Safiye Sultan

Valide Safiye Sultan, Sofia Erregina edo Meleki Safiye Erregina (otomandar turkieraz: صفیه سلطان, "garbia", Dukagjin, Albania, c.1550 –  Istanbul, Otomandar Inperioa, c. 1618), Otomandar Inperioko Murad III.aren ezkontidea izan zen. 1583tik 1604ra Valide Sultan izan zen, Mehmed III.aren ama izan baitzen. Safiye, Emakumeen Sultanerria izenez ezagutzen den sasoian, pertsonaia nabarmenetako bat izan zen. Otomandar gortean bizi izan zen 7 sultanen agintealdietan: Suleiman I.a Handia, Selim II.a, Murad III.a, Mehmed III.a, Ahmed I.a, Mustafa I.a eta Osman II.a. Otomandar Inperioaren gobernari nagusia izan zen 1595-1603 bitartean, eta Inperioaren gobernakidea senar zuen Murad III.aren agintealdian. Safiye Sultan, Sofia Erregina edo Meleki Safiye erregina izenez ezagutua izan zen, Otomandar Inperioaren historiako Valide Sultan boteretsuenetako bat.

Safiye Sultan
Irudi gehiago
valide sultan (en)
Bizitza
Jaiotza	Dukagjin (en) , 1550 (egutegi gregorianoa)
Herrialdea	Otomandar Inperioa
Heriotza	Istanbul, 1618ko azaroaren 10a (67/68 urte)
Hobiratze lekua	Hagia Sofia
Familia
Bikotekidea(k)	ikusi Murad III.a
Seme-alabak	ikusi Mehmed III.a Ayşe Sultan (en) Fatma Sultan (en) Mihrimah Sultan (en) Hümaşah Sultan (en) Şehzade Selim (en)
Jarduerak
Jarduerak	esklaboa
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	islama

Bizitza

Lehen urteak

Safiye eta bere amaginarreba veneziarra, Nurbanu Sultan, sarritan nahastu izan dira, bera ere veneziarra zela uste izateraino. Izatez, Safiye albaniarra zen, Albaniako Dukagjin mendietan jaioa.

Istanbulera heldu eta gutxira, Safiye esklaboen merkatu batean erosi zuten, eta Suleiman I.a sultanaren bilobetako baten etxean hasi zen neskame, Hümaşah Sultanen etxean. Hümaşah Safiye baino nagusixeagoa zen, baina adin-tarte txiki samarra zegoen euren artean. Hümaşah-ek berehala aitortu zuen neskatoaren talentua, eta heziketa egokia jasotzeaz arduratzen hasi zen. Hori zela eta, 1560 inguruan, Safiye benetako sari handitzat har zitekeen ohaideen artean. Sultanek hazitako ohaideak bereziki ongi heziak, azkarrak eta ederrak ziren, eta, beraz, etorkizun ona izaten zuten.

1563an, 13 urte zituela, Hümaşah Sultanek, Suleiman I. Handiaren bilobak, eskaini zion ohaide Murad printzeari. Aurretik Meleki izen jaso zuena Hümaşah Sultanaren eskutik eta ondoren Safiye ("garbia") izendatu zuen Muradek berak. Safiye berehala bihurtu zen Muraden ohaide kuttuna (orduan Selim II.a sultanaren seme zaharrena). 1566ko maiatzaren 26an, bere semea jaio zen, Mehmed III.a sultana izan zena, Suleiman I.a hil zen urte berean.

Haseki Sultan

Murad III.a, Safiyeren ezkontidea. (c. 1586)

Safiye izan zen Muraden ohaide bakarra agintea hartu baino lehen, eta harreman monogamoan jarraitu zuen bere erregealdiko lehen urteetan. Amak, Nurbanuk, beste ohaide batzuk hartzea aholkatu zion semeari, dinastiaren onerako; izan ere, 1581ean bizirik zegoen oinordeko bakarra zuen, Murad bera eta Safiyerekin izandako semea, Mehmed. 1583an, Nurbanuk sorginkeriak erabiltzea leporatu zion Safiyeri, Murad inpotentea izateko eta ohaide gehiago hartzea galarazteko. Horrek Safiyeren zerbitzariak espetxeratzea eta torturatzea ekarri zuen. Muraden arreba nagusietako batek, Esmehan Sultanek, bi ohaide eder aurkeztu zizkion, eta hark onartu egin zituen. Muradek gutxienez 101 seme-alabaren aita izaten amaitu zuen, historialariek jakinarazi dutenez, nahiz eta beste batzuek askoz haur gehiago egon zitezkeela uste duten.

Veneziako txostenen arabera, hasierako samintasun baten ondoren, Safiyek duintasunari eutsi zion eta ez zen jeloskor agertu Muraden ohaideengatik. Are gehiago, sultanaren esker ona bereganatuz, gehiago ahalegindu zen, eta Nurbanu hil ostean, batez ere, arazo politikoei buruzko iritzia ematen jarraitu zuen. Muraden azken urteetan, Safiye izan zuen bikote bakarra. Hala ere, ziur aski Safiye ez zen inoiz Muraden emazte ofizial bihurtu, nahiz eta Mustafa Ali historialari otomandarrak halaxe aipatzen duen, eta horrek Veneziako eta Ingalaterrako enbaxadoreen txostenak gezurtatzen ditu-.

Safiyek ere bat-bateko abortuak eta hilik jaiotzen ziren haurrak izan zituela dirudi. 1586an, Salomon Usque Veneziako enbaxadorearen gutunak hauxe esan zuen:

"Dirudienez, Amurates III.aren (Murad III.a) ezkontidea, Safiye Haseki ez da gai izan bere agintariari seme-alaba gehiago emateko. Haremeko eunukoak otomandar sultan baten beste edozein ezkontidek baino ume eta berezko abortu gehiago jasan ditu."

Eragin handiko Hasekia izan zen, Murad tronura igo eta urtebete baino gutxiagora zaharberritutako maila. Giovanni Morok 1590ean jakinarazi zuen printzearen ama bezala gozatzen zuela, beti estatuko arazoetan esku hartuz, bere iritzia errespetatua eta Muradek entzuna izanik, horrek zentzuzkotzat jo zuelarik.

Ondorengotza

Muradekin batera, Safiyek bi seme eta bi alaba izan zituen:

Semeak

• Şehzade Mehmed (1566ko maiatzaren 26a – 1603ko abenduaren 22a), bere aitaren oinordekoa bihurtu zen Mehmed III.a izenarekin, bere figura tristeki ospetsua da Otomandar Dinastiaren historian, bere hemeretzi anaiak ito zituelako bere pertsonarentzako segida erraz baten bila.
• Şehzade Selim (1579 — 1595eko urtarrilaren 28a), Mehmed III.a tronura igo ostean exekutatua. Santa Sofian lurperatua;

Alabak

• Hümaşah Sultan.(1564 – 1648), 1584an lehen aldiz ezkondua Damat Nişar Mehmed Paşarekin, Damat Serdar Ferhad Paşarekin bigarren aldiz ezkondua. Seme-alabak izan zituen.
• Ayşe Sultan (1568 – 1605eko maiatzaren 15a), 1586ko maiatzaren 20an ezkondu zen Damat Ibrahim Paşarekin, bere bigarren ezkontza 1602ko apirilaren 5ean izan zen Damat Yemişçi Hasan Paşarekin, eta bere azken ezkontza 1604ko ekainaren 29an egin zen Damat Güzelce Mahmud Paşarekin. Seme-alabak izan zituen;
• Fahriye Sultan (1574 – 1620), bere lehen ezkontza 1593ko abenduaren 6an izan zen Damat Halil Paşarekin, bere bigarren ezkontza 1603an Damat Hizir Paşarekin egin zelarik. Ez zuen ondorengorik izan.

Valide Sultan

Mehmed III.a sultan otomandarra, Safiye haren valide sultan izan zen 1595etik 1603ra.

Murad 1595ean hil zenean, Safiyek Mehmed semeak sultan izateko izandako gorakada konpondu zuen, eta, beraz, bera Valide Sultan — otomandar historiako boteretsuenetako bat. Bere semea 1603an hil zen arte, otomandar politika bere agintepean zegoen alderdiak eta Gazanfer Unnahunek, eunuko zurien buruzagiak eta, beraz, Enderun-en (barne jauregi inperiala) buruzagiak, erabakitzen zuten.

Azkenean, Safiyek 3.000 aspers-ekodirutza ikaragarria jasotzen zuen egunean bere semearen agintealdiaren azken zatian. Mehmed III.ak 1596an Hungarian Egerren aurkako kanpainara alde egin zuenean, bere amak inperioaren gaineko botere gorena lortu zuen, Altxorraren kargu geratu baitzen. Bere semea konbentzitu zuen Istanbulgo auzitegiaren epai bat atzera botatzeko eta Damat Ibrahim Paşari, bere suhiari, Bisirerri Handia itzultzeko.

Sasoi hartan, enbaxadore ingelesaren idazkariak jakinarazi zuen jauregitik:

"Valide Safiyek txalupa batzuk zelatatu zituen ibaian zehar (Bosforoa), eta presaka ibili ziren. Erregina amak gaia aztertzera bidali zuen, eta esan zioten bisirra justizia egiten ari zitzaiela txabia batzuei, kasu horretan prostitutei. Atsekabeturik, mezu bat bidali zion semeak hiria gobernatzeko utzi zuela aholkatuz (Visirrari), eta ez emakumeak 'irensteko'. Horrela, inperioaren onerako begiratzera bidali zuten, eta ez bere nagusia noiz itzuliko zain zeuden bitartean emakumeekin nahasteko".

Safiyek jasan zuen krisirik handienak, valide sultan lanetan, bere kira edo tituluarekin izan zen, Esperanza Malchi. Kira emakume ez-musulmana zen (judua izan ohi zen), eta haremean eta kanpoko munduan giltzapetuta zegoen emakume baten arteko bitartekari lanak egiten zituen, idazkari eta enpresa-agente. 1600. urtean, zalditeria inperiala Malchi eta bere semearen eraginaren aurka altxatu zen, 50 milioi aspers pilatu baitzituzten. Safiye egin zuten errudun, tropen soldatatik txanponak hartuta, eta soldaduen haserrea nozitu zuen, Malchi eta bere semea bortizki hil baitzituzten. Mehmed III.ak jakinarazi behar izan zuen: "zerbitzariak zuzentzea aholkatu zion amari".

Safiyek konbentzitu zuen Mehmed bere dekretuak, Safiyek berak sinatu beharrean, Bisir Handiak sina zitzan, soldaduek sultanarengan izan zezakeen eraginaz susmo txarrik ez hartzeko.

Meskita Berriaren barrualdearen diseinua. Eraikuntza Safiye agintealdialdian hasi zen eta Mehmed IV.aren agintealdian amaitu zen (1648 – 1687), Turhan Hatice Sultanek antolatutako berreraikuntzari esker.

1603an Safiye bere biloba Mahmuden exekuzioaren bultzatzailea izan zen, igarle erlijioso batek bere amari bidalitako mezu bat atzeman zuelarik, zeinek Mehmed III.a sei hilabetetan hilko zela eta bere semeak arrakastaz ordezkatuko zuela iragartzen zion. Enbaxadore ingelesaren arabera:

"Şehzade Mahmud atsekabetuta zegoen bere aita sultana zaharrak (Safiye) zuzentzen zuela ikustean. Sultanak egoera hondatzen zuen, berak dirua lortzeko bere nahia baino ez baitzuen errespetatzen, eta sarritan bere amari (Halime Sultan) esaten zion hori, erregina amak faboratu ez bazuen ere. Sultanak (Mehmed III.a), traizio baten susmoa harturik eta semearen ospeaz jeloskor, itotzeko agindu zuen.

Mehmed III.a hil egin zen, hain zuzen ere, handik hilabete gutxira, eta bere seme Ahmed I.ak hartu zuen haren lekua. Bere lehen erabaki garrantzitsuetako bat bere amona Safiye boteretik kentzea izan zen, 1604ko urtarrilaren 9an Jauregi Zaharrera erbesteratuta. 1617an, Ahmed bere anaia Mustafak ordezkatu zuenean, bere ama Halimek 3.000 aspers jaso zituen valide sultan lanetan, Safiye artean bizirik zegoen arren. Hala ere, Halimek 2.000 aspers baino ez zituen jaso bere semearen bi aginealdien artean Jauregi Zaharrera erretiratu zenean; erretiroaren lehen hilabeteetan Safiye bizirik zegoen, beharbada, Jauregi Zaharrean bizi zen bizilaguna izan zen, egunean 3.000 aspers jasotzen zituelarik. Bitartean, Ahmed I.aren Haseki sultanak, Kösem Sultan, Jauregi Zaharrean bizi zen eta egunean 1.000 aspers jasotzen zituen.

Ondorengo sultan guztiak Safiyeren ondorengoak izan ziren.

Yeni Mezquita Eminönü-n, Istanbulen. Turhan Hatice Sultanen erregeordetzan eraiki zuten.

Atzerriko harremanak

Safiye, Nurbanu bezala, veneziarren aldeko politika baten alde agertu zen, eta veneziar enbaxadoreen alde egin ohi zuen. Enbaxadoreetako batek honelaxe deskribatu zion senatuari:

"Emakume zintzoa, fidagarria eta Konstantinoplan egia duen bakarra, beraz, beti mesede egiten dio Berorren Baretasunari bere esker ona sustatzeko".

Safiyek ere harreman onak izan zituen Ingalaterrarekin. Mehmed III.a konbentzitu zuen enbaxadore ingelesari Hungariako kanpainan lagun ziezaion. Elisabet I.a Ingalaterrako erreginarekin zuen gutuneria izan zen haren gobernuaren alderdi bitxia. Bi emakumeek ere opariak trukatu zituzten. Behin, Safiyek Elisabeten erretratu bat jaso zuen, "zilarrezko oihalezko bi jantzi, zilarrezko oihalezko gerriko bat, [eta] urre trinkoz forjatutako bi zapi" .

1599ko gutun batean, Safiyek Elisabethen bi inperioen artean harreman onak izateko egindako eskaerari erantzun zion.

Al-Malika Safiyya, Kairo (kanpoko ikuspegia)

Safiyek zalgurdi bat jaso zuen Ingalaterrako erreginarengandik, eta, Mendebaldeko ibilgailu harekin liluraturik, ez zuen dudarik izan hirian barrena paseo eta ibilaldietan erabiltzeko, eta hori eskandalagarritzat jo zuten. Safiye eta Elisabeten arteko gutun- eta opari-truke horrek genero-dinamika interesgarria aurkezten du harreman politikoetan. Emakumeak aseguru diplomatikoen, ekonomikoen edo aliantza militarren bidez trukatzeko metodo tradizionalaren ondoan, Elisabetek eta Safiyek botere-posizioari eutsi zioten, trukearen xede eurok izateari baino gehiago.

Safiyek Ingalaterrarekin zuen harremanari buruz egin zuen ezohiko burutazio batek erakarri zuen Paul Pindar, Elisabeten idazkari eta enbaxadore ingelesarengana. Thomas Dallamen arabera (Elisabeten beste opari bat aurkeztu zion Otomandar Gorteari: Mehmed III.arentzako organo bat):

"Sultanak atsegin hartu zuen Pinder jaunarengatik, eta gero bere bila bidali zuen bere konpainia pribatua izateko, baina mezuak gurutzatu egin ziren eta bilera ez zen gauzatu."

Lan publikoak

Safiye Istanbulgo Eminönün Yeni izeneko meskita berriaren eraikuntza hasi zuelako ere ezaguna da, 1597an. Istanbulgo auzo juduaren zati bat eraitsi egin zuten egitura berria altxatzeko. Egitura horren kostu handiak zirela eta, Safiye ez zen oso ezaguna soldaduen artean, eta gortetik kanporatzea lortu zuten, Mehmed III.ak aldi baterako Jauregi Zaharrera bidalita. Gero itzuli bazen ere, ez zen bizi izan meskita osorik ikusteko. Mehmed hil ostean, Safiyek boterea galdu zuen eta Jauregi Zaharrera erbesteratuta geratu zen. Meskitaren eraikuntza hamarkadaz hamarkada geldirik egon zen. Azkenik, 1665ean amaitu zuen Turhan Hatice Sultanek, Mehmed IV.aren ama eta erregeordeak (1648 – 1687).

Masjid al-Malika Safiyya

Masjid al-Malika Safiyya, Egipto. (Barnealdearen ikuspegia)

Kairoko Al-Malika Safiyya meskita Safiyeren omenez izendatu zuten. Al-Malika Safiyyako meskitak jabetzagatik du izena, benetako mezenasgoarengatik baino gehiago. Uthman Agharen aginduz hasi zen, haremaren ardurapeko eunuko beltzen buruzagia eta Egiptoko gobernadorearen Hiyaz-eko leku santuetako jabetzen buruzagia. Uthman Agha Safiyeren agentea eta esklaboa zen. Meskita amaitu baino lehen hil zen, eta Safiyaren esku geratu zen. Meskitarako hogeita hemeretzi atezain eman zituen, ikuskatzaile orokor bat, predikari bat, khatibera (hizlaria), bi iman, kronometratzaile bat, intsentsu-erregailu bat, apal-betetzaile bat eta lorazain bat barne.

Murad III.a bere senarrari buruzko informazio panela, türbe-an (mausoleoa), Safiye Sultan bertan lurperatu zutela baieztatuz.

Heriotza

Leslie Peircek bere liburuan esan zuen Safiye bizirik zegoela, erraina Mustafa I.aren eta Osman II.aren agintealdien artean Jauregi Zaharrera erretiratu zeneko lehen hilabeteetan, eta horrek esan nahi du gutxienez 1619ra arte bizi izan zela eta, beraz, bere birbiloba Osman II.aren agintealdian hil zela, urte horretan bertan, non azken aldiz aipatzen den kontakizunetan. Safiye Murad III.aren mausoleoan lurperatu zuten.

Fikzioan

• 2011ko Turkiako telebistako Muhteşem Yüzyıl (es)seriean, Safiye gaztea agertu zen telesailaren azken atalean. Gözde Türker aktore turkiarrak antzeztu zuen bere pertsonaia.
• 2015eko Turkiako telebistako Muhteãem Yüzyinen: Kösem telesailean, Safiye Sultan Hülya Avăar aktore turkiarrak antzeztu zuen.

Ikus, gainera

• Osmanliar dinastia

Kanpo estekak

• Datuak: Q437197
• Multimedia: Safiye Sultan / Q437197