Rosetta harria
Rosetta harria hieroglifiko egiptoarrak ulertzea ahalbidetu zuen harria da. K.a.196an Egiptoko errege Ptolomeo V.aren dekretu baten inskripzio elebiduna da. Menfisko apaizek harrian testuak bi hizkuntzaz (greziera eta egiptoera) idatzi zituzten, hiru alfabetoz: hieroglifikoaz, demotikoaz eta grekoaz. [1][2]
| Rosetta harria | |
|---|---|
 | |
| Jatorria | |
| Sortzailea(k) | Ptolomeo V.a |
| Sorrera-urtea | K.a. 196 |
| Aurkikuntza lekua | Fort Julien (en)  |
| Aurkikuntza data | 1799ko uztailaren 15a |
| Honen izena darama | Rosetta |
| Aurkitzailea edo asmatzailea | Pierre-François Bouchard (en) |
| Ezaugarriak | |
| Materiala(k) | Granodiorita |
| Dimentsioak | 112,3 ( ) cm × 757 ( ) mm × 284 ( ) mm × 284 ( ) mm |
| Hizkuntza | antzinako greziera eta Egiptoera |
| Idazketa-sistema | Egiptoar idazkera hieroglifiko, Alfabeto demotiko eta alfabeto greko |
| Kokapena | |
| Lekua | British Museum |
| Bilduma | British Museum |
| Inbentarioa | EA24 |
| Jabea | British Museum |
Deskribapena
aldatu
Basalto beltzezko harria da. Neurriok ditu: 762 kg-ko pisua, 112,3 cm altu, 75,7 zabal eta 28,4 lodi.[3] Ez da inskripzio-harria osotasunean kontserbatu. Testuen kokapena hau da:[4]
- Lehen zatian, 14 lerro, hieroglifikoetan.
- Bigarren zatian, 32 lerro, demotikoz.
- Hirugarren zatian, 54 lerro, grekoz.
Aurkikuntza eta kokapenak
aldatu
1799ko uztailaren 15ean aurkitu zuten Niloren deltan militar frantziarrek, Napoleon Bonaparte Britania Handiaren kontra Egipton borrokan ari zela. Rosetta edo Raxid izeneko herrian agertu zen. Bouchard abizeneko soldadu batek topatu zuen, kasualitatez, lurpean ia osorik zegoen harri beltza aurkitzean. Harriaren jatorrizko kokapena, ordea, ez zen hura: Sais-ko tenplu bateko hormaren baten kontra bide zegoen eta, gerora, eraikin materialtzat berrerabili zuten. Bouchardek harria Kairora eraman zuen ikerlariek azter zezaten. Britaniarrek garaipena lortu zutenez, harria Londresera eraman zuten eta 1802tik aurrera British Museumen dago. Bi aldiz lekuz aldatu behar izan dute: bata, 1917an, Lehen Mundu Gerra garaian, bonbardaketetetaik babesteko, lur azpian sartu zutenean, eta bestea, 1972an Louvren hieroglifikoen deszifratzearen 150. urteurrena ospatzeko antolatu zen erakusketan. [5][6][7] [3]
Egiptok aldarrikapen eta kanpaina ugari egin ditu Rosetta harria bere jatorrira itzultzeko, Zahi Hawaas arkeologoarenak. besteak beste.[8] [9]
Deszifratzea
aldatuThomas Young eta Jean-François Champollionek, besteak beste, deszifratu zuten.[10] Grezieraren idazkera ezaguna zenez, hieroglifikoen esanahia deszifratu ahal izan zen. Horrek beste hieroglifikoak itzultzea posible egin zuen eta horrren ondorioz, aintzinateko kulturetan sakontzeko bideak ireki.[9]
"Thomas Young-en lanekin jarraituz, Champollion-ek pieza giltzarri bat erabili ahal izan zuen deszifratze prozesuan, Rosetta harria, zeinak testu bera grezieran, idazkera demotikoan eta idazkuntza hieroglifikoan eskaintzen baitzuen. Hiru idazkerak alderatuz, eta batez ere Ptolomeo eta Kleopatra errege helenistikoen izen propioak ardatz hartuta, “kartutxo” izeneko obalo batzuetan azpimarratuak zeudenak, behar zuen giltza lortu zuen horien transkripziorako eta itzulpenerako".[11]
Rosetta harriari buruzko zenbait datu bitxi
aldatu
- British Museumgo piezarik bisitatuena da.[3]
- Harriak guda harrapakina izatearen idazkunak ditu: bazter batean, Captured in Egypt by the British Army in 1801 («1801. urtean Egipton Britainiar Armadak harrapatua»); eta bestean, Presented by King George III («Errege George III.ak aurkeztua»).
- Joseph Kosuth artistak, Frantziako Figeac herrian —Champollionen sorterrian, alegia— harriaren erreprodukzio erraldoia egin zuen.[7]
- 2015ean, Alexandriatik hurbil, Rosettaren garai bereko antzeko harri bat topatu zuten.[12][13]
- Harrian inspiratuta, 2016an Europako Espazio Agentziak Rosetta misioa izena eman zion kometen misterioa argitzeko helburua zuen misioari.[14]
Erreferentziak
aldatu- ↑ «Rosetta harria - Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa» www1.euskadi.net (Noiz kontsultatua: 2019-07-08).
- ↑ «Rosetta» www.euskara.euskadi.eus 2011-07-18 (Noiz kontsultatua: 2019-07-08).
- ↑ a b c (Gaztelaniaz) «La disputada piedra de Rosetta» El Correo 2014-01-11 (Noiz kontsultatua: 2019-07-08).
- ↑ (Gaztelaniaz) Rosetta harriaren informazioa (UPM). .
- ↑ «Rosetta harria» www.eitb.eus (Noiz kontsultatua: 2019-07-08).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Así fue el descubrimiento de la piedra de Rosetta» www.nationalgeographic.com.es 2013-07-15 (Noiz kontsultatua: 2019-07-08).
- ↑ a b (Gaztelaniaz) noticias.universia.es. «En 1799, se descubría en Egipto la Piedra de Rosetta, que permitió descifrar los jeroglíficos egipcios» Noticias Universia España (Noiz kontsultatua: 2019-07-08).
- ↑ «Egipto y Reino Unido se enzarzan por la piedra Rosetta» www.publico.es (Noiz kontsultatua: 2019-07-08).
- ↑ a b (Gaztelaniaz) «Rosetta, la piedra que descifró Egipto» El Confidencial 2014-07-19 (Noiz kontsultatua: 2019-07-08).
- ↑ «Talboten efektua (II): alfonbraren azpian begiratzen» Zientzia Kaiera (Zientzia Kaiera) 2019-02-05 (Noiz kontsultatua: 2019-07-08).
- ↑ Santiago Entrena, José María Ortuondo. (pdf) Egipto: begirada erromantikoa. (Erakusketa) Oiasso Erromatar Museoa. .
- ↑ «Rosetta harriaren 'ahizpa' aurkitu dute» Argia (Noiz kontsultatua: 2019-07-08).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Hallan una "nueva" piedra Rosetta en Egipto» abc 2015-02-13 (Noiz kontsultatua: 2019-07-08).
- ↑ Galarraga Aiestaran, Ana. (2016). Rosettak argitutako hamaika sekretu. .
Ikus, gainera
aldatuKanpo estekak
aldatu
Datuak: Q48584
Multimedia: Rosetta Stone / Q48584