Tronpeta

Tronpeta haize-instrumentua da, metalen taldekoa, oso hedatua dagoena. Tresna honen jotzaileak tronpeta-jotzaileak edo tronpetariak dira. Metalezko haize-instrumentua da. Gaur egun metal-aleazioz egiten dira, metalezko haize-instrumentu balbuladuna, ahoko piezaz eta muturrean pabilioia duen tutu koniko kiribilduz osatuta dago.^[1] Beste materialez erabili oso historia luzea izan du: antzinako zibilizazioek ezagutzen zuten.

Soinua interpretearen ezpainen bibrazioari esker sortzen da ahokoa izeneko zatian, airearen zutabetik abiatuta (airearen fluxua). Normalean, berez afinatuta egoten da si ♭ notan (bemola), hau da, pentagraman idatzitako afinazioaren azpiko tonua, nahiz eta fa, do, la eta mi -bemol- notetan afinatutako tronpetak ere badiren.

Mekanismoa eta tesitura

Pistoien erabilera erakusten duen bideotxoa.

Buru batean ahoa du, eta bestean zabalduz doan tutu bat, 180 cm inguruko luzera hartzen duena. Hodi zilindrikoaren amaieran 30 cm inguru hartzen dituen hodi koniko bat du eta honek kanpai itxura batekin bukatzen du.

Tutuaren luzera aldatzen uzten duten hiru pistoi ditu. Hots bizi, argi, sarkor eta metal-antzekoa du, eta hiruzpalau zortziduneko hedadura.

Historia

Jatorria

Tronpetaren historia gizateriaren historiaren jatorrian kokatzen da. Txirula bezain zaharrak, instrumenturik zaharrena bezala aipatzen dena, tronpeta eta korneta izan behar zuten, oraindik ehiza-tronpa bezala balio dezakeen idi-adarretik eratorriak. Beraz, lehen tronpetak animalia egosien adarrekin, banbuzko kanaberekin, uxatutako landare-hodiekin edo moluskuzko maskorrekin egin ziren, eta jatorrizko herriek ehorzketetarako, espiritu gaiztoak uxatzeko, ehizarako edo seinaleak igortzeko erabiltzen zituzten.^[2]

Antzinako zibilizazioetan

Tronpeta pertsiarra, brontzez egina, Akemenestar Inperioan erabilia.Persepolisen (Iran) dago.

Metalen aurkikuntzarekin etapa berri bat hasi zen gizakiarentzat eta, halaber, haize-instrumentuen garapenarentzat, brontzea material egokia baita bere egiterako, sonoritatea eta distira hobetuz. Hasierako tronpetek ez zuten ahokadarik, eta bozgorailu gisa erabiltzen ziren, barruan oihu eginez deformatzeko, jotzailearen ahotsa areagotuz edo desitxuratuz.

Antzinako herrietan tronpeta bere instrumentuen artean agertzen da. Egiptoarrek Osiris jainkoari egozten zioten asmakizuna, eta Mesopotamiako herrietatik heredatua izan zen. Hainbat tronpeta zituzten, geldialdi militarretan eta erritu erlijiosoetan erabiltzen zituztenak. Tresna horiek Sneb izena zuten eta forma konikoa eta zuzena zuten. Bi tronpeta aurkitu ziren Tutankamon faraoi egiptoarraren hilobian, K.a. 1358tik K.a. 1353ra faraoi izan zena. Antzinako pinturetan ere agertzen dira. Britainiar Museoan, Parisko Louvre museoan eta Napoliko Arkeologikoan brontzezko tronpeta egiptoarrak eta erromatarrak ikus daitezke. Amerikan ere Nazca kulturaren aztarnategietan zeramizkaz egindakoak aurkitu izan dira.

Herri hebrearren artean, tronpetak hazozra edo chatzotzrah izena zuen eta ia izaera jainkotiarra zuen, Moisesi egozten baitzioten haren asmaketa, eta apaizek bakarrik jotzen zuten batzarrak iragartzeko eta sagaratzeak eta sakrifizioetan laguntzeko. Erabilera militarra ere izan zuen, eta kanpamendu nomadak altxatzeko edo alarma-seinalea emateko balio zuen.

Antzinako tronpeta luzea eta estua zen, eta erabiltzen zaila. Horregatik, 1500. urtea aldera, biribilkatu zen eta txikiago bihurtu zen tronpeta soila, harmonikoak bakarrik egiten zituena. Beethovenen heriotza arte erabili zen.

XIX. mendearen hasieran Bluhmelek eta Stölzelek tronpeta pistoiduna edo kromatikoa asmatu zuten. Pistoiei esker, eskalako nota guztiak jo zitezkeen eta ñabardura-mota guztiak egin.

Gaur egungo orkestran, fa, si bemol eta do-n dauden tronpetak erabiltzen dira.

Tronpeta-jotzaile ospetsuak

Irudi-galeria

Dizzy Gillespie 1955ean
Pocket edo poltsiko tronpeta
Louis Armstrong 1953an

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

Kanpo estekak

(Ingelesez) International Trumpet Guild

Datuak: Q8338
Multimedia: Trumpets / Q8338

[1] ttp://www1.euskadi.net/harluxet/hiztegia1.asp?sarrera=tronpeta

[2] ttps://glissandoo.com/blog/posts/conoces-la-historia-de-la-trompeta

[1]

[2]