Frantziako geografia

Frantzia Mendebaldeko Europako estatuetako bat da. Metropolitar Frantziak 551.500 km²ko eremua du (675.417 km² itsasoz haraindiko lurraldeekin). Iparretik hegora 1000 km luze da (Bray-Dunes - Cerbère luzera da handiena). Europako estatu handienetan hirugarrena da (Errusia lehena eta Ukraina bigarrena izanik). Kontinenteko komunikazio eta kultura bidegurutze paregabea da.

Frantziak lau itsasalde ditu, Ipar Itsasoa, Mantxako kanala, Atlantiar Ozeanoa eta Mediterraneoa, 3.427 kilometroko luzerarekin.

Kokapena

Metropolitar Frantzia Mendebaldeko Europan kokatua dago. Estatuaren zati dira, halaber, Europatik kanpo diren hainbat lurrelde: Ipar Amerikan, Antilletan, Hego Amerikan, Indiako ozeanoan, Ozeano Bareko hego eta iparraldean eta Antartikan.

Mugak

Metropolitar Frantziak Mantxako kanalarekin du muga iparraldean; ipar-ekialdean, Belgika, Luxenburgo eta Alemaniarekin; ekialdean, Alemania, Suitza eta Italiarekin; hego-ekialdean, Mediterraneo itsasoarekin; hegoaldean, Espainiarekin; hego-mendebaldean, Bizkaiko golkoarekin; eta mendebaldean, Ozeano Atlantikoarekin. Metropoliaren mugak 2.970 km luze dira, era honetan banatuak:

Espainia - 650 km
Belgika - 620 km
Suitza - 572 km
Italia - 515 km
Alemania - 450 km
Luxenburgo - 73 km
Andorra - 57 km
Monako - 4,5 km.

Guianako mugak 580 km luze dira Brasilekin eta 520 km Surinamekin.

Saint Martin uharteak (Antillak) 10,2 km luze den muga eraikigabea du Herbehereen uharte zatiarekin.

Antartikan Frantziak beretzat duen Terre Adélie lurraldea (TAAF) muga du Australiak beretzat duen lurraldearekin.

Hiri nagusiak

Frantziako hiri nagusiak

Sakontzeko, irakurri: «Frantziako hiri nagusien zerrenda»

Hona hemen Frantziako hiri nagusien zerrenda, bai historikoki, bai biztanleria kontuan hartuta:

Abbeville, Aiacciu, Albertville, Albi, Amiens, Angers, Angouleme, Aurillac, Avignon, Bastia, Besançon, Bordeaux, Belfort, Brest, Brive, Caen, Cahors, Calais, Cannes, Carcassonne, Chamonix, Charleville-Mézières, Châtellerault, Cherbourg, Chinon, Clermont-Ferrand, Colmar, Deauville, Dieppe, Digne-les-Bains, Dijon, Dole, Dreux, Dunkerque, Évreux, Grenoble, La Rochelle, Le Havre, Lille, Limoges, Lyon, Marseille, Mende, Metz, Mont-de-Marsan, Montauban, Montpellier, Nancy, Nantes, Nice, Nimes, Orléans, Paris, Paue, Périgueux, Perpignan, Poitiers, Quimper, Reims, Rennes, Rodez, Roubaix, Rouen, Saint-Etienne, Saint-Nazaire, Saint-Tropez, Sète, Soissons, Strasbourg, Tarbes, Toulon, Toulouse, Tours, Tourcoing, Valence, Versailles eta Vichy.

Kostaldea

Frantzia metropolitarrak bi kostalde nagusi ditu: Atlantikoa eta Mediterraneokoa:

Atlantikokoa mendebaldean eta ipar-mendebaldean dago, tartean Ipar Itsasoa eta Mantxako kanalaren kostaldeak daudela.Itsasalde honetan Bretainiako penintsula eta Bizkaiko golkoa daude. Kostalde honetako golko nagusia Morbihangoa da.
Mediterraneokoa, berriz, hegoaldean dago. Kostalde honetako golko nagusia Liongoa da.

Frantziako Errepublika osatzen duten lurraldeak, denak eskala berean.

Frantziak mundu osoan zehar itsasoz haraindiko eskualdeak eta kolektibitateak baditu:

Eskualdeak honako hauek dira:
- Guadalupe eta Martinika, Antilletan, Karibe itsasoan.
- Guyana, Hego Amerikan
- Réunion, berriz, Indiako ozeanoan kokatua dago.
Kolektibitateak, txikiagoak dira:
- Saint-Pierre eta Mikelune, iparraldeko Ozeano Atlantikoan.
- Lurralde austral eta antartikoak, Indiako ozeanoaren hego muturrean eta Hego Ozeanoan.
- Mayotte, Indiako ozeanoan.
- Wallis eta Futuna, Ozeano Barearen hegoaldean.
- Frantziar Polinesia, Ozeano Barean kokatua
- Kaledonia Berria, Ozeano Barearen hego-ekialdean.
- Saint Barthelemy eta Saint Martin, Karibe itsasoan.

Lurmuturrak

Uharteak

Hona hemen 100 km² baino gehiago dituzten Frantziako uharteak:

#	Izena	Kokapena	Azalera (km²)
1	Grande-Terre	Kaledonia Berria	16.372
2	Korsika	Mediterraneo itsasoa	8.680
3	Grande-Terre	Kerguelen uharteak	6.675
4	Réunion	Réunion	2.512
5	Lifou	Kaledonia Berria	1.146
6	Martinika	Martinika	1.128
7	Tahiti	Frantziar Polinesia	1.036
8	Basse-Terre	Guadalupe	848
9	Maré	Kaledonia Berria	657
10	Grande-Terre	Guadalupe	588
11	Mayotte	Mayotte	371
12	Nuku Hiva	Frantziar Polinesia	345
13	Hiva Oa	Frantziar Polinesia	318
14	Mikelune	Saint-Pierre eta Mikelune	214
15	Île Foch	Kerguelen uharteak	206
16	Oléron	Ozeano Atlantikoa	190
17	Raiatea	Frantziar Polinesia	173
18	Marie-Galante	Guadalupe	170
19	Île de la Possession	Crozet uharteak	153
20	Île des Pins	Kaledonia Berria	141
21	Ouvéa	Kaledonia Berria	133
22	Moorea	Frantziar Polinesia	132
23	Île de l'Est	Crozet uharteak	122
24	Ua Pou	Frantziar Polinesia	112

Orografia

Frantziako mapa topografikoa.

Frantzia metropolitarrak paisaia aniztasun handia du: ipar eta mendebaldeko ordoki zabalak eta mendigune handiak hego-mendebaldean (Pirinioak) eta hego-ekialdean (Alpeak). Frantziako Alpeetan dago Mendebaldeko Europako punturik gorena, Mont Blanc, 4.810 m gora dena. Beste lurralde menditsu batzuk ere badira, hala nola, Erdialdeko Mendigunea, Jura, Vosges, Morvan, Armorikako mendigunea eta Ardenetako mendigunea.

Erdialdeko Mendiguneak egituratzen du, oro har, Frantziako orografia. 90.000 km² dituen goi-ordoki handia da, ez da 2.000 m baino garaiagoa, eta Frantziako hego-erdialdean dago. Horren inguruan lur behereak eta sakonuneak daude. Lur behereak itsas mailatik 300 m behera daude, eta Frantziako bi heren hartzen dituzte. Lur beheretako %90 ibaien arroetan dago:

Sena ibaiaren arroa (edo Pariskoa) Erdialdeko Mendigunearen ipar eta ipar-ekialdean dago, 80.000 km² luze-zabal da eta Mantxako kanalera du isuria.
Loiraren arroak, hura ere ipar-ekialdean, 100.000 km²ko azalera du eta, Armorikako mendigunea gurutzatuz, Ozeano Atlantikora jotzen du.
Akitaniako arroan Dordoina eta Garona ibaiak daude, Frantziako hego-mendebaldea bustitzen dutenak.
Rodano ibaiaren arroa besteak baino estuagoa da. Iparretik hegoranzko bidea egiten du, Mediterraneo itsasora.

Frantziako ekialdeko mugan daude lurralde gorenak, hegoaldetik iparraldera: Alpeak, garaienak (Mont Blanc, Frantziako eta Europako gailur gorena, 4.807 m); Jura, 1.800 m-tik beherakoak; Vosges mendiak, zaharrenak eta apalenak, Alemaniako mugatik hurbil, eta Ardenetako mendigunea, Belgika aldean. Hegoaldean Pirinio mendiak daude, 450 kmko hedadura dutenak; Frantziaren eta Espainiaren arteko muga eratzen dute, eta Alpeak bezain pikoak dira.

Hidrografia

Ibaiak

Sakontzeko, irakurri: «Frantziako ibaien zerrenda»

Frantziako ibai nagusiak

Ibai handiek zeharkatzen dute Frantzia, garrantzitsuenak Loira, Rodano (iturburua Suitzan), Garona (iturburua Espainian), Sena eta, tarte batean behintzat, Rhin, Mosa eta Mosela dira.

Izena	Nora	Luzera guztira (km)	Luzera Frantzian (km)
Loira	Atlantikoa	1 012	1 012
Sena	Mantxako kanala	776	776
Garona	Atlantikoa	575	530
Rodano	Mediterraneoa	812	522
Dordoina	Atlantikoa	490	490
Mosa	Ipar Itsasoa	950	483
Charente	Atlantikoa	360	360
Aturri	Atlantikoa	335	335

Aintzirak

Izena	Azalera (km²)	Sakonera (m.)	Altuera (m.)	Eskualdea
Léman	582,4	309,7	372	Rodano-Alpeak
Berre urmaela	155,3	9	0,4	Proventza-Alpeak-Cote d'Azur
Thau urmaela	75	4,5	0	Languedoc-Roussillon
Hourtin eta Carcans aintzira	66	10	14	Akitania
Grand-lieu aintzira	65	2,7	5	Loirerria
Leucate urmaela	58,5	2,3	0	Languedoc-Roussillon
Cazaux eta Sanguinet urmaela	55	23	12	Akitania
Bourget aintzira	44,5	145	231,5	Rodano-Alpeak
Biscarrosse eta Parentis urmaela	35,4	20,5	19	Akitania
Annecy aintzira	27,59	80,6	446,8	Rodano-Alpeak
Melo aintzira	6	20	1710	Korsika
Saint-Cassien aintzira	6	45	147	Proventza-Alpeak-Cote d'Azur
Aiguebelette aintzira	5,45	71	390,5	Rodano-Alpeak
Paladru aintzira	3,9	50	492	Rodano-Alpeak
Chalain aintzira	2,32	16,2	486	Franche-Comté
Bairon aintzira	1,2	?	?	Xanpaina-Ardena
Gérardmer aintzira	1,155	38,4	660	Lorrena

Klima eta landaredia

Frantziako klimak alde handiak ditu. Klima ozeanikoa dute Bretainiak eta Normandiak; klima hori Frantziako sartalde guztira hedatzen da. Han neguak leunak eta udak freskoak dira. Euria, mendebaldeko haizeek ekarria, ugaria da urte osoan. Normandiako eguraldia oso egokia da belardietarako. Akitaniak uda beroagoa du, eta hori dela eta, basoak ugariagoak dira.

Frantziako ekialde osoan klima kontinentala da. Neguak hotzak eta elurtsuak dira, eta udak, berriz, beroak. Sarritan ekaitzak izaten dira. Ekialdeko zabaldietan baso asko dira: haritza, pagoa eta urkia dira nagusi, eta pinua mendietako maldetan hazten da. Mahastiak eta fruitu arbolak eguteran daude.

Klima mediterraneoa Languedoc, Proventza, Rodano eta Korsikara hedatzen da. Uda lehorra eta beroa eta negu xamurra dute. Euriak ugariak dira, batez ere udazkenean eta udaberrian. Iparretik jotzen du haizeak, Sète eta Toulon artean (mistrala) eta Sètetik mendebaldera (tramontana). Landaretza lehorrekoa da (artea eta pinua).

Alpeetan eta Pirinioetan mendiko klima da: euria ugaria da, eta neguak gogorrak eta elurtsuak dira.

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2014-01-16 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

Kanpo estekak

(Frantsesez) GéoPortail www.geoportail.fr - Frantziako geografiaren webgunea

Datuak: Q200533
Multimedia: Geography of France / Q200533