoek, zientzialari, estatistikari eta ekologista eszeptikoak barne, hala nola Bjørn Lomborg, malariaren aurkako metodo eraginkorra dela argudiatzen dute; hari esker, malaria Europatik desagertu zela diote, non Grezian edo Italianendemikoa zen. Sri Lankan, 1948ko 2.800 kasutik 1963ko 17ra jaitsi ziren malaria kasuak; Indian, 100 milioi kasutik 1935ean, 300.000ra jaitsi zen kopurua 1969an. Bangladesh malariarik gabeko eremu izendatu zuten. Halaber, beste batzuek diote DDTaren debekuak 50 milioi heriotza eragin dituela[33]. Egokitasunaren alde egiten dute ematen dioten eraginkortasunean oinarrituta, aplikazioaren kostu txikiarekin eta patenteen arazorik ez izatearekin batera. Hain zuzen ere, batzuek argudiatzen dute debekuaren azken arrazoiak industrian bertan daudela eta industria horrek, DDTaren patenteak bukatzean, patentedun pestizida berriak ezarri nahi izan zituela.
Hala ere, DDTak giza osasunean eta, bereziki, malaria kontrolatzeko programako langileengan dituen eraginak oso dokumentatuta daude. Sintoma neuropsikiatrikoak areagotzearekin eta asaldura neurologikoekin lotu izan da[34].
Malariarentzako txertoak garatzen ari dira; oraindik ez dago guztiz eraginkorra den txertorik. Paludismoaren aurkako txertoa jartzeko aukera erakusten duten etorkizun handiko lehen ikerketak 1967an egin ziren, erradiazioz arindutako esporozoitoak dituzten saguen immunizazioarekin. Esporozoito normalak eta bideragarriak sartu ondoren, saguen % 60 ingururi babesa ematen diete. 1970eko hamarkadatik, ahalegin handia egin da antzeko txertaketa-estrategiak garatzeko gizakientzako.
Malariaren aurkako txerto sintetiko baten lehen saiakera 1997an egin zuen Manuel Elkin Patarroyoren taldeak; emaitzak negatiboak izan ziren Afrikan eta apalak Hego Amerikan, beraz, ez zen froga gehiagorik justifikatu[35]. 2010ean, Kunduko Osasun Erakundean «inaktibo» gisa katalogatuta agertzen zen txertoa[36].
Adierazi izan da pertsona bat P. falciparumen infekzio batetik babestu daitekeela irradiazioz infektatutako 1000 eltxo baino gehiagoren ziztadak jasotzen baditu[erreferentzia behar]. Oro har, onartu izan da ez dela egokia txertaketa estrategia horrekin arriskudun pertsonak tratatzea, baina hori, duela gutxi (noiz?), zalantzan jarri da Sanariako Stephen Hoffman doktorea egiten ari den lana dela eta, jatorriz Plasmodium falciparumen genoma sekuentziatu zuen ikertzaile nagusietako bat. Bere azken lana izan da gizakien biltegiratze masiborako eta inokulaziorako 1000 eltxo irradiaturen baliokide diren parasitoen prestaketa eta isolamenduaren logistika arazoaren konponbidea aurkitzea. Bill eta Melinda Gates Fundazioak eta AEBko gobernuak milioi askoko diru-laguntzak eman dizkiote duela gutxi lehen azterketa klinikoak hasteko 2007an eta 2008an.
Seattleko Ikerketa Biomedikoko Institutuak (SBRI), «Malariaren aurkako Txertoaren Ekimenak» finantzatuta, zera esan die boluntarioei: «Saiakuntza klinikoak ez dira arriskutsuak izango bizitzarako. Seattleko boluntario askok benetan gaixotasuna hartuko duten arren, esperimentuetan erabilitako anduiklonatua senda daiteke, eta ez du gaixotasunaren forma errepikakorra eragiten. Parte hartzaileetako batzuek droga esperimentalak edo txertoak hartuko dituzte; beste batzuek, berriz, plazeboa».
SPf66 txertoa izan zen landa-entseguak egin ziren lehen txerto garatua. Manuel Elkin Patarroyo zientzialari kolonbiarrak garatu zuen 1987an, eta Aotus trivirgatus izeneko AmazoniakoTximino-kolonia batean probatu zuten. Esporozoitoen antigenoen (CS errepikapena erabiliz) eta parasitoaren merozoitoen konbinazio bat du. Saiakuntzen I. fasean, % 75eko eraginkortasun-tasa frogatu zen, eta subjektuen sistema immunogenikoak txertoa ondo onartzen zuela zirudien. IIb. eta III. faseetako saiakuntzek ez zuten hain etorkizun oparoa izan; eraginkortasuna % 38,8 eta % 60,2 artekoa izan zen. Tanzanian, 1993an egindako saiakuntza batek % 31ko eraginkortasuna izan zuen urtebeteko jarraipenaren ondoren. Hala ere, Gambian egindako ikerketa berriago batek (nahiz eta eztabaidagarria izan) ez zuen inolako ondoriorik erakutsi. Nahiz eta probaldi luze samarrak izan eta azterketa asko egin diren, oraindik ez da ezagutzen SPf66 txertoak nola ematen duen immunitatea, eta, beraz, malariarentzako irtenbide gertagaitza izaten jarraitzen du. CSP izan zen garatutako hurrengo txertoa; hasiera batean, probak egiteko etorkizun nahikoa zuela zirudien. Hori ere circumsporozoito proteinetan oinarritzen zen, baina, horrez gain, (Asn-Ala-Pro15Asn-Val-Asp-Pro)2-Leu-Arg(R32LR) proteina bikonbinantea zuen, kobalenteki lotuta Pseudomonas aeruginosadun (A9) toxina purifikatu bati. Hala ere, fase goiztiar batean inokulatuetan erabateko babes immunitate falta frogatu zen. Kenyako ikerketa taldeak % 82ko parasitemia-intzidentzia izan zuen, eta kontrol taldeak, berriz, % 89koa soilik. Txertoak T linfozitoen erantzun areagotua eragiteko asmoa zuen, baina ez zen halakorik ikusi[erreferentzia behar].
Txertoa 41.000 boluntario baino gehiagotan probatu zen Latinoamerikan, non 1994. urtearen hasieran 45 boluntario inokulatu zituzten. Horiek frogatu zuten txertoak erantzun immunitario indartsua eragiten duela (% 40-60 helduen kasuan, eta % 77 haurren kasuan) malariaren aurka, albo-ondoriorik eragin gabe. Azkenik, Gambian, Tanzanian eta Thailandian ebaluatu ondoren frogatu zen txertoak ez zuela Patarroyo doktoreak espero zuen eraginkortasuna, eta, beraz, SPF66 bidezko txertaketa- eta fabrikazio-prozesua gelditu egin zen[erreferentzia behar].
RTS,S/AS02A txertoa garatu zuen: «PATH Malaria Vaccine Initiative» (Gates Fundazioaren kontzesionario bat), «GlaxoSmithKline» enpresa farmazeutikoaren eta «Walter Reed Army Institute of Research»en arteko aliantza batek. Txerto horretan, CSP zati bat B hepatitisarenbirusaren «S antigeno» immunogenikoarekin urtu da; proteina bikonbinante hori AS02A laguntzaile indartsuarekin batera injektatzen da.
2004ko urrian, RTS,S/AS02A elkarteko ikertzaileek IIb faseko saiakuntza baten emaitzak iragarri zituzten, eta adierazi zuten txertoak % 30 inguru murriztu zuela infekzio-arriskua eta % 50 baino gehiago infekzioaren larritasuna. Ikerketak Mozambikeko 2000 haur baino gehiago aztertu zituen. RTS,S/AS02A txertoaren saiakuntza berrienak txertoa haurtzaroko lehen etapan emateko segurtasunean eta eraginkortasunean oinarritu dira: 2007ko urrian, ikertzaileek Mozambikeko 10 eta 18 hilabete arteko 214 bularreko haurrekin egindako I / IIb faseetako proben emaitzak iragarri zituzten. Proba horietan, txertoaren hiru dosi ematean, infekzioak % 62 murriztu ziren, eta ez zuten albo-ondorio larririk eragin, injekzio-puntuko min pixka bat izan ezik. Ondorengo ikerketak 2012. urtera arte atzeratuko du txertoaren merkaturatzea[erreferentzia behar].
The Lancet aldizkariak 2004ko urriaren 16an argitaratu zituen Afrikan malariaren aurkako txerto baten entsegu kliniko handienaren hasierako emaitzak.
↑Kaufman T, Rúveda E. (2005). «The quest for quinine: those who won the battles and those who won the war.» Angew Chem Int Ed Engl 446: 854-85. PMID15669029..
↑Kyle R, Shampe M. (1974). «Discoverers of quinine» JAMA 2294: 462. PMID4600403..
↑Krotoski W, Collins W, Bray R, et al. (1982). «Demonstration of hypnozoites in sporozoite-transmitted Plasmodium vivax infection.» Am J Trop Med Hyg 316: 1291-3. PMID6816080..
↑Meis J, Verhave J, Jap P, Sinden R, Meuwissen J. (1983). «Malaria parasites--discovery of the early liver form.» Nature 3025907: 424-6. PMID6339945..
↑MALAGÓN-ROJAS, Jeadran N.; GARROTE-WILCHES, Carolina Fernanda; VARONA, Marcela. Una deuda del pasado: efectos de los organoclorados en trabajadores del programa de control de vectores - Colombia. REVISTA SALUD UIS, [S.l.], v. 46, n. 3, dic. 2014. ISSN 2145-8464. Disponible en: <http://revistas.uis.edu.co/index.php/revistasaluduis/article/view/4496>.
Rodríguez Ocaña E, Ballester Añón R, Perdiguero E, Medina Doménech RM, Molero Mesa J. (2003) La acción médico-social contra el paludismo en la España metropolitana y colonial del siglo XX. Madrid: Consejo Superior de Investigaciones Científicas.
Cueto, Marcos (2007). Cold war, deadly fevers: malaria eradication in Mexico, 1955-1975 / Marcos. Washington, D.C.: Woodrow Wilson Center Press; Baltimore: Johns Hopkins University Press, c2007.
Robbins y Cotran (2010). Patología Estructural y funcional. 8.ª Edición. Ed. Elsevier Saunders.
