Dagbani

Dagbani (edo Dagbane), Dagbanli eta Dagbanle izenez ere ezaguna, Ghanan hitz egiten den Gur hizkuntza da. Bertako hiztunak 3.160,000 inguru direla kalkulatzen da. Dagbon Erresumako lehen eta bigarren hezkuntzako eskolan nahitaez landu beharreko hizkuntza da. Hizkuntza honek Dagbon Erresumako eskualdearen ekialdea hartzen du. Dagbani Ghanako iparraldean gehien hitz egiten den hizkuntza da.

Dagbani
Dagbanli
Datu orokorrak
Hiztunak	3,160,000
Eskualdea	Ghana
Araugilea	University of Education, Winneba (en)
Hizkuntza sailkapena
giza hizkuntza Niger-Kongo hizkuntzak Atlantic–Congo (en) Volta–Kongo hizkuntzak Gur (en) Oti–Volta (en) Mole-Dagbani (en)
Alfabetoa	latindar alfabetoa
Hizkuntza kodeak
ISO 639-3	dag
Ethnologue	dag
Glottolog	dagb1246
Wikipedia	dag
IETF	dag

Mampelle hizkuntzarekin estuki lotuta dago, -hiztunek elkar ulertzen dute ia-ia-, iparraldean ere hitz egiten baita, Ghanan. Dagbani eskualde horretan hitz egiten diren azpitalde bereko beste hizkuntzen antza handia dauka: Dagaare eta Waala hizkuntzak, Ghanako Goi Mendebaldean hitz egiten direnak, eta Frafra hizkuntza, Ghanako Goi Ekialdeko eskualdean hitz egiten dena.

Bokalak

Dagbani hizkuntzak hamaika bokal bereizten ditu: sei bokal labur eta bost bokal luze:

6 bokal labur

	Kopeta	Zentrala	Atzera
Handia	i	ɨ	u
Mid	e		o
Txikia		a

+ 5 bokal luze

	Kopeta	Zentrala	Atzera
Handia	iː		uː
Mid	eː		oː
Txikia		aː

Kontsonanteak

		Ezpainetakoa	Albeolarra	Palatala	Zaintzea	Ezpain-belar	Glottala
Sudurkaria		m	n	ɲ	ŋ	ŋ͡m
Stop/Afrikatua	Ahoskabe	p	t	(ortografia)	k	k͡p	(ingelesez)
	Ahostun	b	d	(jarraipena)	ɡ	ɡ͡b
Frikatiboa	Ahoskabe	f	s	(testua)	x		h)
	Ahostun	v	z	(2)
Albokaria			l
Ahostun			(itzulpena)	j		w

Idazketa-sistema

Maisu bat 'Bizitzaren Eskolan', Ghanako iparraldeko proiektu bat

Dagbani alfabeto latindarrean idazten da, apostrofoaaren laguntzaz, eta letra bikoteekin, digrafoekin. Alfabetatze-tasa %2tik %3ra baino ez zen izaten. Ehuneko hori handitzea espero da, Dagbani derrigorrezko irakasgaia baita orain Dagbon osoko lehen eta bigarren hezkuntzan. Gaur egun erabiltzen den ortografia (Ortografia Batzordea /d(1998))) bereizketa alofoniko batzuk dira. Hizkuntzan bereizten diren tonuak ez dira grafikoki markatzen.

a

b

ch

d

e

ɛ

f

g

gb

ɣ

h

i

j

k

kp

l

m

n

ny

ŋ

o

ɔ

p

r

s

sh

t

u

w

y

z

ʒ

’

Gramatika

Dagbani Hizkuntza eranskaria da, baina atzizkien fusioa eta guzti. Dagbaniren esaldi laburren ordena ohikoena, eskuarki, subjektu-aditza-objektua da.

Kanpo estekak

• Datuak: Q32238