Ezpeleta
Ezpeleta Lapurdiko hegoaldeko udalerri bat da, Lapurdi Garaian. Azken zentsuaren arabera 2.032 biztanle zituen. Oso ezagunak ditu herriko piper gorriak.
| Ezpeleta | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Lapurdi, Euskal Herria | |||||||||||
 Ezpeletako Euzkadi Hotela. | |||||||||||
| |||||||||||
 | |||||||||||
| Kokapena | |||||||||||
| Herrialdea |  Euskal Herria | ||||||||||
| Lurraldea | Lapurdi | ||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatua |  Frantzia | ||||||||||
| Eskualdea |  Akitania Berria | ||||||||||
| Departamendua |  Pirinio Atlantikoak | ||||||||||
| Elkargoa | Euskal Hirigune Elkargoa | ||||||||||
| Barrutia | Baiona | ||||||||||
| Kantonamendua | Baigura eta Mondarrain | ||||||||||
| Izen ofiziala |  Espelette | ||||||||||
| Auzapeza | Jean-Mairie IputxaGraxi Florence (2008-2014) | ||||||||||
| Posta kodea | 64250 | ||||||||||
| INSEE kodea | 64213 | ||||||||||
| Herritarra | ezpeletar | ||||||||||
| Geografia | |||||||||||
| Azalera | 26,85 km² | ||||||||||
| Garaiera | 77 metro | ||||||||||
| Distantzia | 22 km (Baionatik) | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 1.987 (2018:  −4) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 77,09 biztanle/km² | ||||||||||
| Zahartzea[1] | % 24,79 | ||||||||||
| Ugalkortasuna[1] | ‰ 52,2 | ||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||
| Jarduera[1] | % 75,45 (2011) | ||||||||||
| Desberdintasuna[1] | % 4,44 (2011) | ||||||||||
| Langabezia[1] | % 5,3 (2013) | ||||||||||
| Euskara | |||||||||||
| Euskaldunak | % 14,96 (2010) | ||||||||||
| Erabilera | % 1,31 (2011) | ||||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||||
| Webgunea | http://espelette.mairie.com/ | ||||||||||
Geografia
aldatuIngurune naturala
aldatuUdalerritik hainbat erreka igarotzen dira: Latsa erreka (hara isurtzen da Zubizabaleta erreka) eta Urotzeko erreka. Biak Errobira isurtzen dira, beherago, udalerritik kanpo. Antzara errekaren ibaiadarra den Urloko erreka ere Ezpeletako lurretatik igarotzen da. Urdazuri ibaira isurtzen den Larreko errekak ere udalerria zeharkatzen du, bai eta haren ibaiadar diren Farendeiko eta Erdiko errekek ere.
Udalerri mugakideak
aldatuEtxeak eta auzoak
aldatu- Legañoa
- Xerrenda
- Burgua
- Basaburu
- Mendia
Herria
aldatu
Giro atsegineko herria da eta, horko Ezpeletako piperren bidez, bizitasuna eramaten dute “ahogozo”ko Frantziara.
Herriak bi auzo ditu, eta Kanbora doan errepideak bi auzo horiek banatzen ditu. Goialdean udaletxea (herriko etxea) dago, Errenazimentu garaiko Jauregia gazteluan. Bailaratxoaren atzealdean, San Esteban eliza sendoa altxatzen da. Lapurdiko dorre klasikoa du eta XVII. mendearen hasieran eraiki zuten, baita haren erretaula nagusia ere. Alboetan, berriz, alde batean, eseritako Ama Birjina dago, Michelangeloren estilokoa; beste aldean, Kristo bikain bat. Riberaren olio-pintura bat dago, Ezpeletako baroiaren dohaintza. Halaber, badira ere bertan Errenazimentuko ur bedeinkatuko ontzi bitxi bat eta kantore barroko bat.
Hilarrien bilduma oso interesgarria da, baita lau esbastika dituen hilobi‑harria ere bai. Hilerri horretan bertan, absidearen ondoan, Agnès Soureten hilobia dago, historian lehendabiziko aldiz, Frantziako neska ederrena edo "Miss France" hautatua, eta 1902an Ezpeletan sortua.
Eraikinak
aldatu- Ezpeletako eliza
- Euzkadi hotela
- Ezpeletako gaztelua: 1000. urtean eraikia; bertan, Herriko Etxea, Turismo Bulegoa eta Liburutegia daude.
Historia
aldatuOlha izeneko tokian historiaurreko bizilekua dago. Moustier aldiko hezur eta harri landuak atzeman dira bertan.[2]
Ekonomia
aldatuEzpeletako piperra
aldatu
Bertako piper gorri minak oso ezagunak dira eta oso aintzat hartuak sukaldaritzan, saltsak, barrubeteak eta abar prestatzeko.
Adibidez, bixigarria ematen die dela pil-pilean egindako bakailaoari, dela marmitakoari, dela axoari. Ezpeletar esapideak dioenez: «Euskaldun, fededun, biperdun».
Urtero urrian izaten da Ezpeletako Biper Gorriaren Eguna, herrira milaka bisitari dakartzana.[3]
Demografia
aldatuXIX. mendearen erdialdean 1.700 biztanle baino gehiago izatera iritsi zen Ezpeleta, baina hurrengo hamarkadetan lagunak galtzen hasi zen eta 1960ko hamarkadan behea jo zuen, 1.200 biztanle inguruan. Ondoren hazkunde nabarmena izan zuen udalerriak, eta XXI. mendearen hasieran 2.000 biztanleen maila gainditu zuen.
| Ezpeletako biztanleria |
|---|
 |
| Datuen iturburua: INSEE |
Politika
aldatuKultura
aldatuMitologia
aldatuJaiak
aldatuUda‑garaian Donibaneko ekimen‑sindikatuak jaialdiak eta ikuskizunak antolatzen ditu. Herriko festak ekainaren 24ean hotsandiz ospatzen dituzte, San Joan Bataiatzailearen egunean. Bezperako sua festen hasiera izan ohi da.
Kirolak
aldatu2018ko Frantziako Tourreko azken aurreko etapa erabakigarria bertan amaitu zen, uztailaren 28an; Geraint Thomas galesak maillot horia berretsi zuen eta, ondorioz, itzuli frantseseko garaile litekeena bihurtu.
Euskara
aldatuEzpeletan[6] Sara-Ainhoa inguruko euskara[7] mintzatzen da, nafar-lapurtarraren aldaera bat.
Ezpeletar ospetsuak
aldatu
- Joan Piarres Duvoisin (1810-1891), euskal idazlea. Ainhoan jaioa, Ezpeletan eman zuen haurtzaroa.
- Armand David (1826-1900), abade eta misiolaria.
- Roger Etxegarai (1922-), Eliza Katolikoko kardinala.
- Peio Ospital (1948-), Pantxoa eta Peio taldeko kidea.
- Peio Dospital Doxpi (1950-), errugbilaria, Itsasu eta Ezpeletaren artean jaio eta bizi izan da; egun herrian ostatu-trinketa du.
Erreferentziak
aldatu- ↑ a b c d e Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ Lur entziklopedietatik hartua.
- ↑ «Joseba Etxarri EuskalKultura.com-eko zuzendaria Ezpeletako Biperraren Kofradiako kide jargiratu dute» Euskalkultura.com 2010-10-29 (Noiz kontsultatua: 2020-07-16).
- ↑ «Noblia, Pierre Sauveur - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2019-01-03).
- ↑ «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2019-01-03).
- ↑ «Ezpeleta - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-11-15).
- ↑ «Sara-Ainhoa ingurukoa - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-11-15).
Kanpo estekak
aldatu| Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Euskal Wikiatlasa |
- Ezpeletako Udalaren webgunea[Betiko hautsitako esteka]
- Ezpeletako Bloga ( Herriaren bloga)
- Ezpeleta Telebista[Betiko hautsitako esteka]
- Ezpeletako Biperra
- Ezpeletako Turismo Bulegoa
- Joseba Aurkenerena: 1828ko xaribaria Ezpeletan.[1][Betiko hautsitako esteka]
- Joseba Aurkenerena: Domingo Zubeldegi ezpeletarra Logroñon kondenatua.[2]
Datuak: Q236575
Multimedia: Espelette / Q236575
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Ezpeleta