Bahá'í egutegia
Bahá'í edo Badí egutegia (lit. egutegi zoragarria)[1], bahá'í-ek erabiltzen duten egutegia da. Siyyid Alí Muhammad, Bab-ek aipatu zuen lehen aldiz eta geroago Mirzá Hussayn Alí-i-Nurí, Bahá'u'lláh-k osatu zuen Kitab-i-Aqdas liburuan (Libururik sakratuena) gaur egun mundu osoan bahá'íek jarraitzen duten moduan.
Bahá'í egutegiak eguzki eta ilargiaren araberako egutegia da. Eguzki egutegietan bezala, urteak 365 egun ditu, 366 urte bisustueek. Bisurteak Gregoriotar egutegian diren berak dira. Halere, egun sakratuak ilargiaren arabera ospatzen dira urtero.
Juduak eta musulmanak bezala, bahá'í egunak ilunabarrean hasten dira.
Urteak 19 hilabetetan antolatzen dira eta hilabete bakoitza 19 egunetan, guztira 361 egun; horiez gain, Tarteko Egunak edo Ayyam'i'Há (lit. Há Egunak) txertatzen dira, 4 egun urte arruntetan eta 5 bisurteetan, 365 edo 366 egunak osatu arte. Eraberean, Vahid (Batasuna) izeneko 19 urteko zikloak ditu, eta 19 Vahid-ek 361 urteko ziklo bat osatzen dute. Azken horiei Kull-i-Shay (Gauza guztiak edo osotasuna) esaten zaie. Lehen Kull-i-Shay 2204 urtean bukatuko da.
Urteak Teheranen udaberriko ekinokzioa gertatzen denean hasten dira, Naw Rúz (lit. Egun Berri) egunean. Egutegi hau 1844ko martxoaren 21ean hasi zen, Bab-en aldarrikapena izan zen urtean[2]. Urteei BA notazioa ematen zaie (Bahá'í Aroa).
BA181 Teherango udaberriko ekinokzioarekin hasi zen 2024an, hau da 2018ko martxoaren 21ean.
Historia
aldatuBahá’í egutegia Báb-ek, 1840ko hamarkadan[3] Kitabu’l Asmá[4] eta Persierazko Baiana liburuetan, sortutako Badí egutegian oinarritzen da. Egutegi horren lehen bertsioa garai hartan abiatu zuten Báb-en jarraitzaileek.[5] 19 eguneko 19 hilabetetan egituratzen da (19x19), guztira 361 egun gehi tarteko egun batzuk eguzki egutegiko urte osoa bete arte. Egutegia Naw Rúz egunean abiarazi zuten,[6] baina tarteko egunak ez ziren Bahá’í garaian bezala kokatzen. Egutegiak zeharkako aipamen sinboliko ugari ditu; besteak beste, Báb-ek bere ondotik etorri beharreko Profeta handia Jainkoak Agerraraziko Zuenari buruzko profeziei lotuak.
Bahá’u’lláh-k --Bahá’í fedearen fundatzailea eta Báb-ek iragarritako profeta zela aldarrikatu zuena--, egutegi berarekin jarraitu zuen. 1870 urtearen inguruan, Nabíl-i-A`zam historialariari Badí egutegiari buruzko azalpen bat idazteko eskatu zion. 1873an, Kitáb-i-Aqdas liburuan Bahá’u’lláh-k Naw Rúz ezarri zuen urteko lehen egun, eta tarteko egunak urteko azken hilabetearen aurreko egunetan. Bestalde, Naw Rúz eguna eguzkia Aries konstelazioan sartzen den egunean kokatu zuen. Ez zuen azaldu, ordea, zer lekutik begiratuta izan behar zuen.
Mendebaldean 1907an ezarri zen Badí egutegia. Bahá’í idazkietan aipatzen ez diren xehetasunak Justizia Etxe Unibertsalaren eskuetan utzi zituen. Erakunde horrek erabaki beharko zituen egutegia mundu osoan uniformeki ezarri ahal izateko. 2014ko uztailaren 10ean, Justizia Etxe Unibertsalak adierazi zuen xehetasun horiei buruzko erabakiak hartzen ari zirela 2015eko Martxoaren 20tik aurrera, egutegiaren bederatzigarren zikloa beteko zelarik, Badí egutegia mundu osoan ezarri ahal izateko.
2015ko Naw Rúz aurretik
aldatuBahá’í Egutegia mendebaldean Gregoriotar egutegiarekin sinkronizatuta zegoen, horrek esan nahi zuen bisurteetako soberako eguna bi egutegietan batera gertatzen zirela tarteko egunetan, otsailaren 26tik martxoaren 1erako tartean, hain zuzen. Hiru urtez 4 tarteko egun ospatzen ziren, eta laugarrenean, bisurtean alegia, bost. Mendebaldeko herrialdeetan urtea beti martxoaren 20ko ilunabarrean hasten zen, udaberriko ekinokzioa teknikoki noiz gertatuko zen kontuan hartu gabe.
Ekialdeko herrialdeetan, aldiz, ilargi egutegi islamiarra erabiltzen zutenez, Bahá’í egutegia ilargi-egutegi horrekin sinkronizatu zen. Adibidez, Báb eta Bahá’u’lláh-ren jaiotegunak islamiar egutegiaren Muharram hilabetearen 1ean eta 2an ospatzen ziren. Nahiz eta urtemuga horiek urtero egiten zuten hamaika egun inguruko atzerapenaren ondorioz, edozein urte sasoian gerta ahal ziren: udaberrian, udan, udazkenean ala neguan.
2015eko Naw-Rúz-etik aurrera
aldatu2014ean, Justizia Etxe Unibertsalak mezu batean adierazi zuen Teheran, Bahá’u’lláhren jaioterria izango zela udaberriko ekinokzioaren behalekua. Xedapen horren bitartez, Badí egutegia eta Gregoriotar egutegiak banandu egiten ziren. Harez gero, datak zehazteko informazio iturri fidagarriek prestatutako taula astronomikoak erabiltzen dituzte.
Mezu berean Justizia Etxe Unibertsalak erabaki zuen Báb eta Bahá’u’lláh-ren urtemugak “Naw Rúz osteko zortzigarren ilberriaren ondoko lehen eta bigarren egunetan ospatuko zirela (hori ere taula astronomikoetan kalkulatuta) eta Bahá’í Egun Sakratuak finkatu zituen mundu osoko bahá’í-ek batera ospa zitzaten.
Erabaki horren bitartez, Badi egutegia eta egutegi islamiarra banandu egin ziren, eta Báb eta Bahá’u’lláhren jaiotzen ospakizuna urte sasoi berean ospatuko zirela bermatzen zuten. Aldaketa horiek 2015eko martxoaren 20an sartu ziren indarrean.
Egunak
aldatu| Arabierazko izena | Arabiar idazkeraz | Euskaraz | Asteguna |
|---|---|---|---|
| Jalál | جلال | Loria | Larunbata |
| Jamál | جمال | Ederra | Igandea |
| Kamál | كمال | Perfekzioa | Astelehena |
| Fiḍál | فضال | Dohaina | Asteartea |
| ‘Idál | عدال | Justizia | Asteazkena |
| Istijlál | استجلال | Maiestatea | Osteguna |
| Istiqlál | استقلال | Burujabea | Ostirala |
Hilabeteak
aldatu| Hilabetea | Ohiko data gregoriotarra (Naw-Rúz Martxoaren 21ean denean) |
Arabieraz | Arabiar idazkeraz | Euskal izena | Honela ere euskaratuak: |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Martxoaren 21etik – Apirilaren 8ra |
Bahá | بهاء | Bikaina | aintza, loria, ospea |
| 2 | Apirilaren 9tik – Apirilaren 27ra |
Jalál | جلال | Loria | maiestatea |
| 3 | Apirilaren 28tik – Maiatzaren 16ra |
Jamál | جمال | Ederra | xarma |
| 4 | Maiatzaren 17tik – Ekainaren 4ra |
‘Aẓamat | عظمة | Handia | aintza, maiestatea, jabetza |
| 5 | Ekainaren 5etik – Ekainaren 23ra |
Núr | نور | Argia | argitasuna, dirdira |
| 6 | Ekainaren 24tik – Uztailaren 12ra |
Raḥmat | رحمة | Errukia | bedeinkapena, grazia |
| 7 | Uztailaren 13tik – Uztailaren 31ra |
Kalimát | كلمات | Hitzak | adierazpena |
| 8 | Abuztuaren 1etik – Abuztuaren 19ra |
Kamál | كمال | Perfekzioa | heldutasuna, bikaintasuna |
| 9 | Abuztuaren 20tik – Irailaren 7ra |
Asmá’ | اسماء | Izenak | ezaugarriak, izendapenak |
| 10 | Irailaren 8tik – Irailaren 26ra |
‘Izzat | عزة | Ahala | boterea, ohorea, maiestatea, indarra |
| 11 | Irailaren 27tik – Urriaren 15era |
Mashíyyat | مشية | Gogoa | borondatea, xedea, helburua |
| 12 | Urriaren 16tik – Azaroaren 3ra |
‘Ilm | علم | Ezagutza | jakituria |
| 13 | Azaroaren 4tik – Azaroaren 22ra |
Qudrat | قدرة | Boterea | ahala, aginpidea |
| 14 | Azaroaren 23tik – Abenduaren 11ra |
Qawl | قول | Mintzoa | hitzak, testigantza |
| 15 | Abenduaren 12tik – Abenduaren 30era |
Masá’il | مسائل | Galderak | misterioak, zorroztasunak, iluntasunak |
| 16 | Abenduaren 31tik – Urtarrilaren 18ra |
Sharaf | شرف | Ohorea | ospea |
| 17 | Urtarrilaren 19tik – Otsailaren 6ra |
Sulṭán | سلطان | Burujabea | erregea, jauna, maiestatea, indarra |
| 18 | Otsailaren 7tik – Otsailaren 25era |
Mulk | ملك | Nagusia | erregetza, unibertsoa |
| Otsailaren 26tik – Martxoaren 1era |
Ayyám-i-Há | ايام الهاء | Há Egunak | Tarteko egunak, denboraz kanpoko egunak | |
| 19 | Martxoaren 2tik – Martxoaren 20ra Baraualdia |
‘Alá’ | علاء | Gorena | aintza |
Urteak
aldatu| Bahá'í Urtea | Naw Rúz-eko data gregoriotar egutegian |
|---|---|
| BA174 | 2017ko martxoak 20 |
| BA175 | 2018ko martxoak 21 |
| BA176 | 2019ko martxoak 21 |
| BA177 | 2020ko martxoak 20 |
| BA178 | 2021ko martxoak 20 |
| BA179 | 2022ko martxoak 21 |
| BA180 | 2023ko martxoak 21 |
| BA181 | 2024ko martxoak 20 |
| BA182 | 2025ko martxoak 20 |
| BA183 | 2026ko martxoak 21 |
| BA184 | 2027ko martxoak 21 |
Zikloak
aldatu| No. | Persierazko izena | Arabiar idazkeraz | Euskaraz |
|---|---|---|---|
| 1 | Alif | ألف | A |
| 2 | Bá' | باء | B |
| 3 | Ab | أب | Aita |
| 4 | Dál | دﺍﻝ | D |
| 5 | Báb | باب | Atea |
| 6 | Váv | وﺍو | V |
| 7 | Abad | أبد | Eternitatea |
| 8 | Jád | جاد | Eskuzabala |
| 9 | Bahá | بهاء | Bikaina |
| 10 | Ḥubb | حب | Maitasuna |
| 11 | Bahháj | بهاج | Xarmagarria |
| 12 | Javáb | جواب | Erantzuna |
| 13 | Aḥad | احد | Bakarra |
| 14 | Vahháb | وﻫﺎب | Onbera |
| 15 | Vidád | وداد | Bihozbera |
| 16 | Badíʿ | بدیع | Hasiera |
| 17 | Bahí | بهي | Argitsua |
| 18 | Abhá | ابهى | Argiena |
| 19 | Váḥid | واحد | Batasuna |
Ikus, gainera
aldatuKanpo estekak
aldatu- Bahá'í Datak BA172tik BA221ra arte (2015-2065; Bahá'í Mundu Zentroak egina) (pdf)
- Badí' egutegiko daten kalkulagailua, Ingelesez
- Bahá'í aroko lehen Kull-i-Shay, Ingelesez
- ↑ (Ingelesez) Buck, Christopher; Melton, J. Gordon. «Baha ́’í Calendar and Rhythms of Worship» (pdf) Religious Celebrations: An Encyclopedia of Holidays, Festivals, Solemn Observances, and Spiritual Commemorations. (Noiz kontsultatua: 2011).
- ↑ (Ingelesez) Smith, Peter. (2000). «Calendar» A concise encyclopedia of the Bahá'í Faith. Oneworld Publications, 98-100 or. ISBN 978-1-85168-184-6..
- ↑ «Novelty in Ayyám-i-Há and the Badí Calendar» bahai-library.com (Noiz kontsultatua: 2019-07-07).
- ↑ (Ingelesez) Stephen, Lambden. (2018). Kitab al-asma'-The Book of Names. .
- ↑ (Ingelesez) MacEoin, Denis. (1994). Rituals in Babism and Baha'ism. in: Pembroke Persian Papers 2 (illustrated ed.). British Academic Press, 107 or. ISBN 978-1-85043-654-6..
- ↑ (Ingelesez) Mottahedeh, Negar. (1998). «The Mutilated Body of the Modern Nation: Qurrat al-'AynTahirah's Unveiling and the Iranian Massacre of the Babis» Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East. in: 18.2..