Uruk Aroa

Uruk Aroa Mesopotamiako historiako aro arkeologikoa da, K.a. 3800 eta K.a. 3200 artean hedatzen dena, Kalkolitoaren azken milurtekoan. Egile batzuek Yemdet Nasr Aroa (K.a. 3200-K.a. 3000) gehitzen dute Uruk Aroaren azken etapa gisa.

Aro honetako aurkikuntzarik garrantzitsuenak Uruken zentratzen dira, Obeidetik kilometro gutxira, Eufrates ibaiaren behe ibilguan dagoen populatze txiki bat eta aroari izena emango diona. Uruk kulturak bere erdigunea Mesopotamiaren hegoaldeko zatian izan zuen, baina bere ezaugarriak Asiako Ekialde Hurbil osoan zehar hedatu ziren. Hala, kultura honen aztarnak Sirian, Turkian edo Susan, gaur egungo Iranen aurki daitezke.

Aro honen ezaugarri nagusiak zigilu zilindrikoaren agerpena, bere arkitektura monumentala, bere zeramikaren ezaugarriak eta idazketaren agerpena dira. Gurpilaren asmakuntza, eta berau lehen aldiz garraiorako erabiltzea, eta buztingilearen tornua izan ziren beste aurrerapen batzuk. Aro honen amaieran brontzea erabiltzen hasi zen, kobrea eta artsenikoa edo eztainua erabiliz lortutakoa.

Historia

Kareharrian eginiko bizardun gizon baten estatuatxoa, Uruk Aroko, K.a. 3300ekoa. Gaur egun Parisko Louvre museoan dago.

Uruken lehen hondarrak Obeid Arokoak dira, honen ondoren trantsizio garai bat gertatzen delarik (XVI-X mailak), K.a. 3800 arte iristen den garaia, kultura berri bat garatzen denean. Etapa berri hau Uruk Aroa deitua izan da.

Zenbait hipotesi planteatu dira kultura honen loratzeari buruz. Arkeologo batzuen arabera, Behe Mesopotamia urpean egon zen Kobre Aroaren zati handi batean. K.a. IV. milurtekoan, aldaketa klimatikoek itsasoaren mailaren jeitsiera bat eragingo zuten, oso ez ohiko emankortasun handiko lur eremu handi bat eskuragarri utziz. Baldintza hauetan, biztanle berriek askoz lurralde gutxiago behar zuten euren beharrak asetzeko, honek, lurralde horrek izatea lortu zuen biztanle kopuru handia azalduko lukeelarik. Dentsitate handiago honek biztanleak elkarbizitza ahalbidetuko zuten arauz eta gizarte sistemaz doitzera behartuko zituen. Beste antropologo batzuk Uruk hiriaren garapen handi batek, hiri honi inguruko lurraldeak kolonizatuz eta indar militar bat garatuz lurralde eremu handi baten kontrola ahalbidetuko ziola iradoki dute.

Urukeko azkenaurreko erregea izan zen Gilgameshen epopeian, hasieran etsai eta ondoren lagun izan zuen Enkiduk honakoa dio bere jatorriari buruz hitzegitean:

«

Hau oihukatuko dut Uruken: Hemen nago indartsua! Hemen nago, nik aldatzen ditut patuak, estepan jaiotakoa indartsua da. Berea da indarra!

»

Gizartea

Zenbait hipotesi planteatu dira Uruk Aroan bizi izan zena bezalako kultura sare hain zabalaren balizko antolaketari buruz. Orohar, erdialdeko guneetan gizartea estratifikatua zegoela onartzen da, buruan ensi edo ena zegoelarik, botere politiko eta erlijiotsuak izango zituena. Alabaina, beste egile batzuk gizartea funtsean berdintasunaren arabera antolatua zegoela dioen hipotesia defendatzen dute, agintariak amankomuneko ondasunen administrariak baino askoz gehiago izango ez liratekeelarik, euren karguaren ospeaz gain beste inongo pribilegiorik gabe. Hau bat letorke Uruk Aroko hiriek hierarkizazio ebidentziarik ez erakustearekin: ez dago beste batzuenak baino maila handiagoko etxebizitzarik, eta ez dira bitxi edo dirutza pribaturik aurkitu. Egile hauen arabera, kulturaren ingurua eta Behe Mesopotamiako hirien arteko harremana berdintasunean oinarrituta izango zen.

Beste egile batzuk, neurri batean erregulazio moduren baten bidez biztanleriaren aktibitate ekonomikoa kontrolatzen zuen Estatu zentralizatu baten existentzia iradoki dute. Hala, Estatu honek, zerga bidez, familia unitateen lanaren bidez lortutako ondasunen zati bat bilduko luke.

Arkitektura

Arkitektura da Uruk Aroko ezaugarririk bereizgarrienetako bat, aro honetan erabat hausten bait da aurreko aroetako estiloarekin, non adobearen erabilera nagusitu zen. Uruk kulturarekin lehengai eta forma berriekin esperimentatu zen, kareharriaren erabilera eta mosaiko bidezko apaindura kasu. Ez da ezagutzen zerk motibatu zuen eraikuntza metodo hauetarako trantsizioa, nabarmenki garestiagoak zirenak: kareharria bloke astunetan garraiatu behar zen harrobitik lanlekuraino eta mosaikoak eskuz egin behar ziren kopuru handian.

Erritual handi bat nabarmentzen da. Honen bidez, eraikin handi bat aldatua izan behar zenean, materialez betetzen zen, eta lurra goratuz lurperatzen zen. Jarraian, eraikin berria muino horren gainean eraikitzen zen.

Idazkera

Zigilu zilindrikoa eta inprimaketa: abere talde bat gari soro batean. Kareharrizkoa, Mesopotamia, Uruk arokoa. Zigilu zilindrikoa zilindro formako harri edo beste lehengai gogor batez egina zegoen, eta bertan irudi apaingarriak zizelkatzen ziren. Zigilu hau oraindik bigun zeuden buztinezko adreiluetan zehar jirabiraka bidal zitekeen, hala irudiak adreiluetan grabatuz. Louvre Museoa. Department of Oriental Antiquities.

Uruk Aroan jaio zen Mesopotamian idazkera piktografikoa, soilik kontu administratibo eta kontableetarako erabili zena.

Obeid Arotik inprimatzeko zigiluak erabili ziren salgai ezberdinen jatorria eta edukia adierazteko. Lehen zigilu hauen forma laua zen, aurpegietako batean erliebeko inprimakia zuelarik. Uruk Aroaren amaiera aldera zigiluak aldatu egiten dira, hodi forma hartuz eta bertan idazkunak eginez. Honela, testua, objektua material bigunean zehar biraka bidaliz inprimatzen zen. Zigilu mota honi zigilu zilindriko deritzo. Uruk Aroan, zigiluen erliebeen artean animalien marrazkiak eta lanbideen eskenak zeuden, ez beti markatzen zuten salgaiarekin lotutakoak.

Idazkunak aurkitu diren beste euskarri bat buztinezko taulatxoetan da, salgaien mugimendua zenbatzeko erabiltzen zirenak. Zituzten ikurrak numerikoak edo funtzionario eta erakundeen ordezkariak ziren. Salgai mota erabilitako zenbaki sistemaren arabera ezagutzen zen, ezberdina zena horietako bakoitzarentzat. Buztin bigunean eginiko idazkerak zaila izan behar zuen, bereziki lerro kurboak irudikatu behar zirenean. Honek, marrak geroz eta linealagoak bihurtu zituen, irudikatutako objektutik geroz eta gehiago aldenduz eta kontzeptualago bihurtuz.

III. mailan, jada hurrengoa den Yemdet Nasr aroari dagokiona, soinu sistema bat jarraituz idatzitako lehen idazkunen aztarnak daude. Irudikatzen duten hizkuntza sumeriera da, eta, beraz, litekeena da jada IV. mailan erabilitako hizkuntza hau izatea.

Gurpila

Gurpilaren asmakuntza Mesopotamian Uruk Aroaren amaieran datatua dago. Gurpila asmatua izan aurretik, garraiobiderik erabiliena ziuraski itsasontzia zen, funtsezko paper bat betetzen jarraitu zuena gurpila asmatu ondoren ere. Lur bidezko garraioa animalien indar bidez egiten zen, gizaki, asto edo idiak erabiliz, bi animalia hauek jada etxekotuak izan zirelarik. Ez dago gurpilea asmatu aurreko biribilkien erabileraren ebidentziarik, hau zuzenean asmatu izana oso litekeena delarik.

Garraioaz gain, gurpilaren aplikaziorik nabarmengarrienetako bat tornuaren asmakuntza izan zen. Bere lehen erabileretan, objektu zeramikoa bere bira ahalbidetuz jartzen zen gurpil soil bat baino ez zen. Baina buztingintza tornuaren benetako jaiotza gurpil hau hanken mugimenduaren bidez biratzea ahalbidetzen zuen sistema baten asmakuntzarekin gertatu zen, K.a. 3000. urtean gertatu zena, jada hurrengo aroan.

Kanpo estekak

Aurrekoa Obeid Aroa

Mesopotamiako historia Uruk Aroa K.a. 3800-K.a. 3200

Ondorengoa Yemdet Nasr Aroa