Protesta

Protesta egoera, politika, erabaki nahiz ekintza baten aurkako ekimen aktiboa da, indibidual nahiz kolektiboa, pribatu nahiz publikoa. Gehienetan ideia, pertsona, lege edo ekintza jakin baten aurkako desadostasuna, aurkakotasuna edo salaketa publikoki adierazteko egiten da. Helburu nagusia egoera bat aldatzea edo etekin bat lortzea da; horretarako parte hartzaileen iritzia publikoki adierazten da, iritzi publikoan edo gobernuko politiketan eragiteko.

Karlos I hiribideko saihesbidearen aurkako protesta Amaran.

Ezaugarriak

Protestak antolatu gabeko taldeek edo aktibista politiko, ekonomiko zein sozialek egiten dituzte, leku edo data sinbolikoetan batuz. Protestak izaera desberdinetakoak izan daitezke: eskaera indibidualetatik manifestazio jendetsuetara. Protestarik ohikoenak grebak, martxak, mitinak, piketeak, boikotak, eta eserialdiak dira, besteak beste .

Protestek errebindikazio izaera dute, eta zenbait gizarte sektoreren (bereziki ahulenen) testuingurua edo egoera hobetzeko nahia adierazten dute. Zenbat eta jende gehiagok parte hartzen duen protestan, orduan eta aukera gehiago dago ezarritako ordena aldatzeko.

Soziologian, Zientzia Politikoetan edo Antropologiaren alorretan mugimendu sozialak, protestak eta ekintza kolektiboa funtsezko aztergai izan dira betidanik. Urteek aurrera egin ahala, diziplina hauek kontzeptu berria gehitu dute euren hiztegian: protesta soziala. Korronte hauen arabera, protesta soziala interes komunak partekatzen dituzten gizabanakoen batura da, zeinek estrategia kolektiboak burutzen dituzten euren helburuak lortzeko.

Protestari buruzko teoria gehienek ipar-amerikar soziologian dute iturria, zehazki Hautaketa Arrazionalaren Teorian; horregatik argi izan behar da protesta sozialari buruz ikertzean, enfoke teoriko desberdinak gailendu daitezkeela.

Protesta sozialak, mugimenduak eta antolaketa zibilak espazio publikoan sortzen dira; eta guztiek estatuari oinarrizko bermeak eskatzeko xedea dute, hala nola askatasuna, herritarren segurtasuna, legearen aurreko berdintasuna, etab. Espazio publikoa funtsezko elementu bihurtzen da aktore zibilek euren proiektuen berri emateko, eta aitorpena jasotzeko.

Esan daiteke, beraz, protesta soziala subjektibitatearen adierazpen politiko, sozial eta kultural mota bat dela; alegia ekintza kolektiboaren adierazpena. Zertan datza ekintza kolektiboa? F. Schuter-en definizioaren arabera, parte hartze kooperatiboa eskatzen duen edozein ekintzari deritzo. Ekintza kolektiboaren baitan, protesta soziala mugimendu sozialen markoan kokatu ohi da; are gehiago, protesta mugimendu baten adierazpen publiko bati deritzo.

Dena den, mugimendu sozialak ez bezala, protestak ezerezetik sor daitezke, alegia, ez dira zertan aldez aurretik eratutako edozein gizarte-mugimenduren baitan sortu behar.

Espainiako Konstituzioko 21. artikuluan protesta egiteko eskubidea aitortzen da:

1. Modu baketsuan eta armarik gabe biltzeko eskubidea aitortzen da. Eskubide hori baliatzeko ez da aurretiazko baimenik beharko.
2. Iragaitzazko leku publikoetan egiten diren bileren eta manifestazioen kasuan, aldez aurreko jakinarazpena egingo zaio agintaritzari, eta horrek debekatu ahal izango ditu, baldin eta ordena publikoa aldatzeko arrazoi sendoak badaude, eta pertsonak edo ondasunak arriskuan jartzen badira.

Motak

Protestak hainbat adierazpen mota ditu, eta horregatik forma ezberdinak har ditzake, une historiko eta sozialaren arabera sailkatu daitezkeenak. Sailkapen hau gizarte zientzien doktorea den Julieta Dalla Torre ekarpenekin osatuta dago.

• Greba: taldean burutzen den ekintza da, langile talde batek burutua. Langileek dagokien lanaren zati bat edo lanaldi osoa egiteari uzten diote.
• Manifestazioa: antolatutako martxa kolektiboari deritzo, manifestariak ezarritako bide batean mugitzen diren bitartean, iritzi edo eskari bat aurkeztuz, efektu politikoa eragiteko helburuarekin.
• Mitina: mitinak edota antzeko protestak pikete lerro batean egoteari edo ibiltzeari erreferentziarik egin gabe, jendea bildu eta hizlariei entzuteko ekintza da, normalean diskurtsoak, informazio-bilerak eta abar barnebiltzen dituena.
• Piketea: normalean greba egoeran jendeak eremu bat inguratzen duenean, langileak gehienbat. Ekintza hau zirkulazioan eten bat egiten datza, espazio baten komunikazio partziala edo osoa eragozteko. Blokeo hauek kaleak, ibilbideak eta zubiak izan daitezke, zirkulaziorako eta komunikaziorako estrategikoak diren tokian bilatzen dira, eragina nabariagoa izateko. Piketeak ere egoera baten aurrean desadostasuna erakusteko kanpaldiekin gorpuztu daitezke, eltze herrikoiekin edota eraikin publikoetako esku-hartzearekin, batez ere pintaden bitartez.
• Eserialdia: manifestariek eremu jakin bat okupatzeko ekintza da, batzuetan denbora jakin baterako, eta beste batzuetan denbora mugagabean, bere eskaerak bete diren arte, edo eremua uztera behartzen dituzten arte. Eserialdiak lan greba eremuan erabiltzen dira askotan. Kasu honetan, langileak lan egiten duten tokian esertzen dira, eta modu honetan, enpresak grebak bertan behera uzteko eskirolekin ordezkatzea eragozten dute.
• Barrikada: leku, kale, ibilbide edo eraikin jakin baterako sarbidea blokeatzeko edo gutxienez oztopatzeko manifestariek espazio jakin batean kokatutako hesi edo oztopo bat. Beraz, barrikada objektu baten bidezko mozketa bat da (Auyero, 2002), eta zentzu honetan, bere izena jatorriz Frantziatik dator, XVI. mendean protesta sozial garaian kaleak mozteko erabiltzen ziren edari alkoholdunen barril edo upeletatik.

Indarkeriarik gabeko protesta

Indarkeriarik gabeko erresistentzia, indarkeriarik gabeko borroka, indarkeriarik gabeko desobedientzia, indarkeriarik gabeko ekintza, indarkeria aktiborik eza edo erresistentzia baketsua desobedientzia zibilarekin lotutako protesta-taktika bat da, indarkeria arma politiko gisa erabili beharrik gabe aldaketa politiko, sozial eta kulturala lortzea defendatzen duena. Hala ere, indarkeria ez erabiltzeko arrazoiak ez datoz indarkeriarik ezaren edo bakezaletasunaren doktrina orokor batetik, baizik eta aurre egin behar zaion egoera bereziari buruzko gogoetetatik, baita alderdi juridikotik, kulturaletik eta botere politikotik ere; hala gertatu da erresistentzia zibileko kanpaina askotan.

Indarkeriarik ezaren kontzeptuak, oro har, biztanleriaren modu eta ohituretan ohikoak ez diren portaerak bilatzen ditu. Injustua kontsideratzen den ekintza betan aurrean desadostasuna adierazteko modua da indarkeriarik gabeko protesta. Indarkeriarik gabeko protesta aurrera eramateko hainbat motatako ekintzak erabiltzen ditu, besteak beste, ez-egitezko egintzak, hau da, gizartean onartutako edo legez edo arauz nahitaez bete beharreko ekintzei uko egitean datza. Bestetik komisio-egintzak daude eta hauek ohituraren aurkako ekintzak edo debekatuak egitean datza. Azkenik bien arteko konbinazioa egitean datzan indarkeriarik gabeko protesta dago.

Ezaugarriak

Biolentziarik gabeko protestak oso zaharrak izan arren, indarkeriarik gabeko protesta modernoa Indiako independentzia-mugimenduan eta Gandhiren irakaspenetan oinarritzen da. Hauen arabera hurrengoak dira indarkeriarik gabeko protestaren ezaugarriak:

• Erresistentzia etikoa, morala, erlijiosoa, ideologikoan oinarritzea.
• Negoziazioan eta arbitrajean saiatzea.
• Talde errebeldea zuzeneko ekintzarako prestatzea, entrenatzea eta kontzientziatzea.
• Asaldura eta erregimen edo sistema politiko-soziala aldatzeko eta eraldatzeko eskaera zehatzak egitea.
• Aurkariari edo zapaltzaileari zuzendutako ultimatum bat ematea.
• Boikot ekonomikoko neurriak eta greba-neurriak erabiltzea.
• Lankidetza politiko eza edo kooperazio politiko eza (adibidez, agintariekin) aldarrikatzea.
• Zuzeneko ekintzak edo indarkeriarik gabeko esku-hartzeak, hala nola desobedientzia zibila erabiltzea.
• Erakunde paraleloak sortzea (esaterako, gobernu-funtzioak usurpatzea).
• Erabateko erronka izatea gobernu paralelo bat sortzearekin.

Neurri horiek Gandhik aplikatu eta zuzendu zituen Indiak britainiar botere inperialarekiko independentzia lortzeko ekintzetan. Neurri horiek aldatu egin zituzten beste agintari bakezale batzuek, eta indarkeria eza aktiboa eta desobedientzia zibila erabili zituzten beren gizarteetan aldaketak lortzeko metodo gisa. Historian, borroka partikular bakoitzak, bere ezaugarriak eta formak hartu ditu, baina guztiek jarraitzen diete, neurri handi batean, Gandhik indarkeria aktiboaren ezari buruz emandako irakaspenei. Metodo hau aplikatzeak abantailak eta mugak dakartza, eta horiek sakonki aztertu behar dira.

Manifestazio eta protesta batzuk, partzialki behintzat, istilu edo indarkeria kolektiboko ekintza bihur daitezke, automobilak, enpresak, oinezkoak eta polizia bezalako objektuen eta subjektuen aurka. Protesta egoeretan Polizia eta indar armatuek askotan, hain hilgarriak ez diren armak erabiltzen dituzte, hala nola, pistola paralizatzaileak, gomazko balak, piper-gasa eta gas negar-eragilea manifestarien aurka. Batzuetan, arma horien erabilera prebentiboak edo iraingarriak eragiten ditu indarkeria-egoerak, eta gatazka bat eragin, ezegonkortu edo areagotu dezakete. Ikusi: Iñigo Cabacas auzia

Indarkeriarik gabeko ekintza motak

Indarkeriarik gabeko ekintzak sailkatzeko modu asko daude. Ziurrenik ezagunena Gene Sharp soziologo estatubatuarrarena da, Albert Einstein Institution-en sortzailea. 1973an, Sharpek indarkeriarik gabeko ekintzen 198 metodo zehatz zehaztu zituen. Sharpek indarkeriarik gabeko metodoak hiru talde handitan sailkatu zituen: lehena, protesta, pertsuasioa edo salaketa; bigarrena, lankidetzarik eza; eta hirugarrena, esku-hartze edo ekintza zuzena.

Protesta edo pertsuasio metodoak

Protesta, pertsuasio edo asaldura ere esaten zaie. Ekintza sinbolikoak dira, aurkaria konbentzitzeko edo gaitzespena edo desadostasuna adierazteko, aldaketa bat bilatzen duen estrategia baten bidez. Xede-pertsonak desberdinak dira testuinguru bakoitzean, baina, oro har, ekintza oro entzun dezaketen eta entzun nahi duten herritar guztiei zuzenduta dago. Batzuetan, aurkaritzat hartzen denaren aurka egiten da protesta (gobernu-delegazio, espetxe edo epaitegi gisa). Bidegabekeria bat ikusaraztea eta herriaren presioaren bidez egoera aldatzea da helburua. Eta zenbat eta jende gehiago, orduan eta hobeto. Protesta metodo ugari daude (Sharpek 54 proposatu zituen). Ezagunenak manifestazioak eta jendaurreko hitzaldiak dira, baina, era berean, martxak, topaketa publikoak, baraualdiak, panfletoen banaketa edo sariei uko egitea ere aukera desberdinak dira.

Lankidetzarik eza

Ez-egitezko egintzak dira, non pertsona edo kolektibo batek nahita eta kontzienteki kentzen duen egitura edo praktika jakin batzuei ematen dien babesa. Lankidetza eza injustizia bat agerian uztea eta salatzea da, eta egoera alda dezakeenari presioa egitea, haren egonkortasuna arriskuan jarriz. Lankidetzarik ezari dagokionez, mezua argia eta erraza da: bidegabekeria-egoera batean laguntzen baduzu, konplize bihur zaitezke. Lankidetzarik gabeko hiru metodo multzo handi daude, betiere Sharpen arabera: soziala, ekonomikoa eta politikoa. Modurik ezagunena ekonomikoa da, aldi berean boikot ekonomikoetan eta grebetan banatzen dena. Sharpek 101 metodo proposatu ditu guztira: gizarte-lankidetzarik ezari buruzkoak 16, boikot ekonomikoari buruzkoak 26, grebei buruzkoak 23 eta lankidetza politikorik ezari buruzkoak 36. Lankidetzarik gabeko ekintza bat eraginkorra izan dadin, oro har, pertsona askok parte hartu behar dute. Talde handi baten (edo eragin handiko talde baten) babesa badu, zailtasun handiak eragin diezazkioke aurkariari, baita sistema mehatxatu ere. Lankidetzarik eza, bereziki boikot ekonomikoa, kontsumo arduratsuarekin zuzenean lotuta dago. Giza eta/edo lan-eskubideak errespetatzen ez dituzten fabrikatzaileen edo merkaturatzaileen produktuak erosteari uko egitea edo erabilera egokia bermatzen ez duenari gure dirua ukatzea adibidez.

Esku-hartze edo ekintza zuzena

Protestak eta lankidetzarik ezak, oro har, denbora jakin bat behar dute helburuak lortzeko, eta pertsona askok babestu behar dituzte eraginkorrak izateko. Indarkeriarik gabeko ekintza zuzenean, ordea, jende gutxik eragin dezake eragin handia. Metodo horiek bidegabekeria-egoera bat aldatzea bilatzen dute, zuzenean esku-hartzearen bidez. Askotan, metodo horiek parte-hartze eta konpromiso handiagoa eskatzen dute, indarkeriarik gabeko diziplina eta kemena, eusteko zailagoak izaten baitira. Batzuetan, beste metodo batzuetan baino errepresio egoera gogorragoak ekar ditzakete. Askotan, komisio-egintzak izaten dira. Espainiako lurraldean indarkeriarik gabeko esku-hartzearen adibide ezagunenetako batzuk Kontzientzia Eragozpenaren Mugimenduak (gizartearen militarizazioa salatuz eta intsumisiorako eta desertziorako deia eginez) eta Greenpeacek (ingurumenaren aurkako abusuak salatuz eta horien ondorioez ohartaraziz) egindakoak izan dira. Indarkeriarik gabeko esku-hartzearen metodoen artean (Sharpek 42 aipatzen ditu), okupazioak, gose-grebak, indarkeriarik gabeko buxadura, indarkeriarik gabeko inbasioa eta gobernu paraleloa daude.

Protesta kolektiboak egiteko eta gizartea eraldatzeko moduak

Arkaitz Letamendia Onzain Euskal Herriko Unibertsitateko doktoreak La Forma Social de la Protesta en Euskal Herria 1980-2013 tesiaren bidez, protesta kolektiboak eta hauen aurrean estatuak hartutako jarrera aztertu ditu.

“Borroken eta protesten” ikusmoldeak dimentsio bikoitza hartzen du. Alde batetik, protesta hauen tipologiaz hitz egitea ezinbestekoa da, hau da, Ekintza Kolektiboaren (EK) modalitatearen arabera azaltzen diren taktika ezberdinak. Gizarte zientzietan, herri-mugimenduek erabiltzen dituzten EK taktiken multzoari: manifestazioak, grebak, sabotajeak edo desobedientzia zibileko ekintzak; EK errepertorioa esaten zaie. Bestalde, gizarte protesta hauek zein sektoretan sortzen diren aipatu beharra dago. Modu honetan, kapital-lanaren ardatzaren, zentro-periferiaren eta patriarkatuaren inguruko borrokek klase mobilizazioak ekarriko dituzte, independentistak edota feministak, esate baterako.

Gatazken eta borroka-moduen izaera sakonak elkarreragin dialektikoa du gizartean dauden kontrol sozialeko iturriekin; honen ondorioz, multzo dialektikoaren aldetik, erresistentzia moduen gakoak identifikatzea egiturazko kontrolarenak ulertzeko ezinbestekoa dela planteatzen du Letamendiak, baita alderantziz ere.

Baina honi erreparatzeko, gaur egungo sistema globalak bizi duen egoera ezagutu beharra dago. Izan ere, autoaldarrikatutako Ongizate Estatuko herrialdeetan milioika pertsona langabezian, esplotatuta, edo lan eta bizi baldintza prekarioetan murgilduta daude. Honen aurrean agintari politikoen ospe-galtzea urtero handitzen da; hortaz, nola da posible gaur egungo sistema (kapitalismoa+Estatu Liberala) gailentzea? Bi alderdietatik heldutako erantzuna proposatu daiteke, materiala eta sinbolikoa.

Sistemaren mantentze honetan alde batetik Estatuaren monopolioaren indarra dugu -Weberrentzat legitimoa (2002), eta zehatzago konstituzionala Jessopentzat (2008)-. Gizarte protesta-ekintzen aurrean Estatuko Segurtasun Indarren zigor-jarduerak eta judizialak dira horren adibiderik argiena. Bestalde, justifikazio normatiboak daude, “Zuzenbide Estatuaren”, “indarrean dagoen legezkotasun demokratikoaren” edota “ongizate orokorraren” izenean egiten direnak, eta komunikabideek hedatu eta indartzen dituztenak. Laburbilduz, gaur egungo sistemaren mantenimendua indar materialen eta normatiboen arteko bateratzearekin gauzatzen da.

Euskal Herriko protesta forma kolektiboak

Letamendiaren tesiarekin jarraituz, gaur egun Euskal Herrian presente dagoen protesta kolektiboari eta honek krisi neoliberalarekin duen loturari buruz hitz egin du, eta asko dira bertatik atera daitezkeen ondorioak, hurrengo paragrafoetan jasotakoak.

2020an urtarrilaren 30eko greba orokorreko Iruñeko manifestazioa.

Gatazka-ardatzak eta herriak mobilizatzeko moduak historian zehar garatu izan dira. Botere-forma espezifikoak sortzen dituzten egituren bitartez moldatuta, gatazkak eta erresistentziak ere mutatu egiten dira bere formetan: zapalkuntza tipo erresistentzia-hazi espezifikoak sortzen ditu. Euskal Herrian zehazki, 2010 eta 2013 urteen artean emandako borroken eta protesten bilakaera nabaria izan da, sortzen joan diren botere-estruktura desberdinen gorabeheren arabera emandakoak.

Euskal Herrian 2010-2013 urteen artean egondako protesta ardatzak eta borroka modalitateak oso ezaugarri bereizgarriak izan ditu Europako hegoaldeko beste herrialdetan eman direnekin alderatuta. Euskal Herrian, subiranotasun politikoaren inguruko gatazkaren nagusitasunari (zentro-periferia ardatza) krisi neoliberalarekin lotura duten beste gatazka asko gehitzen zaizkio. Jakina den bezala, euskal borroka garaikideek aldaketa esanguratsuak erakusten dituzte: konfrontazio fisiko eta material gutxiago ematen da ardatz honetan (aldaketa honetan sartu dezakegu 2011n ETAk borroka armatuari uko egitea); independentziaren aldeko eta preso politikoen aldeko ekintza jendetsuak ugaritu egin diren bitartean (Del  Amo,  Diaux,  Letamendia,  2012). Bestalde, azken urte hauetan gatazka soziolaboralak eta gizarte bazterkeriaren ingurukoak areagotu egin dira euskal testuinguruan, Arkaitz Letamendiak bere lanean egiaztatzen duen bezala.

Aipatu beharra dago Euskal Herrian dagoeneko herri mobilizazioaren kultura indartsu bat existitzen dela, gatazka politikoaren hainbat hamarkadatan sustraituta. Modu honetan, euskal borroka independentisten, langileen, feministen eta ekologisten tradizio luzeari sortuberri den beste bat gehitzen zaio langabetuak, pentsionistak, prekarioak eta etxegabetutako pertsonak barne hartzen dituena eta 2011tik hona indartsuagoa bihurtu dena. Klase egiturari dagokionez, Euskal Herrian borrokak eta protestak langileen erakundeen eta sindikatuen inguruan antolatzen dira gehienbat.

Ikus, gainera

• Aktibismo

Kanpo estekak

• Datuak: Q273120
• Multimedia: Protests / Q273120