Handan Sultan
Valide Handan Sultan (otomandar turkieraz: خندان سلطان; "irrifartsua"; Bosnia edo Grezia, 1565— Istanbul, 1605eko azaroaren 9a) Mehmed III.a sultanaren emaztea izan zen, eta bere seme Ahmed I.aren Valide sultan. Inperio Otomandarraren erregeordea izan zen, modu ez ofizialean.[1][2][3][4][5][6][7]
| Handan Sultan | |||
|---|---|---|---|
| |||
| Bizitza | |||
| Jaiotza | Sanjak of Bosnia (en)  eta Otomandar Inperioa, 1565 | ||
| Herrialdea |  Otomandar Inperioa | ||
| Heriotza | Istanbul, 1605eko azaroaren 9a (39/40 urte) | ||
| Hobiratze lekua | Tomb of Mehmed III (en) | ||
| Familia | |||
| Bikotekidea(k) | ikusi
| ||
| Seme-alabak | ikusi
| ||
| Jarduerak | |||
| Jarduerak | valide sultan (en) eta esklaboa | ||
| Sinesmenak eta ideologia | |||
| Erlijioa | kristaua islama | ||
Bizitza
aldatuJatorria
aldatuJatorriz bosniarra izan zitekeen, baina Handan (Helena deitua ziurrenik) Damat Cerrah Mehmed Paşaren etxeko neskamea zen, Rumeliako Eyaleteko gobernadore nagusia (beylerbey) eta Gevherhan Sultanen senarra. Selim II.aren alaba, Murad III.aren arreba, eta Mehmed III.aren izeba. Mehmed Paša zirujaua (cerrah) izan zen eta Mehmed III.a izan zenari erdainkuntza egin zion 1582an. 1583an Manisako Sanjak Bey izendatu zuten. Mehmed Paşarekin eta Gevherhan Sultanekin iritsi zen Handan Istanbulera. Handan ederra zen eta etorkizuneako sultanari aurkeztu zioten.
Mehmed 1595ean igo zen tronura, eta Handanen bizitza kolpetik aldatu zen. Sultan berriari jarraituz, Istanbulera joan zen seme-alabekin, eta han harem inperialean, Valide Safiye Sultanen kontrolpean. Safiye ez zen Mehmeden Manisa probintzian izan, baina Manisako haremean bere borondate indartsuari buruzko zurrumurruak izan ziren ziurrenik. Istanbulera iristean, lehen urteak nahiko lasaiak izan ziren, eunuko buruak, Gazanfer Aghak, ordena mantentzen baitzuen haremean, eta, hortaz, Handanek denbora guztia pasatzen zuen bere seme-alabekin. Gevherhan Sultanengana ere hurbildu ahal izan zen, zeinak Mehmedi oparitu baitzion lehenago. Gevherhanek ongi ezagutzen zituen elite politikoa, Safiye eta sultana, eta, hortaz, aholku baliagarriak eman zizkion bere esklabo ohiari.
Izurrite batek hiriburua suntsitu zuen 1597 eta 1598 urteen artean, zeinetan Handanen seme zaharrena hil egin zen. Gero, beste gaixotasun batek bigarren semea hil zuen, Süleyman, 1602an. Doluaz gain, Handanek aurre egin behar izan zion ez zela jada bere semea printze nagusia, baizik eta bere aurkaria zen Halime Sultanaren semea, Mahmud. Handanek edozer gauza egin zuen bere seme bakarra, Ahmed, bizirik mantentzeko, eta horretarako Safiyerekin bat egin zuen. Safiye eta Halimek bereziki gorrotatzen zuten elkar, eta ez zegoen alderik Mahmud eta Safiyeren artean. Soldaduek eta plebeioek Mahmud asko estimatzen zutenez, Handan printzearen ezintasunari buruzko zurrumurruak zabaltzen hasi zen, eta, beraz, haren agintealdiak ez zuen etorkizun oparorik ekarri inperioarentzat. Gainera, Safiyeren laguntzaz, eta ziurrenik Gevherhanen laguntzaz, Ahmeden ondoan ahalik eta estadista gehien erakartzen saiatu zen.
Handanentzat, azkenean, Safiye izan zen lehia irabazi zuena. Safiyek igarle batek Halimeri bidalitako gutun bat lortu zuen. Sultanaren heriotzaren ostean, Halimek bere semea tronuan esertzea nahi zuela zioen eskutitzak. Jakina, gutuna ez zen izan Halimeren eta Mahmuden bekatu bakarra. Hilabetetan zehar, Halimek eta Mahmudek sultana konbentzitu nahi izan zuten Mahmud probintzia batera bidal zezan, eta Mahmudek behin eta berriz ausarkeriaz jokatu zuen sultanaren aurrean, eta soldadu errebeldeek printzea desohoratu zuten. Mahmudek eta Halimek sultana pozoitu nahi zutela zioten zurrumurruak ere izan ziren. Azkenean, Mehmedek, Safiyeren presiopean, Mahmud printzea exekutatu zuen.
Mahmuden heriotzarekin, Ahmed adin handieneko printzea bihurtu zen, eta Mehmedek tronuaren oinordeko izendatu zuen berariaz. Handik aurrera, printzea sultanarekin edo valide sultanarekin joaten zen alde guztietara. 1603. urtearen bukaeran, Safiyek haurra desfile militar batera eraman zuen, eta oinordeko gisa aurkeztu zuen. Handanek ezin izan zion semeari lagundu, baina, egia esan, oso zoriontsu eta lasai zegoen, Ahmeden etorkizuna norabide egokia hartu baitzuen. Aldi berean, Handan akituta zegoen gertaerengatik, beharbada, damututa ere bai gertatutakoagatik. Hori adierazi zuten, behintzat, ondorengo gertakariek.
Ondorengotza
aldatuMehmedekin batera, Handanek sei seme-alaba izan zituen:
Semeak
aldatu- Şehzade Selim (1585 — 1597ko apirilaren 20a), Istanbuleko Santa Sofiako meskitan lurperatua
- Üehzade Süleyman (1586 — 1602), Santa Sofiako meskitan ehortzia
- Sultan Ahmed I.a (1590eko apirilaren 18a — 1617ko azaroaren 22a), etorkizuneko sultana eta inperioko handienetakotzat hartua, Ahmed I.aren mausoleoan lurperatua, Meskita Urdinean
Alabak
aldatu- Fatma Sultan (1584 — 1645), Handan Sultanen alaba. 1602an Damat Tiryaki Hasan Paşarekin ezkondu zen. Santa Sofiako meskitan lurperatua. Ondorengoak izan zituen;
- Ayşe Sultan (1587 — 1628), Handan Sultanen alaba. Damat Destari Mustafa Paşarekin ezkondu zen lehenengo, 1604an. Iturri batzuen arabera, Gazi Hüsrev Paşarekin ezkondu zen 1624an. Santa Sofiako meskitan lurperatua. Ondorengoak izan zituen.
Valide Sultan
aldatu1603ko abenduaren 22an Mehmed III.a hil ostean, Ahmed tronura igo zenean, Handan Valide sultan bihurtu zen. Sultan berriaren ama izanik, eguneko 1.000 aspers jasotzen zituen. Oinordekotza bete eta gutxira, Ahmedek esker ona adierazi nahi izan zien Mehmed Pashari eta Gevherhani, gurasoak elkartzen egindako lanarengatik. Ordurako, ordea, zaharra eta gaixoa zen Cerrah Mehmed Pasha, eta 1604ko urtarrilaren 9an hil zen. Ahmedek, beraz, hildakoaren alarguna zaindu zuen, eta alabetako bat sartu zuen sultanaren segizioan.
Handan erregeorde lanetan, berehala hasi zen bere bezero-sarea eraikitzen, eta arazo dinastiko eta inperialen funtzionamenduan aktiboki parte hartu zuen Ahmeden irakasle izan zen Mustafa Efendirekin batera. Bere semearen gortean, jatorri bosniarreko herrikideei mesede egin zien. Ahmed konbentzitu zuen Yavuz Ali Paşa bisir handia izendatzeko, eta harreman estua izan zuen berarekin, batez ere Ahmeden agintealdiko lehen hilabete kritikoetan. 1604ko udaberrian, Ali Pashari agindu zion Hungarian agintea hartzeko.
Handan Sultanek bere semearengan zuen eragina zela eta, Dervisito Mehmed Aghak Bayram Agha ordezkatu zuen jenizaroen buruzagitzan 1604ko udan. Handan, Ahmed eta Dervigue jauregiko lorategietan bildu zirenean, Ahmedi zin eginarazi zion ez zuela azken horren hitzen eta pentsamenduen kontrako ezer egingo. Handanen babes etengabeari esker, Ahmed I.aren lehen faborito erreala izatea lortu zuen. Handan Sultanek ere bitartekari lanak egin zituen bere semearen eta gobernuko beste funtzionarioen artean. Ahmedekin harremanetan jarri nahi zuen edozein bisirrek, bere eskaera Handani aurkeztu behar zion aurrena. Ibrahim Peçevi historialari garaikideak zalantzan jarri zuen bere jakinduria, baina bere semearen gaineko autoritatea legitimatu zuen "ama baten eskubidea Alaren eskubidea" delako esaera zahar eta herrikoiarengatik.
Sinanpašao-lu Mehmed Paša, Anatoliako Jelali matxinada zapaltzera bidalia izan zena, ez zen eraginkorra izan eta bera matxinatu zelako susmoak pizteko bezain desegoki portatu zen. Handanen bitartekaritzarekin, sultanak barkatu egin zion, eta Istanbulera itzuli zen, bisir lanak egitera berriro. Hala ere, geroago, 1605eko abuztuaren 20an exekutatu zuten. Handan Sultan, ordurako gaixorik zegoen. Hain harrituta geratu zen gertaeren aldaketarekin, ezen bere egoerak okerrera egin baitzuen.
Karitatezko obrak
aldatuHandan Sultanek dohaintza bat egin zuen Mehmed III.a senarraren hilobia eta langileen soldatak mantentzeko. Kütahyan, Meneenen eta Kilizmanen ere egin zituen dohaintzak.
Heriotza
aldatuHandan Sultan 1605eko azaroaren 9an hil zen Topkapi jauregian. Haren hiletan, elikagai eta limosna kopuru handiak banatu zituzten arimaren onerako, suizidio bat izan zela pentsaraziz. Senarrarekin batera lurperatu zuten, mausoleoan, Istanbulgo Santa Sofiako meskitan. Ahmedek, nahiz eta bisirrek zazpi eguneko dolua errespetatzeko deia egin, ez zuen Istanbuletik irtetea atzeratu, Jelali matxinaden aurkako kanpainarekin jarraitzeko.
Teoria baten arabera, Handan emakume gaixoa zen, eta askok teorizatzen dute, beharbada, horri zor zitzaiola seme-alabak eta ondorengoak hain gazterik gaixotu eta hiltzea.
Herri kulturan
aldatu2015eko Muhtešem Yüzyiminl Kösem telesailean, Handan Sultanaren rola Tülin Özen turkiar aktoreak antzeztu zuen.
Erreferentziak
aldatu- ↑ «Sultán de Handan _ AcademiaLab» academia-lab.com (Noiz kontsultatua: 2024-11-09).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Mehmed III: historia del Sultán que acabó con su familia» elpensante.com (Noiz kontsultatua: 2024-11-09).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Sultán Handan» es.wiki7.org (Noiz kontsultatua: 2024-11-09).
- ↑ (Ingelesez) «Handan Sultan» Magnificent Century: Kosem Wikia (Noiz kontsultatua: 2024-11-09).
- ↑ (Polonieraz) «Sułtanka Handan» Wspaniałe Stulecie Wiki (Noiz kontsultatua: 2024-11-09).
- ↑ «Handan Sultan» Bing (Noiz kontsultatua: 2024-11-09).
- ↑ (Ingelesez) «Handan Sultan Biography | Pantheon» pantheon.world (Noiz kontsultatua: 2024-11-09).
Kanpo estekak
aldatu
Datuak: Q2682334