Cabo Verde

Cabo Verdeko Errepublika
	República de Cabo Verde
	Ereserkia: Cântico da Liberdade
	Goiburua: Unidade, Trabalho, Progresso; ("Batasuna, Lana, Aurrerapena")
; Cabo Verdeko bandera	; Cabo Verdeko armarria
Geografia
Hiriburua	Praia; 14°55′4″N 23°30′33″W
Azalera	4.033 km²
Punturik altuena	Pico do Fogo
Punturik sakonena	Pedra de Lume salt ponds (en) (−30 m)
Kontinentea	Afrika
Mugakideak	baliorik ez
Administrazioa
Gobernu-sistema	errepublika parlamentarioa
Cabo Verdeko presidentea	José Maria Neves (en)
Cabo Verdeko Lehen Ministroa	Ulisses Correia e Silva
Legebiltzarra	Cabo Verdeko Biltzar Nazionala
Epai autoritatea	Supremo Tribunal de Justiça (en)
Harreman diplomatikoak	Ikusi mapa Wikidatan
Zeren kide	ikusi AFRISTAT (en) ; Aduanen Mundu Erakundea; Afrika Mendebaldeko Estatuen Ekonomia Erkidegoa; Afrika Mendebaldeko Estatuen Ekonomia Erkidegoa; Afrikako Batasunaren aldeko Erakundea; Afrikako, Karibeko eta Ozeano Bareko Herrialdeak; Afrikar Batasuna; Alliance of Small Island States (en) ; Arma Kimikoak Debekatzeko Erakundea; Berreraikuntza eta Garapeneko Nazioarteko Bankua; FAO; Frankofonia; Garapeneko Afrikako Bankua; Group of 77 (en) ; Hegazkineria Zibilaren Nazioarteko Erakundea; Industria Garapenerako Nazio Batuen Erakundea; Intelsat (en) ; International Centre for Settlement of Investment Disputes (en) ; International Fund for Agricultural Development (en) ; Interpol; Lerrokatu Gabeko Mugimendua; Merkataritza eta Garapenari buruzko Nazio Batuen Konferentzia; Merkataritzaren Mundu Erakundea; Multilateral Investment Guarantee Agency (en) ; Munduko Meteorologia Erakundea; Nazio Batuen Erakundea; Nazioarteko Diru Funtsa; Nazioarteko Finantza Korporazioa; Nazioarteko Garapen Elkartea; Nazioarteko Itsas Erakundea; Osasunaren Mundu Erakundea; Portugesezko Herrialdeen Komunitatea; Posta Batasun Unibertsala; Telekomunikazioen Batasun Internazionala; UNESCO; UNESCO; United Nations Economic Commission for Africa (en) ;
Demografia
Biztanleria	555.988
Dentsitatea	137,86 bizt/km²
Hizkuntza ofizialak	ikusi portugesa ; Cape Verdean Creole (en) ;
Erabilitako hizkuntzak	ikusi portugesa eta Cape Verdean Creole (en) ;
Emankortasun-tasa	2,303 (2014)
Eskolaratu gabeko umeak	14.273 (2015)
Alfabetizazioa	% 87 (2015)
Bizi-itxaropena	72,798 (2016)
Giniren koefizientea	42,4 (2015)
Giza garapen indizea	0,662 (2021)
Ekonomia
BPG nominala	1.753.736.711,6727 $ (2017)
BPG per capita	3.244 $ (2017)
BPG erosketa botere paritarioa	3.776.982.695 nazioarteko dolar (2017)
BPG per capita EAPn	6.912,638 nazioarteko dolar (2017)
BPGaren hazkuntza erreala	4 % (2016)
Erreserbak	617.362.329 $ (2017)
Inflazioa	−1,2 % (2016)
Historia
	Sorrera data: 1975eko uztailaren 5a eta 1990eko irailaren 28a
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia	+238
ISO 3166-1 alpha-2	CV
ISO 3166-1 alpha-3	CPV
Ordu eremua	ikusi Cape Verde Time (en) ; : UTC−01:00 ; : Atlantic/Cape_Verde (en) ;
Elektrizitatea	220 V. 50 Hz.europar loki eta Schuko
Internet domeinua	.cv
	governo.cv

Cabo Verde^[1] (portugesez: Cabo Verde), izen ofiziala Cabo Verdeko Errepublika^[1] (portugesez: República de Cabo Verde), mendebaldeko Afrikako uhartedi-estatua da, Ozeano Atlantikoan kokatua, hamar uharte handiz eta zortzi txikiz osatua. Makaronesiaren zati da, Azoreak, Kanariak, Madeira eta Selvagens uhartediekin batera. 4.033 km²-ko eremua du, eta 2020an 556.000 biztanle zituen.^[2] Hiriburua Praia da.

Geografia

Kokapena

Cabo Verde uhartedia Ozeano Atlantikoan dago, ipar latitudeko 14° eta 18° artean, eta mendebaldeko longitudeko 22° eta 26° artean, Afrikako mendebaldeko itsasertzetik 570 kilometro ingurura; Senegal, Gambia eta Mauritania herrialderik hurbilenak dira. Hamar sumendi-uharte handi (bederatzitan bizi da jendea) eta zortzi uhartexka dira, bi multzotan banatuak:^[3]

Haizaldeko uharteak (portugesez: Ilhas de Barlavento): Santo Antão, São Vicente, Santa Luzia, São Nicolau, Sal eta Boa Vista
Haizebeko uharteak (portugesez: Ilhas de Sotavento): Santiago, Fogo, Brava eta Maio

Erliebea

Jatorri bolkanikoko uharteak dira. Fogo uhartean dagoen Pico do Fogo sumendia (2.829 metro) da gailurrik gorena.^[4] Sumendi aktiboa da, eta 2014n izan zuen XXI. mendeko lehenbiziko erupzioa.^[5]

Klima

Klima tropikal lehorra da, leunagoa kontinentean baino. Abendutik ekainera epela eta lehorra da (batez besteko tenperatura: 21 °C), eta beroa eta lehorra uztailetik azarora (batez besteko tenperatura: 27 °C). Prezipitazioak oso txikiak dira; iraila da hilabeterik euritsuena.

Datu klimatikoak (Praia)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	31.9	33.1	34.2	33.4	33.3	34.1	32.5	33.1	36.2	34.8	33.0	31.0	36.2
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	24.8	25.0	26.1	26.4	27.1	27.9	28.0	28.6	29.7	29.2	28.0	25.6	27.2
Batez besteko tenperatura (ºC)	22.4	22.2	22.9	23.4	24.0	24.9	25.4	26.2	26.8	26.4	25.4	23.4	24.4
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	20.0	19.4	19.7	20.3	21.0	21.9	22.9	23.8	24.0	23.6	22.7	21.3	21.7
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	16.9	16.2	16.5	17.0	18.8	19.2	20.3	20.6	19.6	19.6	19.5	17.3	16.2
Pilatutako prezipitazioa (mm)	2	2	0.5	0	0	0	8	45	105	58	30	10	260
Prezipitazio egunak (≥ 0.1 mm)	1	0	0	0	0	0	2	7	7	4	2	1	24
Eguzki orduak	223.2	234.5	279.0	285.0	306.9	279.0	217.0	201.5	216.0	244.9	234.0	204.6	2925.6
Hezetasuna (%)	64	62	59	63	65	67	72	74	76	73	68	67	68
Iturria: Deutscher Wetterdienst^[6]

Cabo Verdeko geografia
Calhauko hondartza, São Vicente
Ribeira Grande, Santiago
Rocha Estância, Boa Vista
Santo Antão uhartea
Pico do Fogo, Fogo

Historia

Sakontzeko, irakurri: «Cabo Verdeko historia»

Cabo Verden ez zen bizi gizakirik 1456. urtean Portugalgo Koroaren zerbitzuan zegoen Veneziako Alvise Cadamosto itsasgizonak Cabo Verdeko uharteak aurkitu zituenean; Portugalgo kolonia bihurtu ziren 1470ean. Portugaldar Inperioaren parte egin zuten uhartedia eta, Afrikako kostaldetik urrun samar egoteagatik, urez hornitzeko geldigune inportante bilakatu zen Portugalgo marinelentzat. Gainera, azukre-kanabera landatu zen eta, geroago, esklabo-merkataritzan paper garrantzitsua jokatu zuten uharteek. Esklaboen salmenta 1876. urtean legez kanpo utzi zenean hasi zen Cabo Verdeko koloniaren gainbehera.

Oliveira Salazar diktadorearen azken urteetan gorpuztu zen Cabo Verdeko eta Ginea Bissauko abertzaleen higikundea, Amilcar Cabral buru zela. 1974ko Krabelinen Iraultzaren ondoren, Lisboako gobernuak koloniekiko politika aldatu zuen, eta 1975. urtean burujabetasuna eskuratu zuen Cabo Verdeko uhartediak, batik bat Cabo Verde eta Ginea-Bisauren Independentziarako Alderdi Afrikarraren (PAIGC) ahaleginei esker. Cabo Verdeko herria Ginea Bissaurekin bat egitearen alde agertu zen urte bereko hauteskundeetan, baina 1980. urtean Ginea-Bissaun João Bernardo Vieira militarrak Luiz Cabral aurrerakoiaren aurka egindako estatu kolpeak biderik gabe utzi zuen aukera hori. Cabo Verdek diplomazia zeregin garrantzitsuak bete zituen estatu neutral gisa, hala nola Angolaren eta Hegoafrikaren arteko hitzarmena (1983-1984).

1990ean egin ziren lehendakaritzarako lehenengo hauteskunde libreak. Hauteskunde horietan António Mascarenhas Monteiro, Demokraziarako Mugimenduaren hautagaia, irten zen garaile. Gobernu berriak merkatu ekonomiarako bidea hasi zuen: aseguru enpresak, arrantza eta bankuak pribatizatu egin zituen. Kanpoko laguntza barne produktu gordinaren % 46 zen, eta % 15 Cabo Verdetik kanpora zeuden 700.000 caboverdetarrek bidalitako diru igorpenek osatzen zuten. Gobernu liberalak, % 25eko langabeziari aurre egin nahian, estatua berrantolatzeko asmoa azaldu zuen. 1995ean inflazioa % 6koa izan zen, eta Cabo Verdeko ekonomiak kanpoko laguntzaren mende jarraitzen zuen. 1997an, lehen ministroak hitzarmen bat izenpetu zuen Italiarekin, turismoaren sektorean inbertsioak egiteko.

2001eko lehendakaritzarako hauteskundeak errepikatu egin behar izan ziren iruzurragatik, eta Gorte Gorenak erabaki behar izan zuen, azkenik, emaitza: Pedro Pires (PAICV, Cabo Verdeko Independentziaren Afrikar Alderdia) izendatu zen Mascarenhas Monteiroren ondorengo, eta Jose Maria Pereira Neves, berriz, lehen ministro. Pires estatuaren sektorea dezentralizatzen eta pribatizatzen ahalegindu zen batez ere, eta pribatizatze prozesu horren ondorioz asko garestitu ziren oinarrizko zerbitzuak. 2005ean, Nevesek NATOn sartzeko asmoa adierazi zuen, nahiz eta oposizioko alderdia, Demokraziarako Mugimendua, kontra agertu zen. 2006ko hauteskundeetan PAICV alderdiak (aurreko PAIGC) irabazi zuen berriz ere, eta Pedro Pires hautatu zen lehendakari.

Gobernua eta administrazioa

Politika

Errepublika parlamentarioa da. Presidentea da estatuburua, eta lehen ministroa gobernuburua. Ganbera bakarreko parlamentua dago, Assembleia Nacional, 72 kide dituena. Legebiltzarrerako hauteskundeak bost urtetarik behin egiten dira.^[7]

Banaketa administratiboa

Cabo Verde 22 udalerritan (concelhos) banaturik dago:

Cabo Verdeko udalerriak

	Udalerria	Uhartea	Biztanleria (2010)^[8]	Eremua (km²)^[8]	Hiriburua
1	Tarrafal	Santiago	18.565	121	Tarrafal
2	São Miguel	Santiago	15.648	77	Calheta de São Miguel
3	São Salvador do Mundo	Santiago	8.677	26	Vila de Picos
4	Santa Cruz	Santiago	26.609	112	Pedra Badejo
5	São Domingos	Santiago	13.808	147	São Domingos
6	Praia	Santiago	131.602	102	Praia
7	Ribeira Grande de Santiago	Santiago	8.325	137	Cidade Velha
8	São Lourenço dos Órgãos	Santiago	7.388	37	João Teves
9	Santa Catarina	Santiago	43.297	242	Assomada
10	Ilha Brava	Brava	5.995	62	Nova Sintra
11	São Filipe	Fogo	22.228	229	São Filipe
12	Santa Catarina do Fogo	Fogo	5.299	153	Cova Figueira
13	Mosteiros	Fogo	9.524	89	Mosteiros
14	Maio	Maio	6.952	274	Vila do Maio
15	Boa Vista	Boa Vista	9.162	631	Sal Rei
16	Sal	Sal	25.765	220	Espargos
17	Ribeira Brava	São Nicolau	7.580	225	Ribeira Brava
18	Tarrafal de São Nicolau	São Nicolau	5.237	120	Tarrafal de São Nicolau
19	São Vicente	São Vicente	76.107	227	Mindelo
20	Porto Novo	Santo Antão	18.028	564	Porto Novo
21	Ribeira Grande	Santo Antão	18.890	166	Ponta do Sol
22	Paul	Santo Antão	6.997	54	Vila das Pombas

Demografia

Biztanleria

Assomadako Fátimako Ama Birjina eliza.

2020an 556.000 biztanle zituen.^[2] Adineka, honela dago banaturik biztanleria: 0-14 urte bitartekoak %27,9 dira, 15-24 urte bitartekoak %18,7, 25-54 urte bitartekoak %40,8, 55-64 urte bitartekoak %7,1 eta 65 urtetik gorakoak %5,5. Bizi itxaropena 73,2 urtekoa da; 70,8 urtekoa gizonezkoena eta 75,6 urtekoa emakumezkoena (2020ko zenbatespenak).^[7]

Banaketa etnikoa

% 71 kreoleak (mulatoak) dira, % 28 afrikarrak, eta % 1 europarrak.^[7]

Hizkuntzak

Portugesa da hizkuntza ofiziala, eta kreolera (portugesaren eta mendebaldeko Afrikako zenbait hizkuntzen arteko nahasketa) ere mintzatzen da.

Erlijioa

Biztanleen % 85 kristauak dira, katolikoak gehienak (% 77,3 2010ean).^[7]

Hiri nagusiak

Ekonomia

Praiako merkatua.

Garapenerako laguntzaren, atzerriko inbertsioaren, emigratzeileen diru-igorpenen eta turismoaren mende dago Cabo Verdeko ekonomia. Nekazaritzako uzta nagusiak artoa, tapioka, kafea, azukre kanabera eta bananak dira. Kafea, bananak eta palmondoaren zenbait gai esportatu egiten dira. Atuna eta otarraina arrantzatzen dira batez ere. Ardiak, zerriak eta behiak hazten dira. Industria nagusiak hauek dira: azukrearen fintzea, arrainaren ingurukoa, tabakoa eta edari bizien destilazioa. Mindeloko eta Porto Novoko portuetan transatlantikoak erregaiaz hornitzen dira. Merkataritzak, garraioak, turismoak eta zerbitzu publikoek BPGaren hiru laurden inguru ekartzen. Turismoa da ekonomiaren oinarria, baina euroguneko herrialdeen baldintzen mende dago. Herrialdeak defizit komertzial handia izaten du urtero, atzerriko laguntzek eta emigratzaileeen diru-bidalketek finantzatua; diru-bidalketak, BPGaren arabera, Saharaz hegoaldeko Afrikako handienetakoak dira.^[7]

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011-12-26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ ^a ^b 38. araua: Munduko estatuen izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. Euskaltzaindia, euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2011-03-30).
↑ ^a ^b Overall total population – World Population Prospects: The 2020 Revision. population.un.org (Noiz kontsultatua: 2020-3-29).
↑ The Peace Corps Welcomes You to Cape Verde. files.peacecorps.gov, web.archive.org-en gordea (Noiz kontsultatua: 2020-3-30).
↑ Cabo Verde, Statistical Yearbook 2015. Instituto Nacional de Estatística, ine.cv (Noiz kontsultatua: 2020-3-30).
↑ Eruption at Fogo. earthobservatory.nasa.gov (Noiz kontsultatua: 2020-3-30).
↑ Klimatafel von Praia / Sao Tiago / Kapverden (Rep. Kap Verde). Baseline climate means (1961-1990) from stations all over the world, Deutscher Wetterdienst, dwd.de (Noiz kontsultatua: 2020-3-29).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e The World Factbook: Cape Verde. cia.gov (Noiz kontsultatua: 2020-3-30).
↑ ^a ^b ^c Cape Verde: Islands, Municipalities, Cities. citypopulation.de (Noiz kontsultatua: 2020-3-30).

Kanpo estekak

Datuak: Q1011
Multimedia: Cape Verde / Q1011

[euskaltzaindia-1] 38. araua: Munduko estatuen izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. Euskaltzaindia, euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2011-03-30).

[zenbatespen-2] Overall total population – World Population Prospects: The 2020 Revision. population.un.org (Noiz kontsultatua: 2020-3-29).

[peace-3] The Peace Corps Welcomes You to Cape Verde. files.peacecorps.gov, web.archive.org-en gordea (Noiz kontsultatua: 2020-3-30).

[4] Cabo Verde, Statistical Yearbook 2015. Instituto Nacional de Estatística, ine.cv (Noiz kontsultatua: 2020-3-30).

[5] Eruption at Fogo. earthobservatory.nasa.gov (Noiz kontsultatua: 2020-3-30).

[DWD-6] Klimatafel von Praia / Sao Tiago / Kapverden (Rep. Kap Verde). Baseline climate means (1961-1990) from stations all over the world, Deutscher Wetterdienst, dwd.de (Noiz kontsultatua: 2020-3-29).

[cia-7] The World Factbook: Cape Verde. cia.gov (Noiz kontsultatua: 2020-3-30).

[citypopulation-8] Cape Verde: Islands, Municipalities, Cities. citypopulation.de (Noiz kontsultatua: 2020-3-30).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]