Garuntxoa edo zerebeloanerbio-sistema zentraleko entzefaloan dagoen organoa da, garunaren atzealdean, azpialdean eta bizkarrezur-erraboilaren gainean. Bere funtzio nagusia gorputzaren oreka mantentzea da, mugimenduak koordinatuz. Halaber, gorputzaren jarrera eta muskuluen mugimenduak kontrolatzen ditu.
Garuntxoak, garunaren antzera, bi hemisferio ditu, bermis izeneko egitura baten bitartez lotuak. Garunaren antzera ere, gai grisa gainaldean dago eta zuria barnealdean; kanpoko gai grisak garuntxoaren kortexa osatzen du.
Nerbio-zuntzezko bala askok lotzen dute garuntxoa entzefaloaren beste egitura batzuekin, eta bizkarrezur-muinarekin ere.
Garuntxoaren zeregin garrantzitsuena gorputzaren mugimenduen koordinazioan datza (nahitako mugimenduak zein erreflexuak). Oreka ere kontrolatzen du. Horretarako guztirako garun-azalaren alde motorrarekin lotura estua izaten du.
Zerebeloaren lesioek ez dute paralisi eragiten, baina orekaren galera eta mugimendu zehatzak egiteko ezintasuna dakartzate.
Informazio guztia, bai aferentzia bai eferentziak, garuntxo pedunkuluen bidez garuntxora iritsiko edo hortik aterako da.
Garuntxoa garunaren eremu lobulu okzipitalaren behealdean kokatzen da. Hainbat bihurgune eta bi hemisferio ditu. Horregatik, garuntxoa garun txikia esan nahi du, garun gehigarri bat dirudielako.
Aipaturiko bihurguneei orritxo edo folia ere deitzen zaie (zeharkako ebaketetan ikusgai).
Garuntxoak, garun kortexak bezala, gai grisa izango du kanpoaldean eta honen sakonean gai zuria egongo da. Gai zurian sartuta nukleo batzuk izango ditugu, sakoneko nukleoak deitzen direnak.
Ebaketa sagitalean, garuntxoa garun lobuluaren behealdean egongo da eta garezurraren atzeko hobian kokatzen da.
Burezurrezko goiko ikuspegian, garuntxoaren denda ikusten da. Hori duramaterrezko xafla bat da garondo lobulua eta garuntxoa banandu egiten dituena eta garondo hezurrera eta harkaitzera lotuta egongo da.
Garuntxoaren dendak zulo bat izango du aurrealdean entzefalo enborra pasa dadin.
Bertatik zain sinuak edo zain zabalguneak pasatuko dira.
Gorputzaren oreka eta jarrera mantentzea ahalbidetzen du
Gorputzaren mugimenduak koordinatzen ditu
Intentzio eta ekintzak balioztatzen ditu. Mugimendu bat egin nahi dugunean, batzuetan ez dugu behar bezala egiten; orduan, garuntxoak egin nahi duguna eta egin duguna neurtu eta horren arabera zuzenketak egiten ditu.
Ikasketa motorrean parte hartzen du.
Azken urteetan funtzio berriak esleitu zaizkio: kognizio eta prozesu emozionalekin erlazionatzen da gaur egun. Autismoa duten pertsonei erresonantzia magnetiko funtzionala egiterakoan ikusi da garuntxoaren atal batzuk desberdin aktibatzen direla, pertsona osasuntsuekin konparatzen badira.
Garuntxoa egitura kibildua da (bitxo bola baten modukoa), baina bere deskribapen anatomikoa egitean, ez da horrela kontuan hartzen, zabaldu egiten da eta goitik behera izendatzen da.
Kanpotik ikusita, erdialdeko atal bat du, luzeetarakoa dena eta Vermisa (zizarea latinez) deitzen zaio. Honekiko albokoak hemisferioak dira. Vermisietik hurbilen dagoen hemisferioaren atalari eremu paravermala deitzen zaio.
Lehen esan bezala, garuntxoak hainbat bihurgune ditu, batzuk sakonagoak eta beste batzuk azalekoagoak. Sakonekoak kontuan hartuta, Vermisak 10 atal dituela esaten da. Zenbaki erromatarrez izendatzen dira, gorengoa I eta azkenengoa X, (animalietan horrela izendatzen dira, baina gizakietan izen propio bat izango du).
Vermiseko atal bakoitzak bere hemisferio atala izango ditu.
Egitura honetan bi atal nagusi daude, garuntxoa 3 ataletan banatzen da:
Aurreko lobulua
Atzeko lobulua
Flokulu-nodulu lobulua
Horien artean arteka batzuk egongo dira:
Lehenego arteka: aurreko eta atzeko lobuluen artean.
Atze-alboko arteka: atzeko lobulua eta flokulu-nodulu lobuluaren artean
Arteka horizontala: goiko ilargierdi eta beheko ilargierdi lobuluaren artean (benetako garuntxoetan asko ikusten da).
Tamaina aldetik handiena da, baina homogeneoena, hortik zuntz mota bakarra pasatuko da, zubi garuntxo zuntzak, alegia. Kortexetik datorren informazioa zubi nukleoetan sinapsia egiten du; zubi nukleotik ateratzen diren zuntzak alde kontralateralera doaz eta, tarteko pedunkulura iristen dira.
Informazio desberdina eramango du, baina batez ere eferentea (baina aferentziak ere) izango da. Sakoneko nukleoetatik ateratzen den informazioa eramango du goiko garuntxo pedunkulura.
Aurretik esan den bezala, garuntxoan gai grisa kanpoaldean dago, kortexa osatuz. Barruan gai zuria dag eta horren barruan 4 sakoneko nukleo daude, gai grisa izango direnak.
Dendritak molekula geruzara zabaltzen dira abaniko moduan.
Axoia beherantz doa sakoneko nukleora, salbuespen batekin.
Bikor zelulak (kitzikatzaileak): oso txikiak eta oso paketatua daude.
Soma bikor neuronak
Axoia gorantz doa eta T forman zabalduko da. Horiei zuntz paraleloak deitzen zaie. Zuntz paralelo horiek hainbat purkinje neuronetan sinapsia egiten du.
Garuntxora heltzen den informazio guztia garuntxora heltzen denean, 2 aferentzia mota ematen ditu:
Zuntz igokariak: Beheko olibatik ateratzen dira.
Zuntz goroldiotsuak: gainerako eremutik datoz (zubitik, bizkarmuinetik, zubi nukleoetatik…).
Zuntz hauek garuntxora garuntxo pedunkuluetatik sartzen dira eta albokideak emango dituzte sakoneko nukleoetan, baina bere ardatz nagusia kortexera (Purkinje neuronetara) bideratuko da.
Zuntz igokoariak zuzenean doaz Purkinje neuronekin sinpatatzera.
Zuntz goroldiotsuak bikor neuronetara doaz sinaptatzera eta bikor zelulen zuntz paraleloen bidez gero Purkinje neuronetara doa informazioa.
Beraz, Purkinjeren neuronak beheko olibaren informazioa (zuntz igokarien bidez) eta beste eremu guztietako informazioa (zuntz goroldiotsuen bidez) jasoko dute. Informazio hori guztia integratzen da eta bere axoia sakoneko nukleotara bideratzen du.
Hortaz, sakoneko nukleoak hartuko du informazioa: zuzena aferentzia albokideen bitartez eta prozesatua Purkinje neuronen axoien bitartez.
Informazio hori guztia berriro prozesatzen da sakoneko nukleoetan.
Sakoneko nukleoetan bi motatako neuronak egongo dira:
Kitzikatzaileak: goranzko eta beheranzko sistemetarantz bideratzen dira.
Inhibitzaileak: beheko olibara. Inhibizio honen bitartez, akasdun mugimenduak inhibitzen dira. Akats bat egotean garuntxoaren kortexak detektatu eta informazioa bidaltzen du beheko olibara burutu nahi zen ekintza hori ez egiteko.
Garuntxora informazio noradrenergiko eta serotonergikoa iritsiko da. Hauek salbuespenak dira eta, beraz, ez dira zuntz goroldiotsuen bidez garuntxora iristen.
Garuntxoak atal desberdinak ditu. Bi sailkapen egiten dira: filogenetikoa eta funtzionala.
Filogenetikoa: eboluzioan zehar garuntxoaren atal desberdinak nola agertu diren azaltzen du.
Paleogaruntxoa:
Arkiogaruntxoa. zaharrena
Neogaruntxoa: modernoena
Funtzionala (guk ikusiko duguna). Atal funtzional bakoitzak bere atal filogenetikoa izango du.
Bestibulu garuntxoa: orekarekin erlazionatzen da. Hau filogenetikoan, arkigaruntxoa izango da.
Bizkarmuin garuntxoa: informazioa bizkarmuinetik dator. Banaketa filogenetikoan, paleogaruntxoa da
Zubi garuntxoa: kortexetik (modu ez zuzenean, zubi nukleoan sinaptatzen duelako). Hau neogaruntxoa izango da.
Aferentzia kortexeko atal batzuetara iristen dira, Pukinjeren eferentziak antzeko kortexetik bidaltzen dira, baina ez dute zertan justo leku berdinetik atera.
Atal funtzional bakoitzak nukleo sakon batzuekin erlazionatuko da. Adibidez, zubi garuntxora iristen diren aferentzia urdinez ikusten diren eremuetara iritsiko. Eferentzia beste leku batzuetatik aterako dira. Horrekin erlazionatuta nukleo sakon bat egongo da, (zubi garuntxoaren kasuan, nukleo horzduna).
Hainbat zeharkako adar zubia odoleztatzeko. Adarrak luzeak edo laburrak izan daitezke.
[1]Garuntxoaren beheko ikuspegiaGaruntxorako adarrak:
Aurre beheko garuntxo arteria
Goiko garuntxo arteria. Zubi-mesentzefalotako ildo mailan.
Atzeko garun arteria. Hau da enbor basilarraren bukaera adarra.
Aurrerago ikusiko dugu hipofisiaren inguruan Willisen poligonoa dagoela, zeina burmuin osoa odoleztatzeko ardatza izango den. Arteria honek poligono horretan parte hartuko du.
Garuntxo arteria hauek garuntxoaz gain entzefalo enborra eta bere bizkarraldeko eremua ere odoleztatuko dute. Klinikan 3 garuntxo arteriak izendatzeko ingelesezko siglak erabiltzen dira:
Entzefalo enborrean luzetarako eta zeharkako zainak daude:
Aurrealdeko zainak arkaitz zainean eta bizkarmuin zainetan drainatuko dira.
Atzealdekoak bizkarmuin zainetan eta garun zain nagusian.
Garuntxoaren kasuan, hainbat zain daude paraleloki kokatuta. Horiek, batez ere, zain zabalgune edo sinuetan drainatuko dute. Zain zabalgune hauek garuntxoaren dendan kokatzen dira: zeharkakoa eta zuzena.
Datuak: Q130983
Multimedia: Cerebellum / Q130983