Su-arma
Su-arma edo suzko arma konbustio batek sorturiko gasen presioa erabiliz jaurtigai bat urrutira bidaltzeko gai den arma da. Su-arma izateko konbustio edo leherketa bidez bultzaturiko jaurtigai batek egon behar du tarteko. Hau dela eta ezin daitezke su arma bezala klasifikatu airea edota CO2 presioan gordeta baliatuz jaurtigaiak botatzen dituzten armak.
Armek abantaila mekanikoak erabiltzen dituzte indarrak sendotzeko. Batzuk sinpleak izan daitezke baina ez dira beti su-armak kontsideratzen, mutur zorrozdun makila bat adibidez.
Ehiza edo gerra jardueretan erabiltzen dira, orokorki, baina baita kirol jardueretan ere.Tiro egitea distantzia jakin batetik bakarrik egin daiteke, arma motaren eta inguruko egoeraren arabera (haizea, hezetasuna, etab.).
Arma batzuk hilgarriak ez izateko sorturikoak izan dira, istiluei aurre egiteko adibidez. Beste batzuk, aldiz, bereziki hilgarriak izateko ekoizten dira, ehizarako, gerrarako edota heriotz zigorra betetzeko asmoz.
Antzinan, bolbora beltza zen nagusi; gaur egun, berriz, kerik gabeko bolbora edo kortatxoa erabiltzen da.
Su-arma luzeei (errifleak, adibidez) baioneta bat gehitu ohi zaie. Baioneta hori oso arma zuri zorrotza da, eta balarik izan ezean, buruz buru borrokatzeko erabiltzen da. Horrek balen arriskugarritasuna areagotzen du. Tresna hauek erabiltzeko lizentzia berezi bat beharrezkoa da, eta horretarako, azterketa teoriko bat egitea ezinbestekoa da gai hori jorratzen duen liburu baten bidez.[1]
Sailkapena
aldatu- Su-arma luzeak: eskopetak, fusilak, metrailadoreak, eta antzerakoak
Errifleak, upel luzeagoekin, zehaztasun handiagoa eskaintzen dute, eta ehizari eta aplikazio militarrei lehentasuna ematen diete. Hauen adibide batzuk; Ruger M77, Remington 700...
Eskopetak, pelletak sakabanatzeko ezagunak, erabilgarriak dira ehiza eta ehiza kirolean. Adibidez, Ruger M97, Spas-12...
Metrailadoreak, disparo automatiko azkar baterako diseinatuak, historikoki gertuko borroketan erabili izan dira. Honek, su automatikoari eusteko gai direnak, konfigurazio militarretan zabaltzen dira. Bereizketa hauek ulertzea funtsezkoa da arma erabiltzeko eta doitzeko. Hauen adibide batzuk M-16 eta AK47 dira.
- Su-arma laburrak: pistola erdiautomatikoak, errebolberrak eta abar.
Eskuzko pistolak, bere diseinu trinkoak ezaugarritzen dituztenak, pistoletan eta errebolberretan banatu ohi dira. Adibide ezagunak hauek izan daitezke: Glock17, FiveSeven, errebolberrak...
Historia
aldatuXI. mendean bolbora edo sutautsa erabiltzen zuten txinatarrek bai suziriak egiteko baina baita gerra jardueretan ere. XIII. mendeko zenbait lekukotasunek bolbora jaurtigaiak botatzeko erabiltzen zela erakusten dute.
Europan XIII. eta XIV. mendeen artean hedatu zen bolbora, jakintsu arabiarren eskutik heldu ondoren. Lehen metalezko kanoiak XIV. mendekoak dira.
Kanoiak artileria pieza astunak ziren, baina denborarekin mugikortasun gehiago eman eta infanteriak erabiltzeko moduko erreminta bihurtu zituzten. XV. mendetik aurrera arkabuzak eta mosketeak agertu ziren.
Hasierako su-arma horiek ez ziren oso fidagarriak, eta diseinua aski oinarrizkoa zen. Kargatzeko, lehenik sutautsa eta ondoren jaurtigaia ezartzen ziren kanoiaren ahotik barrena. Ondoren, metxa baten bidez leherrarazten zen bolbora. Su-arma modernoak ez dira kanoiaren ahotik kargatzen, atzealdetik baizik, eta bolbora jaurtigaiarekin batera sartu ohi da.
Leherketa ere askoz kontrolatuagoa da su-arma modernoetan. Bolbora bereziak erabiltzen dira, eta kanoia ere moldatua da istripuak ekidin eta jaurtigaia zehatzago zuzentzeko. Bestalde, leherketa ez da metxa bidez eragiten, konpresio edo txinparta bidez baizik.
Legedia
aldatuEuskal Herrian suzko armekiko bi legedi daude, Frantziakoa eta Espainiakoa hain zuzen.
Frantzia
aldatuIparraldeko lurraldeek Frantziako legedia jarraitu beharra dute non zorrotza den: Armak edukitzeko eta eramateko lizentziak eskatzen ditu. Armak hainbat kategoriatan sailkatzen ditu arriskutsutasunaren arabera, arma guztien erregistroa eskatzen du eta salmentak zorrotz kontrolatzen ditu. Horrez gain, debekatuta dago munizioa aurrekaria duten pertsonei saltzea.
Frantzian armen legeak hausteagatik izan daitezkeen ondorio juridiko batzuk isun handiak, espetxe zigorrak, arma konfiskatzea eta kasu larriagoetan, akusazio penalak izan daitezke.
Zigorren tamaina legez kanpoko armak edukitzea, armen erabilera okerra, su armei lotutako jarduera kriminaletan parte hartzea, besteak beste, faktoreen araberakoa izango da. [1]
Espainia
aldatuAraba, Nafarroa, Gipuzkoa eta Bizkaiari dagokienez legedia desberdina da. Espainian pistolen, errebolberren edota eskopeten lizentzia eduki ahal izateko ezinbestekoa da adin nagusikoa izatea. Horrez gain, beharrezkoa da baliozko aurrekari penalen ziurtagiria eta gaitasun psikofisikoei buruzko txostena aurkeztea.
Naiz eta suzkoak ez izan, Espainian badaude lizentziarik gabe erabili daitezken armak, airezko pistolak, ahozko armak eta defentsa pertsonalekoak hain zuzen. Legedia haustean hiru zigor desberdin daude emandako larritasunaren arabera.
Hauste oso larria
aldatuDeliturik ez bada, arau-hauste oso larritzat hartuko ditu erakundeak sortutako eta zigortutako arriskuaren arabera 30.050,61€ eta 300.506,05€ bitarteko zigorra ezarriz.
Hauste larria
aldatuDeliturik ez bada, honako hauek izango dira arau-hauste larritzat eta zigortuko dira 300,51€ eta 30.050,61€ bitarteko zigorra ezarriz.
Hauste leunak
aldatuDeliturik ez bada, arau-hauste arintzat hartuko dira eta zigortuak izango dira 150,25€ eta 300,51€ bitartean. [2]
AEB
aldatu1791ko abenduaren 12an Amerikako Estatu Batuetako Konstituzioan proposatutakoak, amerikar herriak armak edukitzeko duen eskubidea babesten du. Estatu Batuak su-armak eskuratzeko eta eramateko muga gutxien dituen herrialdeetako bat da.
Aita fundatzaileetako birentzat, James Madison eta Alexander Hamiltonentzat, eskubide honen helburua, hain zuzen, herritarrari bere defentsa bermatzea zen, Estatuak bere mugak gainditzen bazituen. Thomas Jeffersonek, Amerikako Konstituzioaren beste egile nagusietako batek ere, honako hau esan zuen: "inoiz ez zaio eragotziko gizon askerik bere lurretan armak erabiltzea". Honela, herritarren zaintza armatuak botereen oreka ekartzea nahi zuen.
Herrialde honetan debekaturiko armak aire-neurgailuko labanak, munizioa gezi-dardoekin eta aizto balistikoak dira. Legez kanpoko armen delitu batek urtebeteko kartzela zigorra eta 4.000 dolar arteko isuna dakar.[3]
Eboluzioa
aldatuXV. mendean zehar metxa sortu zen, suzko arma eramangarriak asmatzea ahalbidetu zuena. Errekuntzarekin karga piztu eta bala leherraraz zitekeen. Arma hori erabiltzerakoan laguntzaile bat alde batera uztea ere ahalbidetu zuen.[4]
Alemanian, suzko armen hobekuntza handia lortu zen eta horrek errotik aldatuko zuen bere historia. Pistolaren kanoiaren barruan aldaketa bat egin zen, jaurtigaia irtetean biratu ahal izateko non ez zuen bere norabidea galdu bere ibilbidean zehar.
XVII. mendean aldaketa berri bat iritsi zen: kargatzeko gaitasuna. Horri esker, minutu batean hiru tiro ere egin zitezkeen, lehen ezinezkoa zena.[5]
Aurrerapen horiek guztiek gaur egun suzko armek osatzen duten teknologiaren oinarriak ezarri zituzten. Ondoren, hainbat arma-mota sortu ziren, hala nola eskopeta, metrailadorea, erriflea eta errebolberra, besteak beste. Gaur arte, arma-ekoizpenaren garapenak ez du etenik, urtez urte hazten eta berritzen jarraitzen duen industria da.[6]
Erabilera
aldatu- Erabilera zibila:
Autodefentsa: su-armek zibilentzako defentsa pertsonalean eta etxean duten papera aztertzen du. Erabilera kriminala: Kasu askotan zibilak legez kanpokoa den erabilera egiten dute su-armekin.
- Erabilera poliziala
Polizia: segurtasun publikoa mantentzeko, autodefentsarako eta larrialdiei erantzuteko.
Polizia talde espezializatuak: talde hauek (GEO, SWAT…) arrisku handiko larrialdietan eta egoeretan egoten dira, armamentu militar batekin. Suzko armen erabilerak operazio hauetarako beharrezkoak izaten dira kasu askotan.
- Erabilera kiroletan:
Helburua: su armak hainbat kirolen protagonista izaten diraa, hainbat diziplina barne: bullseye, plater tiroketa, tranpa eta tiro praktikoa (adibidez, IPSC - International Practical Shooting Confederation).[7]
- Erabilera ehizan:
Ehiza: su armen erabilera ehizaren zati handi bat dira. Hauek erabiltzen dira ehiza mota askotan; kirol ehiza, janariarentzako ehiza…
- Erabilera entretenimenduan eta median:
Filma eta Telebista: su armak beti hartu dute presentzia handia pantailan. Akzioa, drama, eta tentsio handia sortu daitezken objektuak dira, eta pelikula mota guztietan agertzen dira.
Bideo-jokoak: joko askotako mekanika nagusia su armen erabilera da. Suzko armen irudikapena aztertzen du bideo-jokoetan, euren benetako eta fikziozko irudiak kontuan hartuta. [8]
Erreferentziak
aldatu- ↑ (Gaztelaniaz) Arma de fuego. 2023-11-18 (Noiz kontsultatua: 2023-11-29).
- ↑ (Ingelesez) KKIENERM. «Firearms Module 2 Key Issues: Common firearms types» www.unodc.org (Noiz kontsultatua: 2023-11-29).
- ↑ (Ingelesez) «This Guide Will Answer All the Questions You Have About Guns—From Types to How They Work» Popular Mechanics 2023-04-14 (Noiz kontsultatua: 2023-11-29).
- ↑ (Gaztelaniaz) «¿Cuál es el origen de las armas de fuego?» www.desenfunda.com (Noiz kontsultatua: 2023-11-29).
- ↑ (Gaztelaniaz) Uniformes, Mac. (2022-11-19). «El nacimiento de las armas de fuego» MAC UNIFORMES (Noiz kontsultatua: 2023-11-29).
- ↑ (Gaztelaniaz) Historia, CurioSfera. (2023-02-08). «Origen de las armas de fuego y su evolución en la Historia |» CurioSfera Historia (Noiz kontsultatua: 2023-11-29).
- ↑ «About Shooting Sports» www.topendsports.com (Noiz kontsultatua: 2023-11-29).
- ↑ (Ingelesez) Mitchell, Travis. (2017-06-22). «2. Guns and daily life: Identity, experiences, activities and involvement» Pew Research Center’s Social & Demographic Trends Project (Noiz kontsultatua: 2023-11-29).
